Lada shim jait na u kpa yn duna kiba kit khunrei?

Ka SRT ka don bun ki dkhot bad ngim lah ban len ba ki la don bun kiba la shim ïa ka jait ka kynja na u kpa watla ki dei ki Khasi.

Hadien ba u President ka Syngkhong Rympei Thymmai (SRT), u Bah Teibor Khongjee, u la pynpaw ba lada shim jait noh na u kpa ka jingdon ki kynthei kiba kit khunrei ha ka jaitbynriew kan duna, ka la mih ka jingïatai. Ngim lah ban len ba ki kynrei shisha ki kynthei ha ka jaitbynriew jong ngi kiba hap ban kit khunrei namar ki daw bapher-bapher. Don kiba hap kit khunrei namar ka jingkhlad ba shiteng por jong u kpa ka ïing, don pat ki longïing longsem kiba mad ïa ka jingphet noh jong u kpa bad leit shong kurim noh shawei, bad don ruh ki longïing kiba ki kynthei ki iehnoh ïa la ki khun ha u kpa. Ngim lah ban ïa bishar ïa ka jingïadei shimet hapdeng ki shijur tangba kaei kaba paw shabar ka long ba ki bun kiba ngat ha ka jingeh ban kit hi halade ïa ka kamram ban pynheh pynsan ïa ki khun ki kti. Kam pat don pat kano-kano ka sorjamin da kano-kano ka kynhun ban pyni ba lada shim jait noh na u kpa, ka jinghap kit khunrei ki kynthei kan duna. Ki don ruh kiba la pynpaw ba lada jia ba baroh ngi shim jait noh na u kpa, bad lada ka kynthei ka iehnoh ïa la ki khun ban peit hi da u kpa, aïu ka ban jia?

Kane ka jingïatai halor ka jingshim jait na u kpa ka dei kaba la slem bah khamtam naduh ka jingmih jong ka SRT. Ka SRT ka don bun ki dkhot bad ngim lah ban len ba ki la don bun kiba la shim ïa ka jait ka kynja na u kpa watla ki dei ki Khasi. Ka pyrthei baroh kawei ka tip ba ki Khasi bad Garo ki shim jait na ka kynthei/kmie, bad nangta ka sdang ka jingïakheiñ Kur kheiñ Kha – ka Kur ka dei na ka liang ka kynthei, bad ki Kha ki dei na ka liang u shynrang. Ïa ka shongkha shongman haduh mynta ruh la ring ksai ha kata ka dur ban ym ïa tyngkhuh bad ki Kur lane ki Kha khnang ban lait na ka shongkha shongman kaba long sang. Ngi sngewthuh ba lada shim jait na u kpa, kin mih bun ki jingeh na ka bynta ka shongkha shongman ha ka liang ka jingkheiñ Kur bad Kha. Tangba kane ruh ka dei ka kam shimet bad ka shong ha ka mon ba laitluid jong ki briew la ki kwah ban shim jait beit na ka kmie lane ban kylla sha u kpa. 

Dang katto katne bnai mynshwa, ngi shem ba ka la don kawei ka kaiphod na ka International Institute for Population Sciences (IIPS) kaba la ai kyrteng “Polygyny in India: Levels and Differentials”, ka la lap ba ka East Jaiñtia Hills ka dei ka distrik ha ka Ri India baroh kawei kaba ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim ka long kaba shyrkhei tam eh, katba saw tylli kiwei pat ki distrik ha Ri-Lum Khasi Jaiñtia ki don lang ha ka thup jong ki 40 tylli ki distrik kiba wan hakhmat ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim lane ka ‘Polygyny’. Ïa katei ka kaiphod jong ka IIPS la thoh da ki lai ngut ki nongwad bniah kiba la pule ïa ki jingshem na ka National Family Health Survey (NFHS). Ki nongwad bniah ki la pyndonkam da ki jingkheiñ jingdiah na ka NFHS 2005-06, 2015-16 bad 2019-21. Na ki jingkheiñ jingdiah, la shem ba ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim ka la hiar na ka 1.9% sha 1.4% hapdeng ki snem 2005-06 haduh 2019-21. Ha u snem 2005-06, ka Arunachal Pradesh (6.9%) bad Sikkim (5.6%) ki wan hakhmat ha ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim. Hynrei, ha u snem 2019-2021, la shem ba dei ka Meghalaya (6.1%) bad Mizoram (4.1%) kiba wan hakhmat eh ha ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim.

Kane ruh ka dei kawei na ki jingeh ba ka jaitbynriew ka ïakynduh – ka jingbun kurim ki shynrang bad don ruh ki khep ba wat ki kynthei ruh ki bun kurim. Ka shongkha shongman ka dei kawei na ki kam shimet bad ha kajuh ka por kaba pynsdang ïa ka jingkheiñ Kur kheiñ Kha. Ha ka jaitbynriew jong ngi ngin shem ba wat lada ki shijur kim don shuh ka jingïadei, hynrei kim ju pynduh pat ïa kata ka jingïadei hapdeng shi Kur shi Kha. Ka ju ïai neh beit na ka por sha ka por bad ka ïarung ïamih ka don. Kane ka pyni ba kum ka jaitbynriew ngi ñiewkor ïa ka kheiñ Kur ka kheiñ Kha bad ngim ju pyndkut ïa ka jingïadei bad ngi bud ryntih wat haba ki shijur kim don shuh ka jingïadei kum ki shi kurim.

Ïa mynta, ka dang donkam ban ïatai sani la ka jingshim jait na u kpa ka pynduna ïa ka jingdon ki kynthei ba kit khunrei. Hynrei kaei kaba ngi lah ban ong ka long ba ka shong ha ka jinglong briew – u shynrang ne u kpa uba don ka jingkitkhlieh ïa ka ïing ka sem bad ki khun ki kti, un ïaleh beit ban pynbiang nadong shadong wat lada ki khun ki shim ïa ka jait ka kynja na ka kmie. U shynrang u bym don jingkitkhlieh un ieh beit ïa la ki khun wat lada ki la shim ïa ka jait ka kynja na u. Ki kynthei ruh ki long kumjuh watla ki kham duna kiba iehnoh ïa la ki khun bad la u kurim ba un ri un sumar.