Raphael Warjri
Kawei na ki ktien kaba lehse ki paidbah kim poi pyrkhat ka long ba ka ktien Maw ka don ka jingïadei ka ba jan bha bad kawei na ki kyntien ka ba ym dei ka tiar ka tar, ka mar ka mata lane ka shnong ka thaw ne kino kino ki kyntien ba tylli met ne ki ba paw, hynrei kaba dei shaphang ka pyrkhat ha janor briew kaba kongsan tam bad kata ka dei ka ktien Kynmaw. Ka ktien kynmaw ka lah ban long ba lehse kaba donkam bha ha ka imlang sahlang ha baroh ki liang jong kaba ïa tyngkhuh bad ki parabriew. Ki nongmuna ba shynna ha kane ka tairai ki dei ki mawbynna, namar dei lyngba ki mawbynna ba ki long kumba pynbna ban kynmaw ïa kiei kiei kiba ki longshwa manshwa ki la shon shab ha ka jingmut jong ki briew ba kan hiar pateng-la-pateng lyngba ki ryta. Ha ki ktien ba la kdew ha shwa, ka ktien Maw ka dei ka ktien rap khmat kum Mawthadraishan, Mawshyieng, Mawser, Mawbri bad kumta ter ter; hynrei ka ktien Kynmaw ka don ïa ka kyntien maw kum ka tienrapdien. Kawei pat ka ktien ka bynrap ïa ka ktien Maw kum ka tienrapdien dei ka kyntien Raimaw Raidieng. Kane ka ktien pat ka dei ba ym lah ban pyndonkam ha kaba kren ne thoh tang shi kyntien Raimaw namar ba ka jingmut ba pura ka snoh lang bad ka ktien kynnoh Raidieng. Kumta ka ktien ka dei ban long pura Raimaw Raidieng bad ka jingmut jong ka ka long ban jngai bak na kaei kaei kumba kyndiah hi wak, khlem phai dien. Ka ju don ka synropktien kaba ju ong ‘Ban kiar raimaw raidieng na ka pap’ ne kiba kum kita.
Ka don sa kawei pat ka kyntien kaba syrïem bad kane ka ktien Raimaw Raidieng bad kata ka dei ka ktien Laimaw Laidieng. Bunsien ki paidbah ki ju wit jingmut ha kano ka rukom ban pyndonkam ïa kine ki artylli ki ktien Raimaw Raidieng bad Laimaw Laidieng. Ka jingmut jong kine ki kyntien ka dei ka ba syriem kumjuh, hynrei ka shong ha ka bynta kaba dei katkum ka synrop kyntien ban buh da kano kaba iahap katkum ka tairai. Kawei na ki nuksa ka long haba u briew u phet krad ban ryng-kang bran na kano kano ka jaka, la ju ong ‘Krad laimaw laidieng’ bad ha kawei pat ka bynta haba phet ban jngai noh syndon na kata hi ka jaka, la ju ong ‘Kiar raimaw raidieng’. Kata ka mut ba ïa ka jingleh kynsan ban phet krad ka dei Laimaw Laidieng, hynrei kaba kdew ia ka jingmut ba u kiar ka dei Raimaw Raidieng. Ha kine ki arkyntien ka ktien Laimaw bad Raimaw ka don ka bynta kaba ïadei bad u maw ne ka ktien Maw. Ka ktien Laimaw ka dei lai pda maw bad ka ktien Raimaw ka dei ba la rai hakhmat u maw ban kyndiah. Kumta Laimaw ka dei ka jingleh jong u briew ha kata hi ka khyllipmat, hynrei Raimaw ka dei kaba thew ïa ka jingmut briew ban kiar bad kyndiah na kaei kaei. Lehse lah ban don kiba ym kubur ïa kata ka jingbatai, kumta da lei lei ym lah ban kam ba ka dei kaba thikna ka rukom batai, hynrei ka dei tang ka jingpyrshang kaba dei ban kubur salonsar da ka iktiar kaba dei na ki riewstad ki riewtbit ha ka phang kaba dei shaphang ka ktien.
Haba phai pat sha ka ktien ba la kdew hashwa, ka Nong ka don kajuh ka rukom tyngkhuh kum ka ktien Maw ha kaba kren ne thoh ïa ka ktien Khasi. Ka lah ban long ka tienrapkhmat ha kaba bun ki liang, hynrei ki don ruh ki kyntien kiba dei ban pyndonkam kum ka tienrapdien kum ka ktien Rudnong, Bainong, ïohnong, Duhnong, Ainong, Binong ter ter. Kumba la kdew hashwa ba ka dei thik ïa ka shnong ba la pyndonkam da ka kyntien Nong bad kata ka ïadei tang bad ka ktien Rudnong kaba thew ïa ka jaka kaba long kham shakiar na ka jaka pdeng jong ka shnong lane kaba sharud jong ka shnong ne ka rudnong. Kum ka ktien rapdien ïa ka ktien shnong ka don jing-ïadei tang ïa ka ktien Rudnong, hynrei ka ktien Bainong, ïohnong, Duhnong, Ainong kim thew ïa ka shnong, hynrei ïa ka bhah kaba kamai ban ioh kam trai.Ka ktien Binong pat kam don jingïadei bad kita baroh ki jingkdew ïa ka ktien Rudnong ne Bainong bad kiwei kiwei kiba bud, namar ba ka ktien Binong la ju pyndonkam barabor kum ka ktien kynnoh ka ban bynrap bad ka ktien Bishon, ba ju jer ïa ki riewdonakor riewdonburom kiba im ka jingim ba synlar, lane Binong Bishon. Ym lah ban pyndonkam ïa ka ktien binong khlem da biang jur bad ka ktien bishon ha ka ktien kynnoh khun binong bishon. Kawei pat ka bynta jong ka ktien Nong kum ka ktien rapkhmat ka dei ka ba ym don jingïadei bad ka ktien shnong, hynrtei ka tairai ha ka rukom pyndonkam ka thew sha kajuh ka jingmut jong ka kyntoit shnong. Ban dang ïar shuh shuh wat ka kyrteng jong ka jait ka khong ruh ka mih na kata ka ktien Nong kum ka kur Nongrum, Nongneng bad Rumnong. Hynrei dang don byllai ki jait kiba ka ktien Nong ka lah ban dei ka tienrapkhmat, ne tienrapdien bad wat ki tienbsut hapdeng ruh.Ki don ki kur ki jait Nongbri, Nongpiur, Nongbsap, Nongrang Nongsiej, Nongkynrih, Nongdhar ter ter kum ki tienrapkhmat. Ha ka liang ka tienrapdien kum ia ka kar ka jait Rumnong pat ka don sa ka kur Binong, Damnong, Lawrinong, Janong, Lanong ter ter. Kum ki tienbsut te ki don byllai ki kur ki jait kum ka kur ka jait Kharnongbak, Kharnongbah, Kharnonglong, Kharnongphod, Kharnongtham.
