Raphael Warjri
Ka ktien Nong kum ka tienrapkhmat ha kiwei pat ki bynta ka long kum : Nongrwai – Kaitor, Nongthohdur – Barikor, Nongtem Nongput- Duhalia, Nongpyrta- Sangot, Nongkyrha – Damdar, Nongkhwai – Rawon, Nongthawksiar Nongshnaksiar-Bania, Nongthawnar Nongshnanar – Kamar, hynrei ki kamar ki dei ruh kiba trei dieng bad trei maw ha kaba tei jingtei bad kumta ter ter. Hynrei ki don ruh ki tienrapkhmat Nong kiba ym don ka ktien tynrai lane ki lah ban don ha kino kino ki ktien shnong na kiwei kiwei ki thaiñ ba khlem pat lap. Ha kane ka khep ba ym pat shem, kumta ki ïaineh kumba ka long, kum ki ktien Nongthaw, Nongshna, Nongshad, Nongkren, Nongtuh, Nongthoh, Nongap, Nongbsa, Nongda, Nongjop, Nongrep, Nongmihkhmat bad kumta ter ter. Kine ki tienrapkhmat (prefix) Nong bad bud ryngkhi da ki tienleh (verb) ki kylla tienmet tienpasoh (noun) ki ba thew U Nongsain Hima, 1969 ki briew katkum ka kam ba ki leh. Ki don ruh ki ktien kiba kit bun jingmut kum ka ktien Nongkyndong ka thew ïa ki briew ne ïa ka thaw ka jaka ba la jreiñ hi na ka kyntien shnong. Nalor ka ktien Nongkyndong, don ruh sa kiwei ki kyntien kiba kdew lang ia ki briew bad ïa ka jaka kum Nonglum, Nongtrai, Nongriat, Nongwah, Nongpoh, Nongthliew kiba long kyllum khlem da ñiewtang sa kiba long kyrpang kum Nongpathaw, Nonglyngdoh, Nongkhyriem bad kumta ter ter. Ka kyntien Nong ka lah ruh ban bujli da ka kyntien Riew kaba dei ka ktien lyngkut na ka ktien Briew kum kaba jer Riewlum, Riewthor, Riewkhraw, Riewniam, Riewspah, Riewshlur, Riewrangbah bad kumta ter ter. Hynrei ki don ki kyntien kiba ïahap ban bynrap tienrapkhmat da ka ktien Nong bad don pat da ka ktien Riew katkum ka rukom pyndonkam bad ki don kiba lah ban pyndonkam lang baroh artylli ki tienrapkhmat.
Lada kdew nuksa ïa kiba kum kita lah ban jer kum Riewkhraw ym lah ban ong Nongkhraw, Riewniam ym lah ban ong Nongniam, Riewspah ym lah ban ong Nongspah bad kiba kum kita. Hynrei Riewlum bad Nonglum ka biang tangba ka tairai ka la ïapher namar Riewlum ka long salonsar bad Nonglum ka thew tang ïa ki briew na ka kyntoit. Ha kajuh ka por ïa ka ktien Riewlum ka thew thik tang ïa ki briew bad ka ktien Nonglum pat ka lah ban kdew lang ïa ki briew bad jaka.Kumta ha ka ktien Khasi donkam ban phiah liang ïa ka ktien Riew bad Nong ha kata ka rukom ban long ka jingpynbeit ryntih ïa ki kyntien khnang ban ym sakma haba jer thymmai ïa kiwei pat ki kyntien kiba donkam ha ka thoh ka tar Khasi. Ka shong ha ki riewstad tihsani bad ki stadtip saiñktien ba kin pynbeit ryntih ïa kata khnang ban suk ka thohkot thohsla bad ka kren ka khana khamtam ha ki rynsan paidbah ne lyngwiar kynrem. Dei ban husiar ka rukom pynbeit ruh namar ba ki don ki ktien synlar ba ym da khiathew than kiba la pyndonkam barabor ha ka imlang sahlang kiba pyndonkam ïa baroh artylli ki kyntien kum ka ktien Riewkai ne Nongtuh, Riewthok, Riewshukor ne Nongkhrong bad ki ba kum kita. Ha ka Saiñkyntien (language classification) ka dei ban long ryntih bad ha kajuh ka por ka dei ban ïahap tar katkum ka tairai jong ka rukom kren ïa ka ktien Khasi khnang ban ym bakla ka rukom pyndonkam ïa ki kyntien ha ka thohkot thohsla. Lada shim nuksa ïa ki ktien ba la thaw hi kum Riewsaiñ Pyrthei ne Nongsaiñ Pyrthei (politician) bad Riewsaiñ Dorbar ne Nongsaiñ Dorbar (legislator), Riewsaidaiñ ne Nongsaidaiñ (Attorney, Solicitor, Lawyer) ba ha ka ktien tynrai la jer Muktiar, Riewieitri ne Nongieitri (patriot), Riewsaidthma ne Nongsaidthma (Barister, Advocate), Riewbishar ne Nongbishar (Judge, adjudicator) bad kumta ter ter. Ha kawei pat ka liang ïa ki briew ki ba kren bunnia ba jlan ha kano kano ka kam shisha khlem sangeh shuh ruh la ju khot da u Riewsaidthma ka ba long lyngkar ka jingmut, hynrei Riewsaidthma bad Nongsaidthma ka khiathew pat ha ba kdew ïa ki riewrangbah kiba iatai bad tapnia ha ka jingïakhing markynti ne mudui pyrshah ki arliang mamla. Ki jingbatai jingmut ki long kiba dang dei ban tai sani shuh shuh da ki riew-tbit ha ka saiñktien bad ban kubur pynskhem da ka iktiar ba dei khmih ha kane ka liang.
Ban kham shai ha ka rukom pyndonkam ïa ki ktien ki ba dei thik bad biang slait katkum ka jingmut bad kiba don ka jingiajan ha ka jingmut ban saiñkyntien lah ban batai katto katne ki kyntien kumne harum:
Nongmihkhmat : u briew ne ka briew kiba mihkhmat ïa ki paidbah ha shnong ha thaw ne ha Dorbar Thawaiñ ne ha kano kano ka lympung paidbah – Public Representative
Riewsaiñpyrthei : ki kynrem lyndan kiba mihkhmat ïa ki paidbah ban synshar katkum ka aiñ bad ban ïasaid na ka bynta ki paidbah ha ki shlem synshar jong ka sorkar – Politician
Nongsaiñpyrthei : ki kynrem lyndan kiba mihkhmat paidbah ban ïalam bad shakri paidbah na ka bynta ban myntoi ka imlang sahlang- Political Leader
Muktiar : ki riewtbit kiba tip aiñ ban ïasaid na ka bynta ki riewpaidbah shimet lyngba ka jingbatai aiñ – Lawyer
Riewsaidaiñ : ki riewtbit ki ba tip aiñ bad pynbiang ki dulir ne dorkhas aiñ ha ka ba ïasaid ne pynksan ia ka daw ki riewpaidbah shimet ne shikynhun ha rynsan aiñ ne ïingbishar – Attorney
Nongsaidaiñ : ki riewtbit ki ba tip ïa ka aiñ bad pynbiang ki dulir bad dorkhas aiñ ha kaba ïasaid ne pynksan ïa ka daw ki riewpaidbah shimet ne shikynhun na shabar jong ka rynsan aiñ – Solicitor
Riewsiadthma : ki riewtbit kiba tip aiñ bad pynbiang nadong shadong katkum ba ujor ki riewpaidbah shimet ne shikynhun ban ïasaid pynksan ha ki rynsan aiñ ne ïingbishar – Barrister
Nongsaidthma : ki riewtbit kiba tip aiñ bad pule bniah ïa ki kyndon aiñ katkum ka ba ujor ki riewpaidbah shimet ne shikynhun ban ïasaid pynksan ha ki rynsan aiñ ne ïingbishar- Advocate
