Ka Niam Bad Ka Jinglong Jaidbynriew

Bhogtoram Mawroh

Dang shen, u Lamphang barim jong ka Lok Sabha, u Kariya Munda, u la ong, “ba ki tribal ne ki trai ri kiba la kylla sha ka niam Islam bad Khristan kim don hok shuh ban ïoh jingmyntoi na ka bhah thungkam thungjam kaba la mang kyrpang ïa ki trai ri.” Ha kane ka jingkren, u Lamphang barim u ïehnoh ia ka Niam Hindu bad u ñiew ba ki Niam trai ri ne tynrai jong ki tribal ki long ki tnat jong ka Niam Hindu. Ka long kaba phylla ba ka Niam Hindu ruh, ka long hi kum ka Nam Khristan ne Islam, namar ka dei ka Niam kaba wan na shabar jong ka dewbah India. Ka Niam Hindu ka dei ruh ka niam kaba dang khynnah ka rta haba ïanujor bad ki niam tynrai jong ki trai ri ba pher kiba don hapoh ka dewbah India. Lada ki tribal kiba kylla sha ka Niam Khristan ne Islam ki duh ia ki jingmyntoi, kumjuh ruh kiba kylla sha ka Niam Hindu ki dei ban duh. Ka jinglong nongwei jong ka Niam Hindu ha dewbah India kam dei ka jingtip kaba thymmai.

Ha ka snem 2019, u Ranjit Das bad kiwei, ki la pynmih kawei ka jingthoh kaba la ai kyrteng, “The Story of the Lost Twins: Decoding the genetic identities of the Kumhar and Kurcha populations from the Indian Subcontinent” (Ka Khana shaphang ki ar tylli ki jaidbynriew kiba ïasynrap: Ka jingwad bniah halor ki jaidbynriew Kumhar bad Kurcha kiba im ha ka dewbah India). Ha kane ka jingthoh kine ki riewstad ki la kdew kyllum ba ki jaitbynriew trai ri ha dewbah India lah ban phiah ha ki saw tylli ki kynhun, kita ki Ancestral North Indian (ANI), Ancestral South Indian (ASI), Ancestral Tibeto-Burman (ATB), and Ancestral Austro-Asiatic (AAA). Ka jaidbynriew Khasi-Jaiñtia ka don ha ka thup kaba khatduh, kata  ka Ancestral Austro-Asiatic (AAA). Katkum ka Priya Moorjani, kaba dei ka riewstad geneticist, hapdeng ki snem 4700 haduh 3000 BCE, ki trai ri kiba don kylleng ha ka bynta ba shathie ka dewbah Asia ki dei ki nongbeh mrad bad kiba ïajan ka jingïadei bad ki trai ri kiba buhai shnong ha ki dewlynnong Andaman haduh mynta mynne bad kiba lam khleh snam bad ki nongrep na ki phang ka ka Ri Iran. La sngewthuh ba ka dei kane ka kynhun jaidbynriew kaba buhai shnong bad pynlong ia ka juk Indus Valley civilization. Nangta, hadien ba ka juk Indus Valley Civilization ka la sdang troiñ kumba ha ka snem 1300 BCE, katto katne na ki nongshong shnong ki la sdang ban krih shaphang shathie ban ïa imlang bad kiwei pat ki trai ri bad nangne la kha ia kata ka kynhun kaba la tip kum ka Ancestral South Indian population. Mynta ïa kane ka kynhun la pynithuh bad ki kynhun jaitbynriew Dravidian, kiba kren ia ki ktien Tamil bad Kannada. Marbud sa ki jaitbynriew na ka thup Eurasian kiba kiew shaphang shatei bad ki ïashong khleh bad ki briew kiba la im ha ka juk Indus valley civilization bad kine ki pynlong ia ka kynhun kaba ki khot ka Ancestral North Indian population. Kine ki dei ki jaidbynriew kiba kren ia ki ktien Indo-European, kum ka Hindi, Urdu bad kiwei. Na kitei ki jingshem jong ki riewstad la nang pynskhem shuh shuh ba dei ki jaitbynriew Dravidian kiba la thaw ia ka juk Indus Valley Civilization. Ïa kane la nang pynshisha da ka rukom ngeit niam jong ki jaidbynriew kiba pynlong nyngkong ia ka kynhun Ancestral North Indian.

Napdeng ki Blei, U Blei Indra u dei uba hakhlieh tam, ba ki jaitbynriew kiba im ha ka bynta ba shatei jong ka dewbah India, ki ngeit bad mane ba u dei uba khraw bor bad la ñiew ïa U kum u Blei jong ka bneng, ka leilieh, ka er langthari, u slap, u pyrthat, ka suiñbneng bad ka thma. U dei u Blei uba paw bha ha ki kot niam Rig Veda, ka kot niam kaba rim tam jong ki riewngeit Hindu. U Blei jong ka thma bad ki don ki khana pateng kiba ïathuh ba dei u Indra uba pynjulor ïa ka kut jong ki Dasyus jong ki Dravidian, kaba don ha ka bynta ba shathie jong ka dewbah India bad U pyndonkam da u pyrthat ban pynjulor ïa kane ka kut. Une u Blei Indra u don ïa ka bor kum u Blei Zues jong ki Greek hyndai bad lah ban ong ba u Indra u ïasyriem bha bad kiwei ki Blei jong ki jaitbynriew Indo-European kum ki Blei Jupiter, Perun, Perkunas, Taranis bad Thor. Kumjuh ruh u Blei Surya uba shong ha ka kali ba tan da ki hynñiew tylli ki kulai bneng, u ïasyriem bad u Blei Helios uba shong kali kulai ha sahit bneng. Kine baroh ar ki dei ki Blei kiba ïasoh bad ka Sngi. Kine ki khana niam ki ïathuh ïa ngi ïa ka jingïaid lynti bad jingkrih jong ki jaitbynriew bapher kylleng ka snieh pyrthei bad ba kumno kine ki kynhun jaitbynriew ki poi bad shong shnong ha ka bynta ba shathie bad phang mihngi. Bad katba ki nangïaid lynti ka niam ka dei-riti ka kylla ha ka jingïakynduh lang bad kiwei pat. Kine ki khana niam ki ïathuh shai ia ka tynrai jong ka Niam Hindu bad kumta ka Niam Hindu ka dei ka niam kaba long nongwei ia ki trai ri, kumba long ka Niam Khristan bad Islam. Kumno pat shaphang ki Niam kiba la don lypa ha shuwa ka jingwan poi jong ki Niam Hindu, Khristan bad Islam. Kiei ki niam tynrai jong kine ki jaitbynriew trai ri kiba la don lypa ha ka dewbah India? Dei hangne ba ka khana pateng bad khana niam jong ka Jaidbynriew Khasi-Jaiñtia ka long kaba kongsan.

Ka don sa kawei ka jingthoh jong u Arun Kumar kaba kyrteng, “A late Neolithic expansion of Y chromosomal haplogroup 02a1-M95”, kaba la mih ha ka snem 2015. Kane ka dei ka jingwad bniah katkum ka stad saian bad la shem ba ki don ki jaidbynriew na phang mihngi, kum na Laos kiba krih sha ka thaiñ shatei lam mihngi ka Ri India bad kita ki lah ban dei ka jaidbynriew Khasi-Jaiñtia, kiba shong shnong mynta ha ka Jylla Meghalaya. KIne ki la buhai shnong ha kine ki lum naduh ki snem 4000 haduh 2000 BCE. Kane ka kdew ba ka jaidbynriew Khasi-Jaiñtia kan dei kawei na ki jaidbynriew kiba don ha ka thup jong ki kynhun jaidbynriew kiba la shong shnong ha ka juk Indus Valley Civilization bad don napdeng jong ki kiba la tip noh kum ki Munda.

Ki jingshem lyngba ka stad saian DNA halor ka jingïadei bad jingïasyriem ki jaidbynriew ha ka dewbah India bad kito kiba la im ha ka juk Indus Valley Civilization ka la nang pynskhem ia ka jingshem jong ki riewstad , ki nongthoh kot bad kiwei halor ki jaidbynriew trai ri. Ha ka snem 2019 ki stad saian ki la shim nongmuna na ka met jong kawei ka kynthei kaba shong ha ka shnong Rakhigarhi, ka shnong kaba heh tam ha ka juk Indus Valley, bad jurip da ki kor ki bor ka stad saian ha kaba ki la shem ba ka hiar pateng na ki briew kiba wan na ka Ri Iran bad ka don ka jingïasyriem bad ki jaitbynriew kiba krih sha ka bynta ba shathie phang mihngi ka dewbah Asia. Hato kine ki jaitbynriew kiba don ha ka thaiñ shathie lam mihngi ka dewbah Asia kin dei ki Khasi-Jaiñtia kiba la don lypa ha kitei ki snem? Katkum ka jingshem jong ki riewstad, kita u Pawel Prokop bad Ireusz Suliga, ha ka jingthoh ba ki la pynmih halor ka kam saiñ nar ha Ri Khasi ha ka snem 2013, la ong ba ki Khasi ki la krih sha ki bynta kiba shathie jong ka wah Ganga kumba ha ki snem 3000 BCE. Katba ka jingwad bniah halor kane ka bynta kam pat kut bad dang don shibun kiei kiei kiba dei ban tih bniah. Ha kajuh ka por ka long ruh kaba sngewtynnad ban tip ba ki longshuwa jong ngi ki lah ban dei kiba la pynlong ïa ka juk Indus Valley Civilization. Ka jingshisha ka long, ba nalor ki Dravidian, ki Khasi-Munda ki dei ki jaidbynriew kiba la rim tam ha kane ka dewbah India bad ki dei ki jaidbynriew trai ri.

Khlem pep ki longshuwa jong ka jaidbynriew Khasi-Jaiñtia kiba la wan buhai shnong ha ka dewbah India ki don bad ki ka Niam tynrai bad ka deiriti. Ka jingkylli kaba mih ka long, hato ka Niam bad ka deiriti jong ki Khasi-Jaiñtia ka dang sah kumjuh haduh mynta? Ka long kaba jwat ban tip halor kane namar ka donkam ban tip ia ka rukom leh niam bad mane Blei jong ki longshuwa kulong kumah kiba la im kumba 6000 snem mynshuwa bad ban ïanujor bad kane kaba ngi ngeit mynta. Ha ka thaiñ Mekong, kaba kynthup ia ki Ri Laos, Cambodia bad Vietnam mynta, ki dang sah ki jaitbynriew trai ri kiba kheiñ jait na ka kmie bad kiba dang bat ia ka Niam bad deiriti tynrai.Ñiuma, ngam pat shem kano kano ka jingwad bniah halor ka jingïasyriem ki jaitbynriew kiba im mynta ha ka thaiñ Mekong bad ki Khasi-Jaiñtia. Lada jia ba ym pat don ba jurip bniah, kane ka dei kawei pat ka phang ba ki riewstad bad ki stad kot kin thwet ia ka tynrai jong ka jaidbynriew Khasi-Jaiñtia. Ka jingwad bniah kan ïarap ban kdew kino ki bynta jong ka Niam bad deiriti kiba ka jiadbynriew Khasi-Jaiñtia ka la shim kylliang na kiwei pat. Kane ka long kaba kongsan namar ka la don ka jingpyrshang bor bah ban kdup bad kynthup ia ka Niam bad deiriti jong ki Khasi-Jaiñtia hapoh ka shatri jong ka niam Hindu. Kumta kane ka jingpyrshang ka long ka jingma bad khlem pep ka Niam bad deiriti ki Khasi-Jaiñtia kin jah rngai lada ngi shah ba kan long kumta.

Hadien katto katne ka por ki dur ki dar jong ki Blei tynrai jong ki Tribal ne Trai ri ki lah ban shah khynñiat sha kyndong bad ba ki Blei ka Niam Hindu kin wan hakhmat eh. Ki niam ki rukom bad ka jingngeit kin kylla bad ba ki Trai ri kin shah nam ba ki dei ki riewngeit Hindu. Kane ka la jia ruh ia ka Niam Hindu bad ki million tylli ki Blei ba ka Niam Hindu ka hikai, ki dei ki Blei kiba ka Niam Hindu ka la shim kylliang na kiwei pat ki kynhun jaidbynriew kiba la im ha kane ka dewbah da ki million snem, kita ki dei ki Tribal bad ki trai shnong jong ka dewbah India.

Ha Ri India ia ki Tribal, la ju nam kum ki Adivasi, kaba mut ki trai ri. Ka kynhun heh paid Hindu, ka Sangh Parivar bad ki tnat jong ka kum ka RSS, ki pyrshang ban kynthup ne ñiew ia ki Adivasi kum ki jaidbynriew kiba ngeit ha ka Niam Hindu bad ki kam ba ki dei ki Vanvasi lane ki briew kiba shong hapdeng ki khlaw ki btap. Wat kane ka kyrteng ruh ka la tuh noh ia ka deiriti jong ki Adivasi. Kumta ki Tribal kim dei shuh ki jaidbynriew trai ri kiba kyrpang bad kiba don la ki khana pateng, hynrei ki dei ki Hindu kiba jied ban im ha ki khlaw ki btap. Ka nuksa ba khraw ka dei ka jingpynkylla ne kheiñ Hindu ia ki Tribal ha Gujarat, ka khana kaba nga la tip mynba nga don ha Surat. Ka jingpynkylla ia kine ki Tribal sha ka Niam Hindu ka long lyng-ba ki nongtrei mon sngewbha kiba leit ïalap sha ki shnong ki thaw ba shong ki Tribal bad ki pynsngewthuh ïa kiba kam don kano kano ka jingïapher hapdeng ka Niam tynrai jong ki bad ka Niam Hindu. Kumta ia ki dur jong ki Blei ka Niam tynrai bad ki Blei ka Niam Hindu la tyngkhap lang khnang ba ki Tribal kin mane ïa ki. Namarkata ka daw, dei ban phikir bha ba kane kan ym jia ha ka jiadbynriew Khasi-Jaiñtia, lym kumta ngin duh noh ia ka Niam bad deiriti. Ka Niam Hindu, kaba long ka niam thymmai ka lah ban nguid tylli ia ka Niam tynrai bad dieriti jong ki Khasi-Jaiñtia kaba la don naduh ki por kulong kumah. Ïa nga hi marwei shimet, ka dang bha ïa ki Khasi-Jaiñtia ban long Khristan (kane pat kam thew ïa ki riewshimet kiba pdiang ïa ka niam Hindu), ban ïa kaba ki shah klun ha ka Niam Hindu. Ka daw ka long ba ha ka Niam Khristan ngi dang lah ban tip kaei kaba ngi la duh bad dang lah ban shem pat bad pynkhie im biang, katba ka jingpynïakhleh khaw lang ïa ka deiriti bad Niam tynrai bad ka Niam Hindu kan pyndam shisyndon ïa ka Niam tynrai ki Khasi-Jaiñtia.

Lada ki tribal ne trai ri kiba la kylla Khristan ne Islam kin duh ïa ki hok bad ki bhah kyrpang jong ki, kumjuh ruh ki tribal kiba kylla Hindu ki dei ban duh. Ha kajuh ka por pat, ki para shnong kiba dang don ha ka Niam tynrai jong ki Khasi-Jaiñtia, ki Songsarek ha Garo Hills, ki Sarna ha ka Jylla Jharkhand ki dei ban ïoh ïa ka jingithuh bad jingïada kum ki ritpaid hapoh ki Jylla ba ki im bad ka Ri baroh kawei. Lah ban shu pynkynmaw hangne, ba ka National Commission for Schedule Tribe (NCST) ka la ai jingmut la slem halor kane ka phang. Ban ai jingithuh kum ki ritpaid  ïa kiba dang don ha ka Niam tynrai kam da dei than ka kam kaba eh, namar haba jubab da ka jingthoh ha Rajya Sabha, ka Dr Najma A Heptulla, ka Myntri kaba peit ia ka bha ka miat ki rit paid, ka la ong, ba ka jingithuh kum ki ritpaid ïa ki nongbud jong ka Niam Khasi bad Niamtre ka dei ka bynta jong ka Sorkar Jylla ban leh ïa kata. Ha ka jingshisha kane ka dei ka mat ka jura jong ka jaidbynriew kaba ki nongsaiñ Hima ki dei ban shim khia. Lada ki nongbud jong ka Niam Khasi bad Niamtre ki jah noh bad ki shah nguid ha ka Niam ki heh paid Hindu, ka riti bad dustur jong ki paid Khasi-Jaiñtia ruh kan duh lang bad kane ka long ka jingma. Ka jingkren jong u Kariya Munda, uba dei na kajuh ka thymmei bad ki Khasi-Jaiñtia, ka la kdew lypa ïa ka jingma kaba ap ïa ka jaidbynriew Khasi-Jaiñtia ha ki por ban sa wan. Te kaei ka ban jia? Hato ngin dang neh dang sah ryngkat bad ka Niam ka deiriti kaba ngi la ïoh pateng ne ngin shah nguid tylli bad duh noh ïa la ka tynrai? Ka rai ka dei ka jong ngi.

(Kane ka jingthoh ka dei ka jingsngew jong nga u nongthoh shimet bad kam don jingïadei bad ka seng kaba nga trei)