
U Nongsaiñ Hima, (1966)
Ma, ngam banse ban ïa pyni lem ïa ka jingbakla ha ka jingspel dak ïa ka ktien Khasi, Kum ia kane ka ktien la spel “Ieit,” “Ieid,” “Ieij” bad ïa ka ktien “blej” bad “bieit.” Ha lada hi nga sngew ba ka jingspel ïa kitei ki ktien ki dei ban kut ha u “j” namar ka jingkynnoh ïa “u siej,” “ka miej,” “u thylliej” bad kiwei kiwei de. Kum ïa kine ki ktien pat la speh ‘pynih’ ha ka jaka “pyni,” “aiuh” ha ka jaka “aiu,” “ka ïing,” “Siem” ha ka jaka “Syiem,” Siem ka dei ka kyrteng ki briew. Lada ka jingspel dak ka long ha kane ka rukom, kumno u nongeksamin un ai mark ïa ki khynnah skul. Ha ka ktien phareng kim ju spel dak ha ki bun rukom, tang shu bakla iwei i dak kata la duh mark. Lada spel “launch,” ïa ka ktien “lunch” bad ïa ka ktien “dairy” la spel “diary”, kata la bakla. Shisha ha ka jingkynnoh sngew ba ki ïadei kumjuh, hynrei ha ka jingmut pat ki pher bak-ly-bak na kawei bad kiwei.
Haba kumno ïano ngin ïa kynnoh, ia ki khynnah skul, ïa ki nonghikai skul, ia ki nongthoh kot, ne ïa kata ka Text Book Committee ?
2.Kawei pat ba ïa ka ktien kaba ngi ju ong “ka snem” mynta la thoh “u snem.” ïa ka ktien Khasi la pynshong nongrim na ka ktien Sohra balei pat ban ong “u snem” haba ki briew ha ki thaiñ Sohra ki ong ‘ka snem”? Balei ym bit ban ong noh “U sngi” ïa “ka Sngi” lane “ka bnai’ ïa “u bnai”? Lada lah ban pynrung ïa ki jaid ktien baroh ha ri Khasi, kata ïa ka “leit kai” yn ong noh “laike,” ïa ka “masi” yn ong noh “ka masoi” lane “masui” haba kumta ka ktien jongno yn ïa bad ? Haba shu ïa kren kata kam da pher ei ei, hynrei haba thoh pat ka long kaba bakla bad bym dei rukom lait na ka ktien Sohra.
3.Kawei pat ka ktien kaba khlem akor kaba la wan mih mynta bad bun ki khynnah wat kiba la san la rangbah ruh ki la pyndonkam. Ha ka jaka ban khot ïa la ka kmie u kpa “Ko Mei,” “Ko Pa.” “Ko Bah,” “Ko Hep,” mynta pat ki la pyndonkam da ka ktien “Ei.” Kum “Ei Pa,” “Ei Mei,” Ei Bah” “Ei Hep.” Kane ka ktien kaba ki Khasi bad ki Dkhar badon burom ym ju pyndonkam ïa ka. La pyndonkam ïa kane ka ktien tang ki dkhar kiba kheiñ kor jaid ïa ki khar pohjaid, kum ïa ki khar metor, daju, khar kuli etc.
Ka la dei ka por ba ki kmie ki kpa, ki kni ki hynmen bad sneng ïa la ki jong ki khun ki ksiew da kaba eh ba kim bit ban kren ne pyndonkam ïa katei ka ktien “Ei” kaba khot ïano ïano. Hangne ha Sor ba la ïa bun eh ki jaidbynriew la ïakhleh khawlang ne jaktung ïa ki ktien tam – ei ktien nongwei ïa lehnoh ne klet noh ïa ka ktien don akor donburom la jong.
4. Ki kot pule Khasi kiba rim kiba la thoh lang da ki tymmen hyndai ryngkat bad ki sahep missionary na Wales kiba la pynmih ïa ka ktien Khasi, kiba long ki kot kiba da sngewtynnad ban pule, ha ka spel dak ha ka jingkynnoh kum ha ki kot 3rd & 4th Reader . Hynrei mynta shano kito baroh. Halor ba la nang iabun kita kiba stad ba nang, hynrei ki jingsep dak pat ki nang ïapher kawei na kawei pat.
5.Ka la dei ka por ba ki Riew Rangbah Riew Pyrkhat kiba nang bastad ban ïa kyndit bad ïa pyrkhat shaphang kane khnang ba ki pateng bynriew jong ngi kin ym ïathoh dak ha ki bun rukom hynrei ban thoh ha ka rukom kaba ryntih thik tang kawei.