Ka jingwan buhai shnong u Hynñiewtrep sha kine ki lum ba itynnad bad ba ithiang

Ki nongwad bniah (Research Scholar) ki batai, ba ki Hynñiewtrep ki wan na kawei ka jaidbynriew kaba heh paid.

E.S Ajar

Katkum ki khana pateng la ong ba u Hynñiewtrep u wan na shaphang shatei lane mihngi, ha ka jingïaid lynti ki don 16 trep kiba phet shnong (Migrate). Kumta ha ka jingïaid lynti ba jngai ban poi sha kine ki lum ba ithiang, 9 trep ki sakma noh ne jah lynti kumta sah sa 7 trep kiba buhai shnong sha kine ki lum ba pyngngad. Ki don kiba ngeit ba 9 trep ki don ha bneng, kane ka long kaba artatien ban pdiang. Ki nongwad bniah (Research Scholar) ki batai, ba ki Hynñiewtrep ki wan na kawei ka jaidbynriew kaba heh paid. Kata ka dei ka jaidbynriew Mongolian, kine ki Mongolian ki la poi sha kine ki thaiñ lam mihngi ka ri India ki long kiba kynthup ïa ki jaidbynriew Mizo, Manipuri, Bodo, Karbi, Khasi (Hynñiewtrep) bad kiwei kiwei. Kine baroh ki wan na kajuh ka thymmei, ngim pat tip la ïa kane ka jingpynshongnia la leh DNA ne em. Te ïa kane ka phang ngim nym da ïatih bniah namar ka long ka phang (subject) kham kham ïar.

Don ruh kiba ong bad batai, ba ka jaidbynriew Hynñiewtrep jong ngi ka wan na kata ka kynhun kaba ki ong ka ‘Lost Tribet of Israel.” Hangne ka don ka jingïajan bad kata ka jinglong.

Namar kine haneng ki dak ki shin, ngi sngewthuh shai ba u Khasi (Hynñiewtrep) u dei u juh u jaidbynriew wat la u don sha Ri – War, Ri – Bhoi, Ri Jaiñtia ne Ri Khyrim ne Ri Mylliem. Ka jingïapher ki jaka kam pynïapher satia ia ka jinglong kawei ka jaidbynriew. Bunsien namar ba ngi dang sahdien, ngi sngew kyrpang, u Khyriem bad Mylliem khamtam uba shong ha sor u sngew ba dei tang ma u dei u Khasi, kiwei te kim dei, kane ka rukom sngew bad pyrkhat ka long kaba bakla.

To ngin ïa kiar noh na kine kiei kiei ki bym shongnia. Ngin ïa pynksan ïa la ka jong ka jaidbynriew khnang ba kan eh kan khlaiñ bad kan nangkiew shaphrang, ngin nym da ïa pharia than ruh ba ioh ka jaidbynriew kaba rit kan jah syndon na sla pyrthei.

ïa u Khasi uba shong sha ri Jaiñtia ne ri Pnar, ki ju ong synteng, kam mut ba um dei u Khasi, ïa u Khasi uba shong ne hap ha ka hima Khyrim bad Mylliem, ki ong Khynriam, ha ka jingshisha khynriam la ju pyndonkam da kiba shong sha Pnar, kaba mut Khyrim, namar u Khasi sha Pnar u dei marpud bad ka hima Khyrim. Ki war pat kim ju pyndonkam ïa ka ktien khynriam, ki ong beit u/ka ne ki Nongphlang ka thew ïa baroh u Khasi uba shong halor ki lum bad ba kham bun u phlang – katba ki Khasi sha Bhoi – ki pyndonkam da ka ktien Nongsor – namar ba u kham ïajan bad ka sor Shillong. Baroh ki dei ki Khasi, ym don jingïapher.

Ki jaka lum ki kham khriat, sha Riwar ka kham pyngngad namar ki jaka ki kham long sharing bad ki jaka Khasi sha Bhoi ki kham shit namar bun ki jaka ba long madan. Kine ki dei ki jaidbynriew Hynñiewtrep ne u Khasi baïar.

Ngim dei ban ñiewbeiñ ïa la ka jong. La ka long ha ka riam ka beit ne ka ktien ka thylliej. Ngi dei ban pynwandur (modify) thymmai ïa ka long ha ka riam ka beit ne ka ktien ka thylliej. Wat shah ba u thylliej jong ngi un ïalam bakla. Nuksa : U briew uba sngew la kham shai ïalade, u ïaleh ban pynsniewdur ïa ki ktien uba wan na nongkyndong – kynnoh khasi kum u bym pat leit skul katba ïa ka ktien nongwei pat ki ïaleh ban pynwandur. Kane ka dei ka jingsahdien jong ka jaidbyntiew.

Ha ka riam ka beit, ka don kine harum :-

i)Ka riam kaba itynnad

ii)Ka riam kaba i donakor

iii)Ka riam kaba i khlemakor

i)Ka riam ka beit jong u briew ne ki jainphong jong u briew ki long ban ïada ïa ka longrynïeng jong u ne ka briew. Kane ka dei ka bynta ba la buh U Blei ïa u briew, ka dei ruh ban long kaba khuid, kane ka pynitynnad ïa u ne ka briew ha kane ka sla khyndew.

ii)Ka riam donakor – Ka riam ka beit jong ngi ki briew ka long kaba kongsan eh. Haba ki briew ki riam donakor ka kham pher, ka da burom ia ka jinglong shynrang ne jinglong kynthei ba kyrpang ïa kaba U Blei U la thaw ïa ngi. Haba u ne ka briew ki riam donakor, ka pynitynnad ïa u ne ka briew, ki briew ki kham burom ïa kiba kum kita ki briew. Nangta ki briew kim nud ban kren thala ïa ki, ka jingriam donakor ka kham lait na ki jingpynshoi, ka dor jong ka – ka kham khraw ban ïa ka jingbym donakor.

iii)Ka riam kaba i khlemakor – Kane ka rukom riam ka pynisih ïa kiba peit ne ia kiba iohi. Kane ka rukom riam ka shait pynpaw ruh ïa ka jinglong kyrpang khamtam ïa ka kynthei, kaba dei ban ri ban da ïa ka akor ka burom jong ka bad jong ka ïing ka sem. Ka pyniskuin ïa uba peit khamtam ïa u samla ne ia u shynrang, ki shait pynpaw ruh ïa ka rukom long ka met ka phad kaba donburom – kane ka rukom riam ka wanrah ruh bun ki jingpynshoi, wat ïa ki jingsniew ruh, khamtam ha ka por bad ka juk kaba mynta. Kane ka riam khlemakor ka long kaei na ki dawbah ba wanrah ïa ka jingsniew. Wat ha ki iingmane Blei ruh ka riam ka pyni ïa kata ka dur ba kyrpang bad ba idonburom jong ki kynthei.

Ban saiñdur ïa ka ïing ka sem ne ïalade ruh, dei ban long donakor. Ha ka ktien ka thylliej ne ha ka riam ka beit.

Ka Dustur Khasi : Haba ki kren shaphang ka dustur Khasi, ngin shem barabor ba ki kren tang shaphang ka dustur u Khyrim, u Mylliem, u Maharam etc. hynrei kim kren shaphang ka dustur u War, u Bhoi ne u Pnar, namar hangne ka don ka jingïapher hapdeng para Khasi – baroh ki dei ki Khasi ym kiwei pat ki jaitbynriew.

Sha Ri – War ka khatduh kam don iktiar ei ei, bad ïa ka ïing kmie ïing kpa kim ju ai ha ka khatduh – hynrei ha ka hynmen kynthei kaba nyngkong, namar dei ma ka kaba la kit la bah ïa la ki para naduh ba ki dangrit. Nangta ïa ka nongkynti ne nongtymmen ki ïasam lang hapdeng shipara. ïa ka ïing kmie ïing kpa kim ju ong ka ïing kur namar baroh ki khun ki long trai ha la ïing wat lada ki la thaw la ka longkur ne longïing longsem. Bunsien ki kynthei ki bud ïa u lok ban ïashong ryngkat. La don hi katto katne kiba thap ïa tynneng khatduh, kane ka long kaba bakla.

Ka dustur ai jait kmie :- Kum ka jaidbynriew baroh kawei, kane ka long kaba bakla shibun eh, ha ka jingshisha la dei ban pynkylla noh ïa kane ka dustur u briew (Man – made). Dei ban ai jaid noh sha u shynrang uba long u kpa, halor kine kin nong-rim harum :-

i) Ki khun ki dei ki symbai jong u kpa – Dei ma u uba bet ïa u symbai bad uba pynkha ïa ki khun, hooid ym lah ban len, ba ka kmie kaba la pun la kha bad kaba la kit shitom ruh bun bnai ban kha ïa ki khun hynrei ym dei pat ban kam trai ïa kane ba ka dei kaba kit ba bah shitom ïa ki. Dei kane ka kamram jong ka kmie ne ka kynthei ban leh kumta, namar ïa kane ka kamram la buh bad bynshet da U Blei, Uba long U Nongbuh Nongthaw. Kam dei ka kynthei ne ka kmie kaba buh bynta ban leh kumta. Ym lah ban ïaleh pyrshah ïa ka aiñ bad ka hukum ba la  buh da u Blei. Ka aiñ U Blei ka longdoh longsnam, ban ïaleh pyrshah ka long ka pop.

Ki Israel ki dei ki khun ki ksiew u Abraham, ym jong ka Sara kaba dei ka tnga jong u. Wat u  Jisu ruh u dei u symbai jong u kpa uba long U Blei, dei ma u ba la phah bad ba la pynkha lyngba ka Mary theisotti.

Ha ka Gospel u Mathaios 12 : 49 – 50 haba ka kmie u Jisu bad kiba haïing ki wan wad ïa u, kumno u ong ? – ‘Uno uno uba leh ïa ka m on u kpa jong nga uba ha bneng, uta keiñ u para ne ka para bad ka kmie jong nga.”

  ii) Ki khun ki dei ki symbai jong u kpa – Ki bit na u kpa nadong shadong, ka dur, ka rynïeng, ka sniehdoh bad ka rukom pyrkhat ruh (mentality). Ka DNA test ruh ka batai kumta.

iii) Ka jingai jait kmie ka dei ka rukom bad ka dustur ba buh u briew bad ba la thaw ruh da u briew. Ban bud ïa ka dustur u briew ban pynkheiñ ïa ka hukum u Blei, ka long ka pop bakhraw.

iv) Nangta haba wad shuh shuh, la shem ka 1600HK, u Khasi u ai jaid sha u kpa – dei na ki jingjia ba la pynlong ban ai jaid noh sha ka kmie ban neh ka jinglong bad ka dustur Khasi. Kane ka rukom khein bad shim ïa ka hok u kpa, ka long kaba bakla shibun. Lada u nongai symbai um don shuh naei te yn ioh ne pynmih ïa ujuh u jait. Ka long kaba bakla bad kaba sakhi lamler ïa ki jingshisha kiba paw.

v) Ban ong ba ka juk u Khasi ka dei ka juk tipbriew tip Blei ruh ka long kaba bakla. La shu rah skong bad ïaroh arsap da mano re, balei ka bakla ?

Ngi tip skhem bay m dei u briew uba la thaw ïa u briew, hynrei dei U Blei Uba la thaw ïa u briew, ngi dei ban tip shuwa ïa U Nongthaw hadien ngi tip ïa u para briew. Ka jingai kyrpang ïa ka khun kynthei khatduh ka long kaba bakla, namar ngim burom shuh ïa kiba halor kiba la iohi nyngkong ïa ka sngi u bnai. Ban burom bad aibor ha ka kynthei khatduh ka dei ka jingpynhiar dor ïa ki  hynmen bad pynjem daw ïa ka jaitbynriew. Kiwei kiwei ki hynmen ki long thylli, kane ka long ka jingleh shi-liang khmat ïa la ki khun. Ka ktien U Blei ka ong. “To ieit ïa la u para marjan kumba ïalade,” hynrei ïa la ki khun ngi isih, ngi mane ia ka dustur u briew shano kata ka tip hok tip sot u Khasi ? Kitei haneng ki long ki jingbakla kiba shyrkhei bha, khamtam  ïa kito kiba hikai pyrshah ïa ki jingshisha, ki long ki nongïalam bad nonghikai ba lamler. Pule Kitab ki Syiem 18 : 20……. Kaei kaba la jia ïa kito ki nongïalam bakla bad ïa ki nongmane bleithaw, hapdeng ka jingïaleh ha u lum Karmel, u Blei lyngba u Elijah U la pynïap lut ïa ki nongïalam ba lamler, hynrei ïa ki nongbud U Blei U la map namar ba ki la kylla kaba mut.