
U Nongsaiñ Hima, 1967
Ha u Nailur (Sept) shitarik 1939 ki German ki la hiar thma ïa ka Poland namar ki nong – Poland ki la kyntait ïa ka jingdawa u Hitler – ka jingpynpha iïa ka Danzig. Namar kane ka jinghiar thma, ka Bilat bad ka France ki la pynban thma pyrshah ïa ka Germany ha ka 3tarik Nailur (Sept) ban pyndep la ka kular ban ïarap ïa ka Poland.Kumta ka pyrthei ka la iohi ïa ka jingshad bakhraw tam jong u ramhah jong ka jingjot bad jingïap. Ka daw kaba shisha bad barieh jong ka thma ka long lehse ka jingïateh kular jong ka Versailles (Treaty of Versailles) kaba la pynwai ïa ka Thma kaba nyngkong ha ka snem 1918. Ka Germany ka la thrang ban wad kput halor ki nongjop jong ka thma 1918 namar ki kyndon jong ka jingiateh kular ki la long kiba ban beiñ eh ïa ka. Kam long kaba jem ba ïathuh khana ïa kane ka jing-ïateh kaba khraw ha ka Khanatang, kaba la sdang ha u Nailur(Sept) shitarik, 1939 bad kaba la kut ha Nailar 2 tarik, 1946.
Ka la long ka Drama ha ki santylli ki Bynta (Acts) kaba dap da ki jingjia kiba rai ïa ka nusib jong ki Hima. Ha kaba dang shu sdang ïa ka thma ka la don ka jingjop kaba khraw jong ka Germany.Ka la pyni ïa ka jingtbit ïaleh kaba phylla kaba ym pat ju phohsniew bad tip mynshuwa. Ki jingjia kiba kongsan ha ka jingïaleh kaba dang sdang ka long kumne.Ka jingkyllon jong ka Warsaw ka la jia ha ka 27 tarik Nailur 1939. Ha ka 9 tarik ïaiong 1940 ki German ki la hiar thma ïa ka Denmark bad ha ka 10 tarik Jymmang ïa ka Holland. Ka Bilat ka la iohi ïa ka jingma la jong bad ïa u Churchill la pynlong u Myntri Rangbah ka Bilat ban kit ban bah ia ka ri ha kane ka por ka jingma.
Ha ka 14 tarik Jymmang 1940 ki German ki la bomb ïa ka Rotterdam bad kumta ka Holland ka la hap ban pyndem wait.Kane ka jingbomb ka long kawei na ki jingshyrkhei tam jong kane ka thma na ka 50,000 ki nongshong – shnong 30,000 ki la ïap. Ka Belgium ka la pyndem wait ha ka 27tarik Jymmang. Hangta la don sa kawei ka jingjop bakhraw jong ki German, ka jingphet krad na Dunkirk da ki Phareng kiba la duh shyrkhei bad ki shu lait thaw na ka jingshah pynjot thiaw. Ka thma France (Battle of France) ka la sdang ha ka 5tarik u Jylliew bad ki German ki la rung ha Paris ha ka 14 tarik. Ka Italy ka la pynbna thma ha ka 10tarik Jylliew. Naduh haduh kaba kut jong u Risaw lah ban ong ba ka dei ka Thma Bilat.(Battle of Britain).Ha kane ka por ka Bilat ka la shah ka jingpynshitom kaba la palat than na ka jingpynhap bomb u German.
Ka Bynta kaba ar jong kane ka Drama ka la sdang da ka jingïakut ki Phareng bad America ha 3tarik Nailur, 1940. Ka Italy ka la hiar thma ïa ka Greece ha ka 28tarik Risaw. Ha u Kyllalyngkot 22 tarik, 1941 ki Phareng ki la knieh ïa ka Tobruk, ki kad jhaj thma jong ka Italy. Ha ka 6 tarik ïaiong, ki German ki la hiar thma ïa ka Greece bad Yogoslavia bad shen ka la knieh ia ka Athens. Ha ka 20 tarik Jymmang ki German ki la hiar thma ïa ka Crete. Ka Thma ha Crete ka long ka thma kaba phylla ha kaba ki buit stad kiba phylla bad bathymmai la pyni da ki German. Ka jhaj thma jong ki Phareng, ‘Ka Hood la pynjot pynpra ha ka 24 tarik Jymmang 1941. Ha u Jylliew shitarik ki shipai Phareng ki la phet na Crete.
Ka bynta kaba lai jong kane ka jingïathuhkhana kaba triem ka la sdang da ka jinghiar thma ki German ïa ka Russia. Bad ka ri Russia ka la kylla long ka jingtep jong u Hitlter kumba ka la long ha ki por u Napoleon. Ka madan thma Russia ka ïar naduh Finland haduh Black Sea, 1,500 mer. Kane ka long ka jingsdang jong ka jingkut jong ka Germany. U Churchill bad u Roosevelt ki la ïa kynduh ha ka 14 tarik Nailar bad ki la pynmih ka ïing ïateh kular kaba la khot kyrteng ka Atlantic Charter ha ka 30 tarik Risaw. Ha ka 10 tarik Nailur ki German ki la knieh ïa ka Kiev, bad ha ka 22 tarik Naiwieng ki la rung ha Rostov.
Ka Bynta ka basaw ka long ka jingrung jong ka Japan ha kane ka Thma. Ha u Nohprah 7 tarik, 1941 ka Japan ka la ther na suiñ ïa ki jaka – hiar – bad sahnguh eroplance ialeh, jaka shong shipai bad kad lieng ki jhaj – thma ha Pearl Harbour. Ka la long ka jingjujor kaba jur ïa kaba America kam pat ju phohsniew. Ka China mynta kala pynbna thma pyrshah ïa ki Axis (kynnoh Aksis kaba mut ki hima kum ka Germany Italy bad Japan kiba ïatehkular ban ïasoh lang).Ha ka 8 tarik Nohprah ka Bilat bad ki ri jong ka, ki la pynbna thma ka pyrshah ïa ka Japan. Kumta ka Mihngi bad ka Sepngi ki la don hapdeng ka saw ka sian. Ha ka 10 tarik Nohprah ki artylli ki jhaj thma Phareng kiba khraw, “Ka Prince of Wales” bad “Ka Republic” la pynngam da ka Japan. ïa kane ka jingleh, ka pyrthei baroh kawei ka khmih sha ka Japan da ka jingsheptieng.
Ha ka 11tarik Nohprah ka Italy bad ka Germany ki la pynbna thma pyrshah ïa ka America.Ha ka 25tarik Nohprah ka Hongkong ka la kyllon ha ka Japan. Ha u Kyllalyngkot 3 tarik, 1942, ki 26 ki hima ki la soi ïa ka jingpynbna lang pyrshah ïa ki Axis. Ha u Rymphang 15tarik ka la ai ka khubor ba sngew – shyrkhei jong ka jingkyllon jong ka Singapore bad ha ka 23 tarik, Lber ka Japan ka la kynrup ïa ki dewlynnong Andaman. Ym tang ka Jylla Bengal hynrei ka India baroh kawei ka la don ka jingma. Ha ka 12tarik Naiulur ki German ki la rung shapoh Stalingrad. Kane ka la long ka jingkiew rasong kaba ha khlieh tam jong ki Bor Axis.
Ka Bynta kaba san jong kane ka Drama ka ïathuh ïa ka jingïathuhkhana jong ka jingkyllon jong ki Bor Axis. Ka jingran dien jong ki shipai Axis ka la sdang ha Egypt, u Roosevelt bad u Churchill ki la ïa kynduh hajan Casablanca ha ka Conference. Ha ka 18 tarik Kyllalyngkot 1943, la lah ban pyllait ïa ka jingshah ker kut jong ka Leningrad.Ka jingïaleh ki German ban ioh ïa ka Statingrad ka la duh bor bad ka la kut bad hangne ha ka Thma ha Stalingrad ki shipai German kiba don 3 lak ki la ïap baroh. Kane ka la long ka jingtroin jong u Hitler. Ha ka 25tarik Nailar u Mussolini u la iehnoh ïa ka kam, (resigned) bad kawei ka dewlynnong jong ka Italy hadien kawei pat ki la hap ha ka kti ki Allies(kynnoh A – Lais kaba mut ki Phareng, ki America, ki France, ki China kiba la ia syllok pyrshah ïa ki Axis). Ka kynhun lieng thma jong ka Italy ka la pyndem wait ha ka 11tarik, Nailur bad hadien kane la ioh knieh pat ïa ka Corsica. Ka United Nations Organization (U. N. O) la kha ha kane ka por ha Washngton.
Ka jingrem jong ka Germany ka long kaba sngewsangsot. Ka kynhun shipai jong ki Allies ka la hair ha ka 23 tarik Kyllalyngkot 1944 ha ka bynta kaba shathie na Rome. Hapoh ka jingïalam jong u General Eisenhower ka kynhun shipai jong ki Allies ka la hiar ha ka bynta ba shatei jong ka France ha ka 6tarik Jylliew. Shuwa ka jingkyllon jong ki German la iohi ïa ki kam shlur ki shipai bad ki tiar thma baphylla jong ka jingïap bad jingpynjot. Ki bomb German ba shu pynher ha ka jingstet 350 mer shi kynta la pynhap ha Bilat. Ha ka Thma ha Normandy ha ka 18 tarik Nailar, 1944 ki Allies ki la ther tyngeh ïa ki German. Ki bomb, Rocket V – 2, jong ki German ki la sdang ban hap ha Bilat kumba hap phria. Ki Allies ki la sang ban knieh ïa ki nongbah kiba la hap ha ka kti ki German. ïa u Mussoloni la pynhap ha ka 29 tarik u ïaiong bad la bna ba la ïa u Hitlter ha ka shi tarik u Jymmang, 1945 bad ha ka 7 tarik Jymmang ki German ki la pynrem bad aiti lut ïa lade khlem buh kyndon ei ei. Hadien ka jingkyllon ka Germany, ka la long kaba jem ban jop ïa ka Japan. Hynrei ka kam kaba la jem lypa la nang pynjem shuh shuh da ka jingïarap u atom bomb, ba la shem da u riewstad German uba kyrteng u Otto Hahn. Ka jingïaleh ka la phai kylla pyrshah ia ka Japan haba ha ka 18 tarik Risaw, 1944 ki American ki la hiar na Philippines hadien ka jingshah rem jong ka Japan ha ka jingïaleh ha duriaw. Ha u Rymphang 15 tarik, 1945 1,500 ki eroplance ki la hiar thma ïa ka Tokyo kumba khyndai kynta. U atom bomb uba nyngkong ula pynduh thiaw ïa ka shnong Hiroshima ha u Nailar 6, 1945 bad u atom bomb uba ar u la leh kumjuh ïa ka shnong Nagasaki ha u Nailar 9 tarik, 1945. Ha ka 8tarik Nailar ka Russiar ka la pynban thma pyrshah ïa ka Japan ban ïa ioh bynta lem ïa ka doh kyndang. Ka Japan mynta ka la pdiang ïa ki jingïateh kular jong ki Potsdam Conference. Kumta ka thma ka la kut ha baroh ar phang ki madan thma Mihngi bad Sepngi. Kumta kut ka jingleh runar jong ka Fascist (ka seng ki nongsynshar ha Italy). Kumta kut ka jingsynshar mon jong ki lah duh (dictator). Kumta la weng noh ia ki maw jynthut kiba khang lad ïa ka jingroi shaphang jong ka synshar paidbah.