“Lada ka khlieh jong nga ka phai sha Mihngi, ka Ri kan ïoh ïa ka jinglaitluid hapoh 100 snem, bad lada ka khlieh jong nga ka phai sha Sepngi, ka Ri kan shong mraw baroh shi rta”
Kitei ki dei ki kyntien u Woh Kiang Nangbah, u ‘riewshlur na Rilum Jaiñtia uba dei tang u ‘riew paidbah uba la ïakhun pyrshah ïa ki dohlieh, hashwa ban phasi ïa u hakhmat ki paidbah ha Jowai ha ka 30 tarik Nohprah, 1862, da ka jingthmu ban wanrah ïa ka jingtieng jingsmiej hapdeng ki nongshong shnong khnang ba kin ym mih ban ïaleh pyrshah ïa ki dohlieh. U Woh Kiang u la ïalam ïa ka jingïakhun pyrshah ïa ki shipai dohlieh ha Rilum Jaiñtia ha ka 28 tarik Nohprah, 1861 namar kita ki dohlieh ki la leh khlem akor pyrshah ïa kawei ka jinglehniam ki trai ri ki trai muluk. Ym tang katta, ha u snem 1860, ki dohlieh ki la phah siew khajna ïa ki paidbah bad kane ka la pynbitar ïa ki paid nongshong shnong kiba la mih shakhmat ban ïakhih. Ha ka sngi ba la phasi ïa u, u Woh Kiang Nangbah u la kren ïa kitei ki kyntien, bad da shisha, hapoh 100 snem, ka Ri India ka la long kaba laitluid na ka jingshah synshar ha ki dohlieh.
Kham ñiar ban shem ïa u ‘riew paidbah ba un mih shakhmat ban ïalam ïa kiwei pat ban ïakhun pyrshah ïa ki nongleh donbor. Hooid, ka mynnor ka pyni ïa ka jingmih ki katto katne ngut ki ‘riewkhraw napdeng ki ‘riew paidbah ki bym donbor eiei. Hynrei, da ka jingshlur bad jingstad, ki la ïalam ïa la ki jong ki paid ban ïakhun bad ban long ka sur ka jong ki. Ngi ai burom ïa u Woh Kiang Nangbah uba la don ïa ka mynsiem bashynrang haduh ba um salia shuh ïa la ka jong ka jingim ban ïap ha u tyllai phasi. Ngi sngewsarong ba ka jaitbynriew ka la pynmih ïa une u ‘riewshlur uba la tur pyrshah ïa ki nongleh donbor kiba la pyrshang ban khñiot beiñ ïa ki trai ri ki trai muluk.
Tangba ka jingleh burom ïa une u ‘riewkhraw na ka snem sha ka snem ka la shu long tang kum ka rongphong bad ka jingpyndep rukom. Ngim ïohi ïa kita ki Woh Kiang Nangbah ba kin ïa mih shakhmat ban long kum ka stieh na ka bynta ki bym donbor lane ki bym don sur ban rah pyrshah ïa ka jingshah leh donbor ha ki rukom bapher-bapher. Ki don kiba shu mih tang shipor arpor ban pyni ba ki dei kita ki ‘nongïalam’, hynrei ki jah noh jlang khamtam ha ka por ba ki paidbah ki donkam ïa ki. Kata ka mynsiem shlur kum une u khlawait ka la nang jah suki-pa-suki. Kata ka jingshlan ban kren ïa ki jingshisha kumba ki long ka la nang duh jait. Kata ka jingshlur ban len lade ka la nang her na ka jingmut jingpyrkhat. Kaei kaba ngi ïoh pdiang ka long sa tang ki jingpynthame suda na kita kiba kam ïalade kum ki ‘nongïalam’. Ha ka jinglong briew, ngi ngop ha kita ki jingpynthame bad ngi kum thap kti pynban ïa ki khawpud.
Na ka por sha ka por, ngi la ud la nam ïa ka jingdonkam kyrkieh ïa ki nongïalam kiba kat ki nongïalam bad ki bym don por ban shu pynbiej ne pynthame kai ïa ngi ki paidbah. Kita kiba kam ïalade ba ki dei ki ‘nongïalam’, ki wan mih tiak tang ban shu ïoh jingmyntoi shimet, bad hadien kata, ki jah noh ha ki saw lyer jong ka por ynda ki la sngewthuh ba ki la biang ïalade. Kata ka jingbiang ïalade ruh ka dei namar ba ki aiti dalade ïalade ïa ka kyrdan ‘nongïalam’. Namarkata, ngi sa ïohi ïa ka jingkharoi jong kita ki ‘nongïalam’ la kum ba mih ki kber ha ka por lyiur lane kumba mih ki tit khlaw kiba bun ki long bih lada ngim nang ban jied lane ngim don jingtip ïa uba kumno ngin bam bad ïa uba kumno ngin kyntait. Hynrei ka dei tang ka jingshah riam bad jingshah phon jong ki paidbah salonsar. Ngi sngewduh jingkyrmen shisha haba ngi phai sha kadiang, sha kamon, shakhmat, shadien. Sa tang ka jingdum kaba ker.
Ngim tip kan shimpor sa katno ban ïoh biang ïa u nongïalam bad u ‘riewshlur uba kat ka rynïeng bad ka kyrdan jong u Woh Kiang Nangbah. Lehse ngi lah ban ym ïohi shuh namar ka jingjur palat jong ka pyrkhat shimet bad ka khwan myntoi. Ka jingduh kan long ïa kito ki bym don mano-mano ban pynkren lem na ka bynta jong ki hakhmat ki briew kiba donbor bad kiba don ïa ka iktiar ban synshar. Ka jingbymdon ki ban kren lem na ka bynta ki bym don ïa ka sur ka pynshlur ïa ki nongsynshar ba kin leh donbor da ki aiñ ki kanun kiba laiphew jait laiphew skit.
