Jah ka jingkhriat tlang ba tasam na Meghalaya

Kawei na ki daw jong ka jingkylla ka suiñ bneng ka dei namar ka jingduna ka jingjyrngam katba ngi nang jam shakhmat.

Watla ngi dang don hapdeng ka aïom tlang, ngi shem ba ka jingkhriat ka la duna shaba palat haba ïanujor bad ki snem kiba kham mynshwa. Ka jingud jingnam jong ki briew namar ka jingkhriat ka long kaba kynjah. Kato ka jingkhriat tasam kam don shuh bad ka ïasyriem bad ka jingduna jong u slap ha ka por lyiur. Kine baroh ki dei ki dak ki shin ki basniew na ka bynta ki nongshong shnong, jingthung jingtep, jingri, umbam umdih, bad kumta ter-ter. Kane ka pyni ruh ïa ka jingshah ktah ka jong ngi ha ka jingkylla ka suiñ bneng ha kylleng. Kawei na ki daw jong ka jingkylla ka suiñ bneng ka dei namar ka jingduna ka jingjyrngam katba ngi nang jam shakhmat.

Dang katto katne por mynta, ka Sorkar Pdeng ka la pyntip ha ïingdorbar Rajya Sabha ba ka jingjyrngam jong ka Meghalaya ka la hiar da 229 square kilometre lane 22,900 hectare haba ïanujor ïa ka jinglap ka India State of Forest Report (ISFR) 2011 bad 2021. Ka IFSR-2011 ka la lap ba ka jingjyrngam lane ka jingdon ki khlaw ki btap ka long 17,275 square kilometre katba ka IFSR 2021 ka la lap ba ka don 17,046 square kilometre kaba mut ba ka jinghiar ka long 229 square kilometre. Kane ka long kumjuh bad kiwei pat ki jylla ha ka thaiñ Shatei Lam Mihngi ha kaba katkum ka ISFR-2021, ka jingdon jong ki khlaw ki btap bad ka jingjyrngam ha ka thaiñ ka la hiar da 1,020 square kilometre. Ka Sorkar Pdeng ka la kdew ba ka jinghiar ha ka jingjyrngam ha kane ka thain ka lah ban dei namar ka rukom rep bun nalor ka jingshah lynshop ha ki bor mariang, bad ka jingwan ki kam pynroi. Hynrei, haba la kheiñ kyllum ha ka Ri baroh kawei katkum ka ISFR-2021, ka jingdon jong ki khlaw ki btap ha ka Ri baroh kawei ka long 7,13,789 square kilometre, bad kane ka la kiew da 12,294 square kilometre ha ki 7 snem (ISFR- 2015 haduh ISFR-2021).

Ngi la sakhi hi ïa ka jinglut jong ki khlaw ki btap ha ka jylla na ki daw bapher bapher. Ngi tip ruh ba haba ngi pom ïa ki dieng ki siej, kan shimpor ban ïohi biang ïa ka jingjyrngam lane ngi lah ban ym ïohi shuh syndon. Hooid, ka roi ka par, ka donkam bha na ka bynta ïa baroh. Haba wan ka roi ka par, hap ban mait ïa ki dieng ki siej lane ban pynsyllen ïa ka jingjyrngam namar hap ban ai jaka ïa ki jingtei bapher bapher la ka dei ka surok, aspatal, skul, shlem treikam sorkar bad kumta ter-ter. Ha kiba bun ki khep, ngi hap ban ïapeiñ ïa ka jingjyrngam bad ka roi ka kiew. Shisien wan ki puh shilum, jlang jah rngai kiei kiei tang hapoh shi khyllipmat – ki lum ki madan namar ka roi ka kiew. Tangba, hato ka jingwanrah ïa ki jingtei bapher bapher ka lah mo ban ïaid lang bad ka jingpynjyrngam? Ka jubab ka long hooid.

Ka pyrthei baroh kawei ka mad ïa ki jingjia bapher bapher na ka daw jong ka jingkiew ha ka jingkhluit. Ka mariang ka la kylla. Ki aïom ruh i kumba ki la kylla lang. Hadien katno snem shuh ngi la ïohmad biang ïa ka tlang kaba dait thah shisha. Ka jinghap phria ha ka por tlang ka la jia kaba ngim ju ïohi ha ki por mynshwa. Ki jingthung jingtep ki shah ktah namar ka jingwan slap ba khlem dei por lane ka jingwan slap dier por. Ki tyllong um ki la rngad namar ka jingbym don jingïada ïa ki. Kiei kiei ki la kylla nadong shadong bad ki la ktah ïa ka koit ka khiah u khun bynriew satlak ka pyrthei. Ka ban pyllait im ïa ngi ka dei ka jinglong adkar bad ka jingburom ïa ka mariang kaba la theh kyrhai ki jingkyrkhu. Ki la don bun bah ki tynrai dieng ba la dep ban thung da ka sorkar bad ki kynhun shimet na ka por sha ka por. La donkam ban ïa khmih ïa kita ki tynrai dieng la ki dang don ne ki la shah bam shngiam ha ka ding namar ka jingthang dusmon ïa ki khlaw ki btap. Ka jingleh bym suidñiew ïa ki dieng ki siej ka wanrah ïa ka jingkordit. Ka jingpynsyllen ïa ki khlaw ka pynduna ïa u slap bad ka umbam umdih.

Ka jinglalot ka wanrah ïa ka jinglanot ha kiba bun ki liang. Kine ki jingkylla ha ka mariang ruh ka dei namar ka jinglalot kaba la palat liam jong u khun bynriew. Kumba ong u Mahatma Gandhi: Kane ka pyrthei ka la biang ban pyndap ïa ki jingdonkam jong baroh tangba ka dang duna palat ban pyndap ïa ka jinglalot jong baroh. Ka jingduna u slap bad ka jingshit kyrang ka wanrah ïa ka jingkordit bakhraw ïa u khun bynriew. Dang katto katne taïew mynta, ngi la mad ïa ka jingshit kaba shyrkhei bad kaba buh jingma shibun ïa ka koit ka khiah bad ka jingim jong ki briew. Ngin hap ban ïa kylla thiah kylla dem kumno ban sumar ïa ki khlaw ki btap bad ban pynbun ïa ka jingjyrngam lym kumta ki jingma kiba kham shyrkhei shuh shuh ki la ap lypa. Ngim lah ban ïalehkai bad ka Mei mariang kaba la ai ha ngi ki khun bynriew ïa ka spah ka phew lyngba ki jingdon jingem bapher-bapher.