Kumba ka la paw ha ki kaiphod lyngba ki kot khubor ka jingpang HIV/AIDs ka la jur haduh katta katta hapoh Meghalaya baroh ki briew kiba don ïa u khñiang jingpang HIV/AIDs ki la don haduh 8384 ha Meghalaya. Kane ka jingpang HIV/AIDs ka long kaba shyrkhei haduh katta katta ym pat don dawai pynkoit ha ka pyrthei haduh mynta. Ka jingïabit jong kane ka jingpang ka long lyngba ka kam ïa shongkha bad u ne ka kiba la don ïa une u khñiang jingpang HIV ha ka met ne lyngba ka jingdung lang ujuh u thyrnia (inject) kumba leh ki nong dung drug ne lyngba ka jingpyndonkam lang da ka juh ka syrti (blade) haba khapshñiuh ne khrud tmaiñ haba don jingmynsaw ne mih snam tang tiak ruh kan pynïabit HIV nangta hi ne da kaba ai snam kaba la don lypa ka HIV ba u nongai snem khlem da leh test bha. Kito ki briew kiba la ioh ïa kane ka HIV/AIDs ki la sngewthuh hi ba ym don jingpynkoit shuh ki duh jingkyrmen bad dap da ka jingkhuslai kumta ki sdang ban leh kulmar ban shongkha laki-laka bad bun ki kynthei ne bad bun ngut ki shynrang khnang ba kiwei ruh kin ïa ioh HIV lang naamr ki la sngew dukha mynsiem eh, namar lada ki ïa shong kurim tikna ruh ynda ioh khun ioh kti ruh ki khun kin sa bit khñiang HIV lang kan sa long kum dujok ym don jingkyrmen shuh. Ngan ïathuh ïa kawei ka jingjia kaba jia shisha hangne ha ri Khasi Jaiñtia hi ka don kawei ka nonghikai skul kaba don ïa ka jingim kaba don burom bha bad ba lui lui kaba ngam kwah ban pynpaw ïa ka kyrteng jong ka namar ka long pyrshah ïa ka aiñ. Ka Nonghikai ba don burom ka la ïa poi shongkurim bad uwei u samla khun riewspah u ba im lyngkar ka jinglong jingim tang katto katne por u la krem pang jur noh la leit rah noh ia u hapoh Hospital hadien ba la leh ïa ka test la lap ba u don ïa u khñiang HIV/AIDs bad ka jingpang ka la jur bha (developed) bad ka la long full blown AIDs kaba mut ka la jur pura bha. U la shah sumar hapoh Hospital katto katne por u la nangtlot nangtlot um ioh jingkoit shuh ki kmie ki kpa jong u kim i myntoi shuh ki la leit rah noh ïa u sha ïing, hadien katto katne por ki la wanrah ïa une u nongpang HIV/AIDs hapoh Clinic jong nga ha Nongstoin u la tlot palat la shu ïa btin ïa u da arngut ki briew haba nga examine la lap ba u la tlot palat u klongsnam ruh u la kyndeh palat haba nga peit ïa ki kaiphod jong u la lap ba u don ïa ka jingpang HIV/AIDs bad u la don ia ka jingduna snam palat (severe anemia) ngam ai dawai shuh ia u hadien shi bnai la wan pyntip ianga ba u la khlad noh na kane ka pyrthei u kpa jong une uba la khlad noh uba dei u kthaw jong ka nonghikai ba lui lui u la wan lang bad kane ka nonghikai, kane ka nonghikai ka la pyni ïa ka report ba ka ruh ka la ïabit HIV/AIDs na u lok jong ka. Ka la wan dih dawai noh bad nga na ka bynta ka HIV/AIDs mynta bun bun snem bad ka shait ka khlaiñ ka trei ka kam jong ka bad ka dih thikna ïa ka dawai. Nga la shem ba bun ki briew kiba don ïa u HIV/AIDs bad kiba dih thikna bha ïa ki dawai Sorkar ki shait ki khlaiñ ki trei ki ktah man la ka sngi haba ki wan pan dawai kynbat (traditional medicine) na nga ngam ju ai dawai shuh ïa ki nga ju pynsngewthuh ïa kiba kin bteng beit ban dih da ki dawai Sorkar namar ki ioh ei kan kham suk ïa ki. Kito ki dawai sorkar imat ki don ka bor ban control ïa ka jingkharoi ki khñiang HIV ban pynlong ïa ki briew ban kham im slem wat la ym lah satia ban pynkoit ruh. Nga sngewdei ban kyntu ïa ka Sorkar jongngi ban khang noh da ka AIN ban ïathoh shongkurim une ka briew ba la don HIV/AIDs bad ki briew ba lui lui namar ba ka jingïathoh bad u ne ka briew ba don HIV/AIDs ym don jingkyrmen ei ei shuh kan long kum ka dujok hi ki khun ruh kin ïa bit HIV/AIDs kan sa nangroi ar bad lai shah na kata ka jingïathoh.
Ha shwa ban ïathoh shongkurim dei ban leh ïa ka HIV Screening test bad dei ban ioh ïa ka HIV non – reactive Cerficate ban pyntikna ba ym don HIV/AIDs khnang ban pynduna ïaka saphriang kane ka jingpang. Don bun kiba ioh ïa kane ka jingpang na Khasi Hills bad Jaiñtia Hills. Na ka bynta ka jingmyntoi ïa u paidbah. Haba nga thoh ïa kane ngam don satia ka jingibeiñ ïa kiba don HIV/AIDs nga ju kyntu ïa kito kiba don HIV/AIDs kiba ju dih dawai HIV bad nga ba kim dei ban ïaid awria kynthei, shynrang shuh ba ka pynjot ïa para mynsiem briew ba lui lui nga ai jingmut ba kin ïa shongkurim para ba don HIV/AIDs ban lait na ka jingpynsaphriang shuh shuh ïa ka HIV da bun shah.
Dr. Boss L. Marthong, New – Nongstoiñ
