Mano ba sngewïahap ban pynlong lang ïa ki ilekshon ha kajuh ka por?

Namarkata, la kyntu ïa ki ’riew paidbah ba kin ai jingmut sha katei ka Committee halor kitei ki mat ba la kdew.

Ka ‘High Level Committee – One Nation, One Election’, ba la thaw ha ka 2 tarik Nailur, 2023, ka la pan jingmut na ki paidbah halor ka jingthmu ban pynkylla ïa ki aiñ ki kanun khnang ban ïoh pynlong lang ha kajuh ka por ïa ki ilekshon ha ka Ri baroh kawei. Katkum ki kyndon, katei ka ‘High Level Committee’ la donkam ban ai jingmut ban thaw ïa ki kyndon aiñ bad kiwei pat ki kyndon khnang ban lah pynlong lang ha kajuh ka por ïa baroh ki ilekshon ha India. Ka hap ban ai jingmut ruh ban pynkylla ïa ka Riti Synshar bad ki aiñ ilekshon, jingpynkhreh ïa ki kot ba don ïa ki kyrteng ki nongthep ‘vote’, jingpynkhreh ïa ki EVM/VVPAT bad kiwei. Namarkata, la kyntu ïa ki ’riew paidbah ba kin ai jingmut sha katei ka Committee halor kitei ki mat ba la kdew. Ïa ki jingai jingmut lah ban phah hapoh ka 15 tarik Kyllalyngkot, 2024, bad ïa kita yn buh hakhmat ka Committee ba kan pyrkhat. Ïa ki jingai jingmut lah ban phah ha https://onoe.gov.in lane ka ‘email’ ha [email protected] lane da ka dak.

Ki sah sa tang san sngi ban phah ïa ki jingai jingmut sha katei ka Committee halor ka mat ka bakongsan bha. Ngim tip la ki ‘riew shimet ne kynhun ne seng saiñpyrthei na Meghalaya ki la sdang ne em ban phah ïa ki jingai jingmut jong ki bad la ki sngewïahap jingmut ne em ban pynlong lang ha kajuh ka por ïa ki ilekshon. Ha kane ka jylla jong ngi, ngi donkam ban jied ïa ki MP, MLA bad MDC. Man la ka san snem ngi jied ïa kine katkum samoi. Na ka bynta ka MP bad MLA, ka dei ka kamram jong ka Election Commission of India (ECI) ban pynbeit ïa ka por, sngi, tarik bad kiwei ki jingdonkam kumba long lem ha kiwei pat ki bynta jong ka Ri. Kum ka nuksa, ha u snem 2023, ngi la dep jied ïa ki 60 ngut ki MLA sha ka Ïingdorbar Thawaiñ ka jylla, bad sa tang katto katne bnai mynta, ngin hap ban ïeng laiñ biang sa shisien ban jied sa ïa ki MP sha Lok Sabha. Ha kaba ïadei bad ka ilekshon sha ka Khasi Hills Autonomous District Council bad Jaiñtia Hills Autonomous District Council, kam pat long shai lano yn pynlong ïa ka ilekshon.

Ngi sngewthuh ba kane ka jinghap ïeng laiñ ba khah-khah ban thep ‘vote’ ban jied ïa ki MP lane MLA lane MDC ka ktah bha. Ngin hap ban ïa sngap iwei pa iwei kyrtong bad kawei pa kawei ka seng saiñpyrthei kiba wan sha ki shnong ki thaw ban khroh ïa ki ngi ki nongthep ‘vote’. Baroh ki ai ïa ki jingkular ba laiphew jait laiphew skit haduh ban da kdang sa ban sngap namar ki jingkular ruh kim da ïapher than. Ha kajuh ka por pat, ka ilekshon MP, MLA bad MDC ki ïapher kawei na kawei pat. Ka MP ka kham dait thah naduh ka jingïalap ilekshon haduh ka jingshongshit jong ki paidbah. Ka jingshongshit ka kham paw bha ha ka ilekshon MLA bad bud sa ka ilekshon MDC. Lada ngi buh shwa sharud ïa ka jingshongshit, ngin shem ba ka jingbun palat ki ilekshon na uwei u snem sha uwei pat, ka pynngiah noh ïa ki katto katne ban mih ban leit thep ‘vote’.

Shisien pyrkhat, ka bha palat lada pynlong lang ïa ki ilekshon baroh ha kajuh ka por khnang ban ïa lait bunkam. Tangba kin don ruh ki jingeh kiba katei ka Committee kan hap ban pynbeit. Kumba la kdew haneng, ka rukom jied ka ïapher ha ka ilekshon sha ka Lok Sabha, Ïingdorbar Thawaiñ ka jylla bad District Council. Ki paidbah ki don la ka jong ka saiñpyrkhat bad jingangnud na kawei ka ilekshon sha kawei pat. Kam long kumjuh lait noh sa tang hangne hangtai. Lada pynlong ïa kine ki lai tylli ki ilekshon ha kajuh ka por ha Meghalaya, ka mut kiba bun kin don lai jingmut lane lai saiñpyrkhat – ïano ban jied kum u MP, MLA bad MDC. Ka la don ka khep ha Meghalaya ha u snem 1998 ha kaba la pynlong lang ïa ka ilekshon MP bad MLA ha kajuh ka por. Ka jingthep ‘vote’ ka la long lang ha kajuh ka ‘Polling Station’ bad ki la don artylli ki synduk ban thep ïa ki kot thep ‘vote’ lane ki ‘Ballot Paper’. Bad ka la long ka ilekshon kaba ïaid beit. 

Ngi kynmaw ha kito ki snem ba dang ïaid da ka ‘Ballot Paper’, kiba bun ki la pynpaw ïa ka jingsngewhun namar ki ïoh ban shon ïa ka muhor da u dieng hajan ki shap jong ki kyrtong kiba ïakhun. Naduh u 2003 pat, la pyndonkam noh da ki Electronic Voting Machine lane EVM bad ha u 2018, la wanrah bad pyndait ha ki EVM da kita ki kor VVPAT ha kaba ki nongthep ‘vote’ ki lah ban ïohi ha ka shap aïu ki la shon ha ka EVM. Ki don kiba sngewhun bad don ruh ki bym sngew shaniah watla ka Election Commission na ka por sha ka por ka la dep pynshai ba kam don ka jingleh shukor ne ka jingbym bit bym biang. Lehse kito ki bym sngewïahap ba pyndonkam da kine ki kor, ki lah ban thoh sha katei ka Committee ban leit phai biang sha ka juk ban thep ‘vote’ da ki kot lane ‘Ballot Paper’. Ngi kyntu ïa ki paidbah bad ki seng saiñpyrthei ba kim dei ban pynlehnohei ïa kine ki san sngi kiba dang sah ban phah ïa ki jingai jingmut sha katei ka Committee halor ka jingpynlong lang ha kajuh ka por ïa baroh ki ilekshon.