D. H. Kharkongor
Nga hi shimet ngam sngewdon jingmut ban dang iai ïa kren ïa khana shaphang kine ki 3 (lai) ki Autonomous District Council (ADC), ki jong kane ka jylla ka jong ngi. Ngam da pylleit jingmut than eh ïa kiei kiei ruh kiba ïadei bad kine ki ADC ki jong ngi. Kumta ngam pynleit jingmut ïa kata ka MDC election ka ban sa long ne mano kita kiba don jingmut ban ïa aireng kum ki MDC, naba kim ktik ïa ka jingmut ka jingpyrkhat ka jong nga. Shimet nga ñiew pynban ba ki ADCki dei ki maw jynthut bad ruh ki diengpyngkiang ïa kiba bun ki kam pynroi jong ka Sorkar Kmie bad ruh jong ka Sorkar Pdeng. Nga ñiew pynban ïa ki ADC ba ki ïasyriem pynban ïa u hati khrew ne ïa u thliem. Ngin jin da la kham kiew shaphrang ha kiba bun ki kam pynroi jin lada ka Sorkar Jylla ka lait na kaba hap ban bsa ban pjiah, kumne haduh mynta mynne, ïa kine ki hati khrew ne ïa kine ki thliem.
Ngam sngewdonkam shuh ïa ka ADC wei ba ngi la ioh ïa la ka jong ka jylla kabapura, ha kaba ngi da dei shisha ruh ki heh paid ha la ka jong ka jylla. Kum ban shu ong noh ngi la laitluid na ka Assam, ngim hap shuh hapoh ka jingsynshar ka jong ka, ba kumta ka Assam kam don bor shuh halor jong ngi. Wei ba ngi la ioh ïa la ka jong ka jylla kaba pura ba ka Assam bad ki paid Assamese kim lah bad kim don hok ban pynkohnguh ïa ngi ba ngin pdiang bad ba ngin im kat kum ka riti deity tynrai ka jong ki. Ka shong eh ha ngi mynta la ngin pynneh pynsah ne em ïa la ka jong ka riti deity tynrai ne ïa la ka jong ka lariti. Ka shong eh ruh ha ngi kumno ba ngin ïa sharai (manage) ïa la ka jong ka meimariang ne ïa la ka jong ka spah meiramew.
Ki ADC kin nym lah ban pynbiang ïangi ïa ki jingdonkam kiba kongsan tam eh ki jong ngi. Nga ngeit ngi baroh ngim ju phai khmat sha ki ADC na ka bynta ka pule ka puthi ka jong ki khun ki kti ki jong ngi. Nga ngeit ka long ruh kumta ha kaba ïadei bad ki lad sumar sukher, kata, ynda haba wan lyngshop kano kano ka jingpang ka jingshitom. Ka long ruh kumta ha kaba ïadei bad ka jingdonkam ka jong ngi ïa ka bor ding iliktrik bad ruh ïa ka jingdonkam ïa ka um-bam um-dih. Kan nym lah wat tang ba kan pynbiang ïa ngi ïa u Khaw bad ïa ka Shini Ration. Te hato ka don jingmut ba ngin dang ïaikyntiew skong ïa ki ADC ? Kaba katno tam haba wat ki MDC hi ruh ki sngewthuh shai ba ki dang dei tang ki khyllung ki khynnah ne tang kum ki lymboit ki lymbiang, ha khmat jong ki MLA. Man la u MDC u angnud ban ioh long MLA naba un nym hun tang ha ka kyrdan MDC. Ym don uwei ruh u MLA u ban kwah lymne treh ban hiar noh sha ka kyrdan MDC.
Kaba kumno kata ka dor kaba shisha ka jong ki ADC wei ba man la uwei pa uwei u MDC u angnud pynban hir hir ban ioh ban long MLA. Ka dei tad ynda u MLA u la duh lehnohei ïa ka jinglong MLA ba u sa kynmaw sngi biang ïa ki ADC, kat ban pynksan jubor ruh ïa ki ADC da kaba ong ba ki ADC kim dei na ka bynta ki ‘scheme’ pynroi hynrei na ka bynta ban ïada kyrpang ïa ka ‘Jaitbynriew’. U kum kletnoh ba ka Sorkar Jylla ka lah dep don ïa ki ‘Aiñ’ lem bad ki kyndon kiba biang ban ïada ïa ka ‘Jaitbynriew’ na kita ki jingpyntieng tieng kohtympan ki jong u.
Ngin ïaphai khmat noh pynban sha ki jingeh kiba ngin dang ïai mad bad namar kata sha ka Sorkar Jylla. Ka Sor Shillong kan dang ïaishem jingeh ha ka liang ka ‘Solid Waste Management’, khamtam ha kaba ïadei bad ka jaka kaba thymmai ka ban shim bujli ïa ka ‘Marten’. Ka suk, la ïano ïano ruh, ban ïa dawa na ka Sorkar ba kanpynkynriah noh ïa katei ka ‘Marten’ hynrei ka eh pat ïa kiba kin ai jingmut ïa ka Sorkar shano yn pynkynriah ïa ka ‘Marten’, kaba katno tam ban ïarap ban pynioh ïa kata ka jaka na ka bynta ban pynkynriah ïa ka ‘Marten’. Ha kaba ïadei bad kane ka bynta ba ym artatien ba wat Ka New Shillong Township ruh ka dang ïaishem jingeh ban ioh ïa ka jaka kaba kum ka ‘Marten’. Kan dang ïaishem jingeh wat ha kaba ïadei bad ka ‘Liquid Waste Management’. Ngin nym lah shuh ban ioh ïa ki wah bad ïa ki wahduid kiba kum mynnor.
Ka jingkyrduh um ka dei kawei pat. Kiba mad kin dang ïai mad ïa ka jingbym pat lah ban ioh ïa ka umbam umdih, kaba kat kum kata ka GSWSS – III, kaba ki ïai kyrmen bad kaba tad haduh ha la ka tyngkongïng. ïa ka daw ka dong te nga ngiet ngilah ïa shai bad ym donkam shuh ban dang pynshai.Kumta kiba pahuh kin dang ïaipahuh bad kin dang ïaileh sahuh katba kiba kyrduh kin dang ïaikyrduh, kin dang hap ruh ban thied ïa ka da ka dor kaba rem.
Ka Sor Shillong kan dang hap ruh ban ïaimad ïa ka jingdheng kali kabajur, khamtam ha ka por on skul bad ka por shawskul, khlem da klet ruh hadien ka por wai trei. Kan dang ïai long kumta wei ba la kut ka lad ka lynti ban pyniar ïa kine ki surok. Mano hi ruh ban ai sngewbha ïa la ka jakana ka bynta ban pynïar ïa ki surok. Kiba nud ki nangkyntur pynban haduh ha tduh jong ka surok. Ngin nangïai mad jingeh wei ba ki kali pat ruh kin nang ïairoi, nalor ba yn nang ïaimih bujli pat de ruh da kiba kham heh bad kiba kham ïar ka pyngkyiang. Kaba kham sngewtynnad ka long ba la ngi ud la ngi nam bad la ngi bynniaw ba ki khim than eh ki Surok bad ki lynti shnong pynban ngi thied bujli pat de da ki kali kiba kham heh bad ki kham ïar. Ngi dang ioh lad ruh wat ban pynlong ïa ki surok shnong kum ki sem kali kiba ngin pynïeng sadhai baroh shisngi baroh shimied.
Artatien ba ngin lait noh na ka jingkyrduh ïa ka bor ding iliktrik ne ka ‘load shedding’, khamtam ha kane ka pyrem ka ban sawan, kaba lehse kan neh tad haduh ka shiteng jong ka lyiur. Imat la artatien ba ngin lah ban iohnoh saïa kata ka Western Bye – Pass kumba ngi artatien shi katdei eh ba ngin lah ban don noh da kawei pat ka lad ba ki kali kiba heh kin kyiar noh shisyndon ïa katei ka den-um jong ka pung Umiam. Wat kata ka jingpynheh pynïar ban kyntiew kyrdan ïa katei ka kadliengsuiñ kaba ha Umroi ruh ka imat kumba kan dang shim por. Ki kam pynroi kiba ki ADC kin nym kot bor.
