Raphael Warjri
Lada thwet kham jylliew shuh shuh ha kiwei kiwei ki jingngeit niam lah ban sngewthuh shai ba ki dei ki maïa-longblei kiba phalang lyngba ki khanatang- lada dei ka Tohra jong ki jaitbynriew Ju, lane ka Kotbah Baible jong ka niam Khristan, lane ka kot ka sla jong ki khanatang puriskam parom paju jong ki paidbynriew Khasi, lane ka Vedas ka Bhagavad Gita jong ka niam Hindu, lane ka Koran jong ka niam Muslim, lane ki Tripitaka jong ka niam Buddhist, lane kino kino ki kotniam khanatang jong kiwei kiwei ki jaitbynriew ne ki niam. Ka Vedas, ka Bhagavad Gita, ka Ramayana, ka Mahabharata ki kyrsoi na ka dewbah India bad ka saphriang kylleng ka thaiñ ban phrung ha ka janor jong ki paid Hindu ka ba la shongneh skhem pateng-la-pateng ha ka pateng bynriew India. Ka khanatang Khasi shaphang jong ka meiramew, ka sngi, u bnai, ka lyer, ka um bad ka ding ka dei ka thymmei jong kita ki bor bsa jingim ïa ki jynthaw satlak pyrthei kaba la suhthied ha ka pyrkhat Khasi. Kumjuh ruh ka khanatang u Lum Sohpetbneng ka dei ka thymmei jong ka longbynriew manbynriew ha ka imlang sahlang Khasi lyngba ka longkur longkha, kaba la suhthied ha ka pyrkhat Khasi. Nangta ka khanatang jong ka Ïew Luri Lura ki Laiphewmrad, ka Ksaw ka kpong u Sier Lapalang bad kaba palat liam ka dei shaphang u Syiar Khrawjutang uba leit shaw ïa ka sngi ban pynshai biang ïa ka pyrthei da kaba kynih laisien laiwat haba baroh ki jynthaw kiba la sah ha ka dum synñia, haba kita ki khanatang baroh ki phalang ïa ka pharshi bad suhthied ha ka pyrkhat Khasi. Phewse kaba sngew bynñiaw ka long ba palat khyndaiphew na ka shispah jong ki paidbynriew Khasi ki la shah tyllep ha ki khanatang jong ki paidbynriew Ju kaba la shonshab ha ka Tohra, bad kaba la jreiñ arpnat ban tuid ki khanatang ba la phiah naduh ka pateng jong u Abraham. Ka khanatang na ka pateng lyngba ka tnga trai u Abraham, ka Sarah la jreiñ ka jynthoh kaba la shonshab ha ka kotbah Baible, katba ka khanatang na ka pateng lyngba ka tnga kliar u Abraham, ka Hagar la jreiñ ka jynthoh kaba la shon shab ha ka Koran. Kata ka la jia ha ka imlang sahlang Khasi haduh ba la suhthied ki jinghikai na ka kotbah Baible haduh u pud ba la shu per tang ha sla namar ba ym dei na la ka tynrai bynriew lajong bad la synjor ruh ka jingtip ïa la ka thymmei lajong lyng-ba ki khanatang.
Lada ym kyndit bynriew noh shen, yn sa poi ka khep ba yn sa pharia ïa ka jaitbynriew ha ki niam kiba ym lah shuh ban tehsong lang lane ban synrop ha kajuh ka rympei longbynriew manbynriew. Ban kham husiar ïa kata dei ban khmih ba kat ba dang roi ki paidbynriew, katta nang mih ki erkylla kiba pharia lyngba ki niam. Ha kane ka khep mynta kumne, namar ba dang jyllei kiba kylla Khristan, ka dang shirukom namar ka kheiñkur kheiñkha ka dang khlaiñ bad dang jylliew ha ka janor ki paidbyllien Khasi. Ym slem shuh ba ki paidbynriew Khasi kiba la kylla niam Hindu, Muslim bad ki don ruh ki kynhun ba bud ïa ki jingngeit niam ba khyllah. Lada ka jaitbynriew Khasi ka san ka mer, ka roi ka par katno katno ruh, yn dang ïaineh hi kum ki ba rit paid hakhmat ki paidbynriew na dewbah India, khlem pat da tba sha satlak pyrthei. Lada shim nongmuna na ki jaitbynriew kiba bunpaid bad ngam jylliew ha la ka riti dustur bad khraw ha kino kino ki liang jong ka shaipyrthei, hynrei ki dang shah pharia lyngba kaba shitrhem la ka niam. Tyngkreiñ, ka la jia ïa ki jaitbynriew Bangali ha kata ka dewbah Bengal mynnor, ba kiba bud ïa ka niam Hindu ki neh ha Ri India bad kiba bud ïa ka niam Muslim ki phiah noh ïa lade ban shah synrop bad ka Pakistan, ryngkat bad ki paidbynriew kiba ym dei na ka tynrai bynriew Bangali. Ha ka khep ba ioh laitluid ka dewbah India ha u snem 1947, la phiah ym tang ïa ki Bangali ha dewbah Bengal, hynrei ïa ki Punjabi ha Punjab bad Sindhi ha Sindh, katba kiba bun na kita ki ba la seng ïa ka Ri Pakistan ki dei kiba kham iajan bad ki Pathan na Afghanistan.
Kaba paw shynna ka long ba baroh kita ki paidbynriew na kajuh ka jaitbynriew ki ba la pharia ïa la ka jaitbynriew ha ka nongrim jong ka niam, kim lah shuh ban dang don kano kano ka jingïadei kum ka jait ka khong na kajuh ka thymmei longbynriew manbynriew. Ka niam Muslim ka long ka ba pyrkhing haduh katta katta ba ka niam ka long hakliar duh, bad ka jaitbynriew ka wan hadien. Na kata ka daw ba ki paidbah Muslim ki kloi ban kiar na la ki paradoh parasnam kiba ym dei ki Muslijm bad ban synrop lane kdup ïa kiwei pat ki jaitbynriew kiba bud lang ia ka niam Muslim. Ka syrwet jong kane ka jingsngew ka la parpaiñ mynta ha Ri Khasi, ba la shem ba ki paidriewngeit Seng Khasi ki kloi ban kyntait ïa la ki paradoh parasnam kiba la kylla sha kiwei ki niam bad ban kham jan sha ki dkhar ki mynder kiba dei na ka niam Hindu. Kane ka la jia bad ïai jia mynta mynne ha Ri Khasi bad sa tang katno kan sa poi ka khep ba mih ki Khasi niam tynrai kiba kyndiah ïa ki paradoh parasnam Khristan, bad sa ïa ki paradoh parsnam Muslim lei lei la jngai lypa bak-ly-bak bad ym tang katta la ñiew kum ki nongshun. Ki paradoh parasnam Khasi ki synjor bad ki lah ban liat ha kata ka ahor jong ka shongshit niam haduh ban kiar bad kyndiah na la ki paradoh para-snam hapdeng ki paidriewngeit niam Khasi, niam Hindu, niam Khristan bad niam Muslim, khlem da ñiew ïa kiwei kiwei ki ba ym pat da kynrei than.
