D. H. Kharkongor
Hana, ka lah dep don shwa kata ka Hima Jaiñtia ha shwa ban don kata ka Hima Sutnga. Hana, hyndai, ka Sutnga ka dei beit thik tang kawei na ki Raid, napdeng ki Raid kiba la don lypa ha ka thaiñ Pnar. Hana kata ka Hima Jaintia pat de ka dei ka Hima ka jong ki ‘Raja Brahmin,’jong ka thie ka them Jaiñtiapur. Ka them Jaiñtiapur ka don ha kane kaba ngi ïa tip mynta kum ka Ri Bangladesh.Kat kum katei ka khana ba ha kaba mynkong nyngshap ki ‘Raja Brahmin’ jong ka them Bangladesh ki khlem synshar ïa ki Pnar bad ïa ki War, hynrei thik tang ïa la u jong u dkhar u lyngkien jong ka them Jaiñtiapur. Hana ha kita ki por ka ju khie ka thma hapdeng ki Hima kiba pher ba pher, ha kaba kawei ka Hima ka ju hiar thma kyndit kyndit ïa kawei pat ka Hima. Ka Hima Jaiñtiapur ruh kam lait na kane ka jingshah hiar thma. Ka ruh kum ba long lem kiwei ki Hima ka tlot ka swai noh. Ynda kumta ba wat ki khun Syiem bad ki bakhraw batri ki jong ka (Hima Jaiñtia) ruh ki sakma lem noh.
La ngiet namar kata ba kata ka Li d’kha ka dei pynban ka Khun Syiem jong kata ka Hima Jaiñtia, ka Jayanti Devi, kaba ha ka jingphet rieh ka jong ka, na ki nongshun kiba hiarthma ïa ka Hima ka jong ka, ba ka sawan poi wir shane sha Ri Lum ba don ki Pnar. Hana kata ka Li’dkha ka ïapoikha noh sa bad uta u Loh Ryndi uba dei u Hynñiewtrep. Ka dei lyngba kane ka jingïashongkha ka jong ka bad u Loh Ryndi baka sakhie im biang kata ka Hima Jaiñtia ka jong ka, kat haduh ba ka Hima Jaiñtia ka da ioh lad syndon ban ïar bad ban kiew shaduh sha ka Ri Lum jong ki Pnar. Hana ka da ïar katba kan iohsyndon ban kynthup wat ïa ka Raid Sutnga ruh. Hana ha-dien kane bad suki pa suki u Syiem Jaiñtia ne u Raja Jaiñtia u da bsut pynrung syndon ruh de ïa ka niam Hindu, kaba dei ka niam jong ka Iawbei ka jong u, ka Li Dohkha ne ka Jayanti Devi, ha ka Ri Lum Pnar. Te phi tharai ba baroh ki Pnar ha kata ka por ki ïakylla noh sha ka niam Hindu?
La katta uta u Syiem Jaintia u seng bad u pynskhem pat de ïa la ka jong ka jaka shongneh ka jong u ne ïa la ka jong ka khet synshar ka jong u ne ïa ka Nongbah jong ka Hima Jaiñtia ka jong u, hangthie ha ka them Jaiñtiapur jong ki Bangla bad ym ha ka Ri Lum Pnar. Hana khatduh wat ka Hima Jaiñtia ruh kam lait na kaba shah pynduh pyndam noh ha ki British. Hana, ynda kumta ba uta uSyiem Jaiñtia ne uta u ‘Raja Jaiñtia’ ruh um sngewmyntoi shuh ban shu long beit noh tang u Syiem jong ki Pnar bad jong ki War, kaba kat haduh ba u da iehnoh noh jyndat syndon, khlem ka jingsngewbynnud,tad haduh ia ka Ri Lum ka jong ki Pnar bad ka jong ki War.
Ngam tip lada katei kaei kaei kadei ne em kat kum kata ka ‘Jayantia Buranji’. Ngam tip ruh haduh katno ka jingshisha jong kata ka ‘Jayantia Buranji’. La katta ka don pat ruh ka khana kaba ong ba ka ktien ‘Jaintia’ ka thew pynban ïa ka briew kaba kyrteng ka ‘Jayanti Devi’, kaba dei ka khun ka jong u Syiem Jaintia, kata, ka khun jong uta u Syiem Jayanta Rai, uba dei ruh u Hindu Brahmin. Hana kata ka Li d’kha ne ka Li dohkha ka dei ka Jayanti Devi, kata, mynba ka ïa poikha shwa bad uta u Landhabar, uba dei u kynja Rangbah niam ne u ‘Priest’ jong ki Hindu.
Hana uta u Landhabar u dei uba la shah tim ha kata ka Badhrakali, kaba dei kawei napdeng ki Blei Hindu, kat haduh ba ka Jayanti Devikamlah ban ioh khun iohkti na u. Kaei kaei kaba ka sngewthuh shai ba yn duh yn dam noh kata ka jingioh long Syiem Jaiñtia, na ka kpoh ka jong ka. Ka dei na kane ka jingbym ioh khun ka jong ka na u Landhabar ba ka sa ïa poikha noh bad uta u Loh Ryndi, uba dei u Pnar. Hana dei tad ynda ka Jayanti Devi ka ia poi kha ne shongkha noh sa bad uta u Loh Ryndi, uba dei u Pnar, ba ka sa iohkhun iohksiew, kata, ïa kata ka Parvati Rai bad ïa uta u Prabhat Rai, u nonghiar pateng uba sa shimti ïa ka jinglong Syiem jong ka Hima Jaiñtia ka jong ka. Te hato ka don ne em kaba kum kane ka khana (u Loh Ryndi bad ka Li Dohkha) ha kata ka ‘Jayantia Burnanji’? Hato don shisha ruh ne em uta u Borgohain? Hato don pat ruh napdeng ki Syiem Jaiñtia ne ki Syiem Sutnga, uba kyrteng u Borgohain ? Ka kyrteng kaba sngewmat kum ka kyrteng ‘Ahom’ (Assamese) ne kaba kdew ïa kawei na kijait (title) jong ki ‘Ahom’. Te kat kum kitei ki khana ba lah ban ong ba kita ki ‘Jaintia’ ki don ïaka jingïadei kaba jan bha la bad ki ‘Ahom’ (ki jaitbynriew Assamese) ne bad ki ki jaitbynriew Bengali jong kathie ka them Bangladesh.
Te wei ba uta u Syiem Jaiñtia ne Jayantia, jong ka Jaiñtiapur ne Jayantiapur, u la lah ban bsut syndon ha kita ki Jaiñtia naduh ïa ka niam Hindu ka jong u tad haduh ïa ka rukom riam rukom beit kaba kum ki riewngeit Hindu ba sa kum poi ban shat jingmut jingpyrkhat ruh de, ha ki riewpyrkhat pyrdain, sa sha ka ‘Cast System’ ka jong ki Hindu. Te hato ka ‘Cast System’ ka jong ki Hindu ruh ka la ju don teng ne emhadeng jong kita ki Jaiñtia jong ka Hima Jaiñtia ne hapdeng ki Jaiñtia jong ka Hima Sutnga ? Te hato uta u Syiem Jaiñtia u dei uta u Prabhat Rai, uba hiar patengna kata ka Jayanta Devi ?
Ha kaba kut nga te ngam tip hok kano na kitei kaba dei bad kano kaba lait ne ïa kano yn pdiang bad ïa kano yn kyntait. Kaei kaba nga tip ka long ba kam don jingïapher than eh hadpeng kane ka ktien Sohra bad ka ktien Jaiñtia. Kum ka nuksa ba haduh katno eh te ka jingïapher hapdeng ka ‘bei’ bad ka ‘mei’, U ‘Blai’ bad U ‘Blei’, ka ‘luti’ bad ka ‘lynti’ ne ka ‘sein’ bad ka ‘seng’?
