Raphael Warjri
Ka kyntien Clan ka thew ïa ka thymmei bynriew lane ha ka tairai Khasi lah ban shna kyntien Kur tynrai, katba ka kyntien Kin ne Kinfolk ka thew ïa ka jingïadei bahaïing bahasem na ka juh ka snam ha ka thymmei bynriew, kumta ka kyntien Clan ka kham biang ban pyndonkam ha ki dulir aiñ bad ka ïahap ha ka synrop kyntien ha ka thoh ka tar. Ka donkam ka jurip bniah ïa ki ktien kiba ïadei ïa ka jaitbynriew bad ïa kiwei kiwei ki snap jong ka jinglong tynrai jong ka jaitbynriew. Kum ka nuksa lah ban shna ktien Khasi katkum ba la kdew harum:
Culture – Deiriti : ka mut ba dei da la ka riti, dei ha la ka riti, dei na la ka riti, dei lyngba ka riti.
Tradition – Sanriti : ka mut ka riti kaba san ba mer bad ba dang ïai leh da ki paidbynriew.
Folk – Ritibynriew : ka mut ki briew ne bynriew ba lah ban ithuh lyngba ka riti.
Heritage – Rikynti : ka mut ka nongkynti kaba la ri kyndong ha la ka rympei lyng-ba ki ryta.
Legacy – Nongpateng : ka mut ka nongkynti kaba la hiar pateng lyngba ki ryta.
Inheritance – Nongkynti : ka mut ka nong ba hiar pateng na la ki longshwa manshwa sha la ki pateng bynriew na kajuh ka longïing longsem, ka kur ka jait.
Ethnic – Tynraibynriew : ka mut ka tynrai jong ki bynriew ha ka imlang sahlang.
Clan – Kurtynrai : ka mut ka tynrai jong ka kur na la u mawbah.
Community – Paidbynriew : ka mut ki briew kum ki paidbah ba long tang shi bynriew ha ka imlang sahlang.
Race – Jaitbynriew : ka mut ki bynriew kiba dei kyllum na kajuh ka jait ka khong ha ka pyrthei.
Mankind – Longbriew manbriew : ka mut ki briew kiba long ba man ha ka imlang sahlang kum ki bynriew salonsar ha pyrthei.
Humankind – Longbynriew manbynriew : ka mut ki briew kiba long ba man ha ka imlang sahlang kum ki bynriew salonsar ha pyrthei.
Folklore – Ritinylla : ka mut ki bynriew ha la ki riti dustur, ka trei ka ktah, ka riam ka beit, ka rwai ka siaw, ka put ka tem, ka shad ka kmen, kaba nylla bad shynna hakhmat ka pyrthei, hynrei kaba dang ïaineh khlem pat tuklar ne mushlia da kino kino ki bor kiba lah ban pynkylladur na ka jinglong nylla ha la ka riti lajong.
Kumba la kdew hashwa ba kine baroh ki long shwa tang ki jingtyrwa kiba ap khmihlynti ïa ka bishar bad tai sani na ki stad saiñktien bad thohjer thohnam Khasi jong ka jylla ki ban kubur lada dei ban pdiang ne kyntait, lane ban pynbha shuh shuh ban kham janai pura. Ka sorkar jylla ka dei ban buhti da ka shlem iktiar ba pura na ka bynta kane ka jingthmu, khnang ba kiei kiei baroh kin long ryntih. Katba ka shlem iktiar tyngkai rikynti jong ka sorkar jylla kam pat thung ïa ki kher ki mer ryngkat ki kynrem lyndan kiba la palat liam ka jingtbit ha kane ka phang na ki salonsari lane na ki synjuk ha ka imlang sahlang, dei ban don ka lynti na kiba trei monlade ban tynrong ïa kane ka lyngkor ba ban khia; kynthup lang na ki tymmen ki san bad ki paidbah.
Ka kyntien Deiriti ka long kaba la ju pyndonkam naduh mynnor shwa ban seilung ka thoh ka tar, hynrei hadien habud la ïa thoh da ka kyntien Lariti haba thmu ïa ka jingmut jong ka ktien phareng Culture. Namar ba baroh artylli ki kit jingmut kiba khia thew, kumta ha ka thohkot thohsla lah ban pyndonkam lang bad ban ñiew noh ïa kine ki artylli ki kyntien kum ki ktien kynnoh – Ka Deiriti Lariti. Ha ka jingsngewthuh shimet te sngewdei ban pynneh beit tang da ka ktien Deiriti kaba la ju don naduh mynnor, hynrei lada ka jylli jong ka thohkot thohsla lane ka pathai khubor ki la kham khluh ïa ka kyntien Lariti; lah ban pyndonkam lang. Hynrei kiei kiei baroh yn shong ha ka iktiar kaba dei hok ban bishar bad rai halor kane ka bynta.
Ka kyntien Sanriti ka long kaba shu thaw hi ba la pynshongñia katkum ka nong-rim jong ka ktien ka ban ïa ryngkat ka jingmut bad ka ktien phareng Tradition. Kumta haba kiei kiei ki snap jong ka riti dustur lane kano kano ka jingmlien jong ki briew ha kata ka jaka kaba la ïa lmun lang ha ka imlang sahlang bad ka nang ïai san ïai mer na ka por sha ka por haduh ba la kylla ka deiriti pateng-la-pateng, lah ban jer ka sanriti merriti.Na kata ka daw lah ban sot ïa kaba ha-shwa, ka Sanriti ka ban kit jingmut ha ka ktien phareng Tradition, ban pyndonkam ha ka pule dangle bad ha ka thoh ka tar, hynrei kiei kiei baroh yn shong ha ka iktiar kaba dei hok ban bishar bad rai halor kane ka bynta.
Ka kyntien Ritibynriew ka long kaba la pynshongñia katkum ka ktien ka ban kit jingmut ha ka ktien phareng Folk ka long kaba shat jingmut ïa ki bynriew ha la ki riti dustur tynrai ba man la ka sngi ha ka imlang sahlang. Kane ka ktien kan dang pynskhem shuh shuh da kaba bynrap lang bad ka ktien Ritinylla kumba la kdew haneng kaba kit jingmut Folklore ha ka ktien phareng. Ka kyntien Folk bad Folklore haba shim kyllum ka kdew ïa ka riti tynrai jong ki bynriew kaba dang ïai im bad ïai trei ha ka imlang sahlang bad kaba ym pat byrsieh lane khleh khaw lang bad kiwei kiwei ki riti nongwei kumjuh ruh haba ym pat shym la pynïar ne pynphriang ïa kita ki snap lyngba kino kino ki ladpathai jong ki kor ki bor ka juk mynta, kumta kita ki snap ki long kiba dang nylla. Lah ban pyndonkam ïa kine ki ktien katkum ka jingdawa jong ka jynthoh ha ka thoh ka tar bad ha ka pule dang-le, hynrei kiei kiei baroh yn shong ha ka iktiar kaba dei hok ban bishar bad rai halor kane ka bynta.
