Ngin kyrmen kin urlong

Ka jingdum jong ka mied kan nangïai lyngkot, katba ka jingshai jong ka sngi pat de kan nangjrong.

D. H. Kharkongor

Ka jingkhriat khyllah, kaba shen shen, kaba ki ong ka ‘cold wave’ ka lah kut. Ka suiñbneng ruh ka lah khreh biang ban kylla aiom. Ka suiñbneng ka la nang syaid, katba nangïaid ki sngi. Ka sngi kaba shat nangtei na sahitbneng ruh ka la nang kham ioh bor. La mynstep ne janmied ka jingkhriat ka la nangduna wei ba ka lyer khriat, kaba ju beh hir hir kat ban ksam shaduh sha ki khleiñshyieng, ka la kham duna. Ka mied ba dum ruh ka la nang kham syaid wei ba ka umjer ruh ka lah duna bha. Ha kiba bun ki bynta ïa u thah lei te ym iohi shuh. Ka jingdum jong ka mied kan nangïai lyngkot, katba ka jingshai jong ka sngi pat de kan nangjrong. Kine ki dei ki dak ki shin ba ka Pyrem, kaba ngi ïa ap khmih lynti, kam slem shuh. Lehse tang kat ban kut noh kane ka taiew kaba mynta ba nginsa ïa iehnoh shisha shadien ïa ka Tlang, kat ba ngin ïa rung pat noh sa sha ka Pyrem. ïa ki khynnah skul ruh ka shuti tlang ka la kut bad kin hap ban ïa minot biang thop ha la ka pule ka puthi. Ki kmie ki kpa ki jong ki ruh kim banse ban ïa khie stepbiang noh. Te kumta ngi ruh ngin ïa iehnoh shadien ïa kat ka jingïatainia, halor jong ka ktien Jaiñtia bad kata ka Hima Jaiñtia, kaba mih tang na ka daw jong kata ka Meghalaya State Anthem. Ngin ïaphai khmat noh pynban sha kiei kiei kiba nga ngiet ba uba bun balang ruh u ïa angnud ba kin urlong.

Ka kynhun myntri ne ka ‘cabinet’ jong ka jylla Meghalaya ka la bsut ïa ki jingpynkylla ne ïa ki ‘amendments’ kiba donkam ha ka ”Meghalaya Building Bye Laws -2021 khang ba yn lah ban wanrah ïa ka roi ka kiew jong ki Sor, kaba kumba dei rukom. Ki ‘amendments’ ne ki jingpynkylla kiba ïa dei kyrpang tad naduh na ka rukom pyndonkam ïa ka jaka puta (khamtam ïa ki jaka kiba kham rit lem bad ki jaka kiba kham long riat)tad haduh ka rukom tei ïngtei sem, kata, tad haduh ïa ka rynniengka jong kita ki jingtei.Ki jingpynkylla kiba da shim khia bha tad naduh ïa ka jingshngain ka jong ki jingtei. Ka ‘cabinet’ ka la mynjur ruh de ïa ka Shillong Urban Mobility Policy 2024, kaba ïadei kyrpang bad ka leit ka wan kaba kyrpang na ka bynta u paid uba hap ban ïaiphai khmat kyrpang sha ki kali kamai kiba kham bit dor, kata, sha ki ‘mass public transport’ ne sha ki ‘bus’. Ka Policy kaba kynthup ruh tad haduh ïaka jingmang kyrpang ïa ki jaka ïaid kai pynngad (kabakynthupnaduh ia kita ki ‘sky walks’) tad haduh ia ka jingmang kyrpang ïa ki jaka na ka bynta ban pynïeng ïa ki kali.

Lah ban ong ba kitei baroh ki dei kiei kiei kiba ngi la dei ym tang ban pusonsani bha hynrei wat bad pyntrei kam pyrkhing ruh de ïa ki, naduh kumba 30 snem shwa. Kumta lah ban ong ba kita ki ‘amendments’ ki dei kiba da dei eh (right) tangba tad ynda la dier than than eh ka por, khamtam ha kaba ïadei bad kane ka Sor Shillong lem bad ki khapsor ki jong ka. Kumba ong ki riewshemphang ba wat ka rai (decision) kaba da dei eh (right) ruh ka kylla long noh kaba bakla (wrong), wei ba rai pat de dier por than eh ïa ka. La kata, ngin ïa kyrmen ba kam pat dier than eh wat ïa katai ka New Shillong Township, khamtam ha kaba ïadei bad ka jaka ka puta jong ki riewshimet. Kumta ngin ïa kyrmen ba kitei ki jingpynkylla lem bad katei ka ‘policy’ kin ïarap ïa ka jylla Meghalaya ka jong ngi ba kan ioh bynta lem na kata kata ka ‘Special Assistance on Capital Investment for Urban Areas scheme’.   

Ha kaba ïadei bad ka Shillong Airport ne ka kadliengsuiñ kaba hangtei ha Umroi kane ka Sorkar Meghalaya ka lah dep ruh ban ïasoi sa ïa kata ka MOU na ka bynta ban ioh sdang noh ïa kata ka jingsor jamin kaba kyrpang, ïa kaba la tip kum ka Topography and Ordinance Land Survey (TOLS). Ka jingsoi jamin na ka bynta ban tip shai lada dang don ne em ka lad ka lynti ban kham pynheh pynïar shuh shuh ïa katei ka kadliengsuiñ kata, kat ban lah ban kham pynjrong shuh shuh ïa kata ka ‘runway’, kaba la don lypa, ka jong ka. Ka rukom soi jamin kaba na suiñ, da ka rukom ne ka buit kyrpang ba la tip kum ka Light Detection and Ranging (LiDAR). Kaba lehse da ka jingïarap ka jong ki ‘Drones’. Haba shu bishar kum ki riew madan tei matshaphang shatei bad shapang shathie te ym i don lad shuh ban pynheh pynïar ïa katei ka kadliengsuin. Kum pyrkhat kumta wei ba shaphang shatei u dieng pynkiang dei ka jingdon jong ka Shillong Eastern Bye-pass katba shaphang shathie pat de dei ka jingdon jong ka wah Umiam. Lehse kin hap ban phaikhmat kyrpang noh tang sha ka phang Sepngi bad sha ka phang Mihngi. Te  to ngin ïa kyrmen  ba yn lah shisha ban kyntiew kyrdan ïa katei ka kadliengsuin, Shillong Airport, kaba hangtei ha Umroi, kata, kat ba kan long kaba bit na ka bynta kat ban kiew bad kat ban hiar kita ki liengsuin kiba kham heh ban ïa kine kiba mynta.

Ynda haba phai kyrpang sa sha ka Shillong Western Bye-pass, kaba nga ïai angnud la slem bah, ba khatduh khatwai la lah ban weng noh ïa u diengpyngkiang uba kongsan tam eh, uba dei ka jingsiewdor kum ka bai buria ne ka ‘compensation’ ïa kita ki traijaka kiba ka Shillong Western Bye-pass ka dei ban ïaidlyngba. Kumta sngewtynnad ban tip ba kita ki trai jaka ki lah ïa mynjur ïa kata ka dor jong ka baiburia, kaba long kat kum ba la pynshongdor da ki Deputy Commissioner jong ki ar ki District, ka East Khasi Hills District lem bad ka Ri Bhoi District. Ka jinglah ban pynurlong ïa ka Shillong Western Bye-pass kan sa kyntiew joit ym tang ïa ka dor jong ka khyndew ka shyiap, kaba dang sah, ka jong ki hynrei tad haduh ïa ka ioh ka kot ka jong ki hi ruh, kata, na ka jingsuk bad ka jingkloi jong ka leit ka wan bad ruh ka kit ka bah,ha ka thaiñ ka jong ki hi baroh kawei. Ka nuksa kaba bha tam eh bad kaba hajan tam eh ïa ki ka dei ka Eastern Shillong Bye-pass.

Ngin ïa kyrmen ruh de ba ka lad ka lynti kan plie ba ngin ïa iohnoh sa ïa kata kawei pat de ka lynti ne surok, da kaba kiba bun kin lah ban kiar noh ïa katei ka lyntine surok kaba halor jong ka den-um ne ka ‘main dam’ jong ka pung Umiam.