Yn ym don ki ban synñiang da ki klur sha ki seng saiñpyrthei lada ym ïoh jingmyntoi kylliang

Ka Supreme Court ka la bthah ruh ba dei ban pynsangeh noh shi syndon ïa ka jingthied ïa ki 'Electoral Bond'.

Ka Supreme Court jong ka Ri ka la ïoh ïa ka jingïaroh na kiba bun ba lang hadien ba ha ka Sngi Palei ka la pyndam noh ïa ka ‘Electoral Bonds Scheme’ hadien ba ka la rai ba ka jingnoh synñiang sop-sop sha ki seng saiñpyrthei ka long kaba be-aiñ bad kaba long pyrshah ïa ki kyndon jong ka Riti Synshar. Ki san ngut ki nongbishar ka Supreme Court ba la khlieh da u Chief Justice, u Dr D Y Chandrachud, ka la pyndam noh ïa katei ka Scheme kaba ailad ïa ki briew ba kin noh synñiang katba ki mon sha ki seng saiñpyrthei khlem da donkam ban pyntip paidbah. Lah ban kdew ba ka sorkar jong u Narendra Modi ka la pyntreikam ïa ka ‘Electoral Bonds Scheme’ ha u snem 2018. Ki nongshong shnong lane ki kompani kiba don ha India ki lah ban thied ïa kine ki ‘Bond’ ha ka dor ba 1,000, 10,000, 100,000, 1,000,000, bad 10,000,000 na ki katto katne ki tnat jong ka State Bank of India (SBI). Ka jingthied ïa kine ki ‘Electoral Bond’ ka long ha ka dur kaba rieh bad ym lah ban ïoh ïa ki kyrteng jong kito kiba noh synñiang sha ki seng saiñpyrthei. Ki nongshong shnong shimet lane ki kompani kiba heh ki lah ban noh synñiang sha ki seng saiñpyrthei lyngba kane ka ‘Electoral Bonds Scheme’ khlem da donkam ban pyntip paidbah.

Haba pynbna ïa ka rai jong ki nongbishar, u Chief Justice ka Supreme Court u la ong ba ki nongshong shnong ki don ka hok ban pan jingkheiñ na ka sorkar. U la ong ba kam dei tang kata ka ‘Electoral Bonds Scheme’ kaba lah ban khanglad ïa ka pisa be-aiñ (Black Money), hynrei ki don ruh da kiwei pat ki lad. Nalorkata, u Chief Justice u la pynbna ba ka Electoral Bonds Scheme ka pynkheiñ ïa ka hok ban tip (Right to Information) jong  ki paidbah, bad ka pynkheiñ ruh ïa ka Article 19(1) (a) jong ka Riti Synshar ka Ri. Ka Supreme Court ka la bthah ïa ka State Bank of India ba kan ai lut ïa baroh ki kyrteng jong kito kiba la noh synñiang sha ki seng saiñpyrthei lyngba katei ka ‘Electoral Bonds Scheme’ bad ki kyrteng jong ki seng saiñpyrthei kiba la ïoh ïa u synñiang lyngba kane ka Scheme. Ka la bthah ba ïa kitei ki kyrteng dei ban ai naduh ka 12 tarik Ïaïong, 2019 haduh mynta mynne, bad hap ban ai sha ka Election Commission of India hapoh ka 6 tarik Lber, 2024. Na ka liang ka Election Commission pat, kan hap ban pynmih ïa kine ki kyrteng ha ka ‘website’ jong ka ha ka 13 tarik Lber, 2024. Ka Supreme Court ka la bthah ruh ba dei ban pynsangeh noh shi syndon ïa ka jingthied ïa ki ‘Electoral Bond’.

Hapdeng u Lber 2018 bad Kyllalyngkot 2024, la thied ïa ki ‘Electoral Bonds’ kiba shongdor T. 16,518.1099 klur. Kine ki long katkum ka jingtip ba la ïohlum lyngba ka aiñ RTI na ka State Bank of India (SBI). Dei tang ka SBI kaba lah ban die ïa kine ki ‘Electoral Bonds’ naduh ba sdang pyntreikam ïa ki. Nalorkata, kiba bun tam ki ‘Electoral Bonds’ ki dei kiba la thied ha ka dor kaba T. 1 klur bad haba kheiñ kyllum, ka long T. 15,631 klur. Hapdeng u snem 2017-18 haduh 2022-23, ka BJP ka la pynbna ba ka la ïoh ïa u synñiang ba haduh T. 6,566.125 klur lyngba ki ‘Electoral Bonds’. Kaba wan ba ar ka dei ka seng Congress kaba la pynbna ba ka la ïoh T. 1,123.3155 klur katba ka seng All India Trinamool Congress (AITC) ka la ïoh T. 1,092.9876 klur.

Lyngba kane ka rai, sa tang katto katne sngi ngin sa tip paidbah kino kita kiba la noh synñiang sha ki seng saiñpyrthei bad haduh katno ki la ai. Ngi ngeit ba ynda la pyntip paidbah, ngin sa sngewthuh mano kita kiba ïoh jingmyntoi na ka sorkar namar ka jingnoh synñiang. Ngim ngeit ba ki ‘riew paidbah ne ki kompani kin ai da ki klur tyngka sha ki seng saiñpyrthei khlem lada don ka jingïoh jingmyntoi hadien habud. Mano ban shu bret kai da ki klur lada ki sngewthuh ba kin ym ïohnong da kumwei pat hadien habud lane kato ka klur kan ym lah ban pynkha da ki phew bad ki spah klur? Ngi dei ban ai jingïaroh ïa ka Supreme Court halor katei ka rai bakongsan bha namar kan sa pynpaw shai ïa kiba bun kiei-kiei. Kiba bun ki ngeit ba katei ka skhim ba la wanrah da ka sorkar u Modi ka dei ban buhrieh ïa ka pisa be-aiñ jong ki heh saipan bad ki kompani. Ha ka jaka ba kato ka pisa kan ïaid sha ka khajna jong ka sorkar, ka poi noh shawei pat bad ym donkam ban da pynbna paidbah ne ai jingkheiñ. Kaba kum kane ka rukom leh ka pynïap ïa ka jingsynshar paidbah namar kam don satia ka jingkhuid bad jingshai.

Katei ka rai jong ka Supreme Court ka pynpaw ruh ba haba don ka ïingbishar kaba treikam laitluid, ki paidbah ki ïoh jingmyntoi bad jingkyrmen. Kano-kano ka sorkar ha kino-kino ka bynta jong ka pyrthei kan ïaleh beit ban buhrieh ïa ki jingshisha. Tangba lada don ka ïingbishar ba laitluid, ka buh jingeh ïa ka sorkar. Ha kajuh ka por, ka sorkar kam dei ban pyrshang ban buhrieh ïa ki jingshisha. Kum ki paidbah ngi don ïa ka hok ban tip mano kita kiba noh synñiang sha ki seng saiñpyrthei namar kine ki seng ki wan sha ngi ki nongshong shnong ban khroh ‘vote’. Da ka pisa jongno ki wan? Mano ba ïoh jingmyntoi pat hadien ka ilekshon bad ynda la dep thaw sorkar? Ngin hap ban ïoh ïa ki jubab kiba shai khnang ba haba ngi rai ïano ban jied ha ka ilekshon, ngin da sngewthuh bha mano kita ki nongkyrshan barieh jong ki seng bad ki kyrtong.