
Kong Phai Nongrum
Katba ka jingnang jingstad ka nang roi ha ka imlang ka sahlang, la ka jingstad ha ka liang ka technology ne ki jingpule bapher bad kumjuh ruh ki jingroi sted ha ka ioh ka kot ki nang kiew na kawei ka por sha kawei pat. Ngi shem ba ki longïing jong ngi ruh ki la nang synjor ha ka jingïadei hapdeng 1)ka kmie bad u kpa, (2)ka kmie bad ki khun (3) bad u kpa bad ka ïing ka sem.
Haba ki khun ki la pyndep ïa ka jingpule na High School, ki la sdang ban mih pyrthei, ban ïa khun ïa ka iohkam iohjam, ki jingpule ba kham heh kyrdan, bad kane ka jingïatakhuh jong ki ha ka leit ka wan bad ka imlang ka sahlang ka pynlong ïa ki ki nongshong shnong ba la sngewthuh ïa ka iap ka im. Napdeng kine ki jingïakynduh ba bun rukom, don ki samla kiba ïa kynduh paralok bad ki para ba ïa pule ne ba ïa trei lang bad ba ïa ïaid ha ka juh ka lynti jong ka jingim, kum ki paralok nadong ba ngi shong, na shnong, na ïing mane, na skul bad college kumjuh ruh ki paralok ha ki jaka ba ngi trei, kine ki long kita kiba ha ïing ki marjan bad ki lok ba kit ba bah ïa ka khia ka shon. Kine ki paralok ki dei ruh kiba ïa kmen lang ha ka jingshem bha.
Kumta ha lyndet jong ka kmie u kpa ba sneng ba kraw ïa la ki khun ki don ruh ki paralok kiba ïalam lynti ha ka jingim ba man la ka sngi. Namar ngi pynleit bun ki por ha ki jaka trei bad jaka kamai kham bun ban ïa kaba ngi pynlut ha la ïing. Dei kine ki paralok ba la kham Rangbah kiba hikai kumno ban im.
Ha kane ka khep, jong ka jingim ka jingïabyrngia than bad ki lok bunsien ka ktah ïa ka jingmut jingpyrkhat jong ki khun namar ki ju ong mo “ïa u briew la ithuh na ki lok ba u ïa im lang” lane “Birds of the same feather flock together” Dei hangne keiñ ba ka kmie ne u kpa ba ieit ïa la ki khun ki dei ban shim ïa ka sien jam kumno ban pynphai ïa ki sha ka lynti kaba ki dei ban ïaid. Hapdeng kine ki lok kiba ki khun jong phi ki ïa byrngia miet sngi, don kiba dei ki lok ba shisha hynrei kham bun ki dei ki nongpynjot. Ba phin tip shano ki khun jong phi ki leit, peit sha kine ki jaka pynlut por ki don kyrhai.
Ki jaka shongkai ba kynjah – Haba nga leit trekking shane shatai sha ki lhuh bad ki ranab jong ka ri Khasi ban dih ïa ka lyer pyngngad bad ban rynsied ryngkang ïa ki mawbah bad ki thiep, ngi lap ba ki thei samla ki wan trekking bad ki ïaid da kaba snoh ha kiwei pat namar ki la buaid bad kim lah ban shan shuh ïalade, ynnai ïa kren ïa ka ktien ba ki ïa kren bad ka burom ka akor kaba pynlong ïa ngi ban set ka shkor ban tap ki khmat. Pynban kine ki dei ki khun jong ngi, jong ka kmie u kpa ki bym tip shano ki khun ki leit ..
Ki kam buaid tanglang – Ka pyrthei kaba la jyrsieh da ka kyiad bad ki drugs ka long ka ktem kaba shyrkhei kaba pynlong ïa ki khun jong ngi ban pynlut por bad ki para-lok, kiba don pisa ki shong da ki kali private ba ioh na ka kmie u kpa, ki dih da ki kyiad kiba rem bad inject ïalade da ki drug kiba pynbuaid kat kum ka bor jong ka jingdon ka pocket money ba ki ioh na ïing. Kine ruh ki dei ki khun jong ngi, ki dei ka doh ka snam jong ngi ki ban ïai ud ha ngi ka kmie u kpa katba ngi dang lah ban peit la ki khmat. Namar ngim lah ban pyllait ïa kine ki jait khun na ka pop ka sang ba ki im ba dei na ka daw ba ki la heh – la – san bad la mlien – la – myllen, kane lehse ka dei hi ka jingbym kit khia jong ka kmie u kaba kha ïa ki ban ïalam ban prat lynti ha ka lynti kaba dei ban im kum ki khun ba don burom akor.
Namarkata ka kamram jong ka kmie u Kpa ka long kaba khia ban ïalam ïa ki khun ha ka lynti jong ka burom bad ka jingshai, ïa kane lah ban ïalam da kaba btin ïa ki naduh ba ki dang rit ha ka por ba ki dang donkam ïa ka kti kamon kadiang jong phi, haduh bna kin da long ki soh kynsai. Wat khein sting ïa ka kamram jong phi ka kmie u kpa ba la kha ïa ki khun hynrei shim ïa ka kum ka lyng-kor ba dei ban pyndep tang hangta keiñ ki khun jong phi kin lait na kitei ki shrip ba la pynap ha ka imlang ka sahlang jong kane ka juk ba mynta.
Ynda ki la kham sngewthuh ïa ka jingim bad ïa ka ioh ka duh ha ïing ha sem to jied ïa ki khun jong phi ba kin shim ïa ka kam katkum ka sap ka jong ki bad pynkhlain ïa ka bor jong ki hangta, lada u khun u nang bad sngewtynnad ban trei furniture, ynnai pynbor ba un trei mechanic, bad lada u khun u kwah pule Engineer ynnai pynbor ba un leit doktor, bad lada u khun u kwah ban leit act phlim wat pynbor ba un leit pule Theology. Hynrei don ryngkat bad synran ïa u ne ka khun ha kata ka career ba ki la jied. Dei kane ka buit kaba biang ban pynksan ïa ki khun jong phi ha ka rukom im kaba ki kwah ban ïaid. Kane ka buit kan ym kyntiew tang ïa ki khun hynrei ka ai jingsuk ruh ïa ka mynsiem jong phi. Namar ha ka jingim ngim lah ban ioh katba kwah, bunsien ngi hap duh kawei ka lad ban ioh ïa kawei pat (Life is a bargain – we gain something bad loose something). Lada phi don ka mynsiem ban jop beit phi buh ïalade ha ka jingeh.
Khnang ba ki khun kin ym wad jingieit shawei pat ka kmie u kpa ki dei ban aiti ha kaba pynbyrngia bad la ki khun, kum haba ki leit skul, ban leit on leit shaw, haba ki leh kai dei ban don hajan ban hikai ïa ki ban kiew ban hiar ban ryngkoh bad ban mareh. Kito ki kmie ki kpa kiba sngewtynnad ban trei ha kper ha phrah ne ha lyng-kha ki dei ban hikai ïa la ki khun ban sumar bad ban ieit ïa ki jingthung bad ki dieng sawdong jong ki, kane ka jinghikai kan ïarap ïa ka mynsiem jong ki ban ym rhah hynrei ban ieit ïa ki soh ki pai ki syntiew ki skud bad ki dieng ki siej. Don ka kmie u kpa kiba mane ïa ki khun ban ktah ïa ki dieng ki sla, ki mana ban ïaid sha ki phlang bad ki sañium, kim shah ban ktah ïa ka khyndew ne ki maw, hynrei ki pyntieng ïa ka mynsiem ba lung jong ki khun da kaba ong ioh dait u khñiang, ne ioh jaboh, ne ioh mih u ksuid bad kumta ter ter. Kum kine ki khun ynda ki la san la Rangbah, kin ym lah ban ieit ïa ka mariang sawdong saw kun hynrei kin ioh symparbret(allergy) tang dei ki sla ha ka kti ka kjat jong ki.
Ka kmie u kpa ki long ki nonghikai ba khraw ïa la ki khun, naduh ka suh ka thaiñ, ne ka technology. Lada ka longïing ka buh ïa ka kor suh jaiñ ha ïing, khlem pep ki khun jong ka kin lah ban suh bad syrdep ïa la ki jong ki jaiñ phong. Kumjuh lada don ka computer set ha la ïing, ki khun jong ka kin lah da kaba suk ban type ban print bad ban leh shibun ki jingmyntoi namar ki la nang lypa miet la bad sngi. Kumjuh kiba thaiñ jaiñ bat hung jing-thung bad batrei ki kam trei kti ba itynnad lada ki don lypa ha la ïing kin long kiba tbit ban trei ïa kino kino ki kam, bad ki lah da kaba suk ba pynjanai ïa kata ka kam tang da kaba leit training malumala lane ki lah ban trei khlem da donkam ban da leit ïa ka basic training.
Don bun bah ka kmie u kpa kiba ud ba khñium ïa la ki khun da kaba ong “sa ïa ki khun mynta.” Hynrei kim peiphang ba ka maian, ka rukom im bad ka jingbsut bad ka jingshakri da ka jingieit jong ki ha ki khun ka pyni ïa ka burom kylliang jong ki khun ïa la ka kmie u kpa. Namar ki khun ki long “ka ïit khmih jong ka kmie u Kpa” Kumba ong U Pope John Paul II ïa ki Khristan shi tyllup ka pyrthei ba : “Ka ïing ba duwai lang – ka sahlang.” Kumta ruh ka jingiasyllok bunsien bad ki khun ka wanrah ïa ka jingïajan kaba maïan kaba ym lah ban teh da u kynjri nar ba khlaiñ ban ioh ïa kata ka jingïadei (Sensational binding and Relation).
U kpa bad ka ïing ka sem : Bun ki longïing kim ioh ïa ka jingieit u kpa ïa ka ïing ka sem, ka jingieit bad ïa burom kylliang hapdeng ka kmie bad u kpa, U kpa bad ki Khun. Bunsien U kpa u ïaleh ban ïaknieh jingieit na ki khun pyrshah ïa ka kmie jong ki da kaba tei pop ïa ka ha kano kano ka khep ba ki khun kit lot bad ki bakla, U mai u kynhied bad shoh ïa ka kmie ki khun ban pynksan ïalade ha khmat ki khun ba la heh la san, kane ka jingleh ka phalang ïa ka jingïuh roit kaba u kpa u tei pop pyrshah ïa ka kmie jong ki. Ka ju don ka jingïaroh shiliang ïa ki khun kaba pynmih ïa ka jingïakynad bad jingïabishni hapdeng ki khun ba dang lung ka jingmut jingpyrkhat. Kham ñiar eh ba ka kmie kan pyni ïa kum kane ka akor ba u kpa jong ka ïing u ju put turoi, hynrei don hangne hangtai ba ka kmie ka shim khia ban tan ïala ki khun bad ka jingieit jong ki sha lade, kane ka dei na ka daw jong ka jingïadei kaba synjor hapdeng jong ka bad u Kpa jong ki khun.
Ka pyrthei Social Media mynta ngi ju iohi ba ki khun ki beiñ ïa ka rukom ai jait kmie kim tip ba ïa ka riti ka dustur u barim ba mynshwa jong kano kano ka jait ruh ka hap ban don shibun ki kyndon ban buh ryntih ban pynneh pynsah ïa kano kano ka riti, long briew man briew. Bad khnang ban bud pyrkhing da ki long-dien ïa ka riti dustur kumba ka long ka dei ka kamram jong ka Kmie bad ki hynmen para jong ki kaba mut ki Kur bad ki kha ki ban peitngor bad budien ban pynshet ha ka lawei pateng la pateng. Haba la lyngkar da ka kmie u kpa bad ki Kñi ki longshwa, kiba nadien lei kim tip bad peit phang ei ei. Namar kata phi ki Longkpa bad ki Longkñi ha ïing kur bad ha ïing kha, ban seng ban pynkhlaiñ ïa la ka riti ba phi ioh pateng khnang ba phin lah ban ai sha ki longdien jongphi khlem da pyndem ïala u Ñiuhmat jong phi na ka daw ba phi khlem shim khia ban ai jinghikai ïa ki khun bad ki pyrsa.
Kane ka jinglehsting jong ka Kmie u Kpa ha ïing khun bad Kum U Kñi ha ïing kur, ka pynlamwir ïa ki longdien basah khynnah namar kim ioh ïa ka tynrai jong ka riti ha ka long briew man briew. Kum ka nuksa. “Da kaba pynriam jaiñspong bad ki jymphong kordor ïa ki khun ki pyrsa kynthei bad shynrang ban mih sha ka shad ka phur ne ban mih khmat ha ki festival, ki jingïaseng ruh da ki riam tynrai ba iphuh I phieng ïa ki nahlung ki heprit, kine suki suki kin sa sngewtynnad ban wad ïa kito ki riam katba nang heh ka rta, bad kane ka dei tang shi drop I nuksa ban pynneh pynsah ïa ka riti u mynbarim.” Ka jingïathir ïa ka riti dustur hapdeng ki jaitbynriew ha sla pyrthei kumjuh ruh ïa ka dustur u Khasi Khara, ka shong ha kiei kiei kba rit ba ngi dei ban pynshongdor bad ban bsut (imbibe) ha ki pateng jong ngi, lyngba ki longïing marwei marwei na lyngba ka imlang ka sahlang (Micro and macro development) ym dei ka spah ne ka ksiar ka rupa, ym dei ka jinghangamei, ymdei ka jingïakob pyni riam ne ka jingkyreit hynrei dei da ki kyntien ba kordor bad ka akor ka burom bangin ai pateng ïa ka lawei ba phyrnai.
Lada ka kmie khasi ka ioh tnga da u dkhar ki khun ki shah khot ka “shipiah” hynrei ka pap kam dei ka jong ki khun dei ka kmie kaba ïaid lait ïa ka riti dustur kaba ïaid palat ïa u pud jong ka kmie u kpa jong ka ban shong kha bad u dkhar u kling u wanwir u wan hap ha ka dur ka “Jingieit” kumta ha ka imlang sahlang ki khun ki kylla sohpdung na ka daw ka kmie jong ki. Hynrei ym lah ban lait na kane ka shong kha khleh ha kano kano ka jaitbynriew, ka kamram kaba ngin leh ban tem ïa kane ka jingma ka long ba kato ka kmie lad ka dang im kan kyntu pat ïa ki khun ban phai shala ka riti la jong ym ban pher ha sla jong ka jingïapher jait. Kane ka bynta jong ka shong kha khleh ka dei kaba kham soh kyrdot kam dei ban wan ha kane ka bynta jong ka sneng ka kraw hynrei kan don la ka jong ka platform ban ïataiñia, lada don kiba kwah ban ïa kren halor kane ka phang.
Phi ka kmie u kpa to long kiba kitkhia ban ai ha ki khun ba phi la kha bad ban pynlong ïa ka ïing ka sem kaba phi la seng kum kawei ka deiti kaba khia kaba phin duwai bad pyni ha khmat u nongthaw jongphi, ym ban shu kha ïa ki khun bad kin san hi ha ka mariang, lada ki khun kim ioh jingieit na ka kmie u kpa ha kano kano ka khyllipmat ki kdat noh shawei ban long ki soh pyut bad ki sohpdung kiba shah shim kabu ha kane ka pyrthei ba ngi im. Pynlong ïa ki ki soh kynsai, kiban kylla ka spah ba kordor (assets) kaba kum ka ri bad ka jaitbynriew ba kyrpang ngin sngew sarong ban khot ïa ka kyrteng jong ki bad ka ri baroh kawei kan sieng syntiew ïa ka kyrteng jong ki bad ka ïing ka sem kin dap da ka jingkmen katsha ba phai. Namar, shisien ba la kha sha pyrthei, lada ki shah leh beiñ bad jem rngiew ha ka jingim, ka snam ka ud bad ka mynsiem jong phi kan ym thiah suk na ka bynta jong ki. Hynrei haba phi la lehbeiñ leh khoh ïala ki khun bad phi la kheiñ sting ha ka por ba ki dang khyllung bad dang khun kjeh, ynda ki la heh la san phin ym nud ban khyllie tang ïa ka khmat ban tur sha jan jong ki kum u briew shi sngi. Namar kata phi ki khunsamla kynthei bad shynrang shuwa ban seng ïa ka longïing da khan da wad ïa ka jingai buit ka kmie u kpa bad ki kur ki kha. Namar ha ka jingïatip lem phin ym shah lehbeiñ leh khoh hynrei phin ioh ïa ka lawei kaba skhem. Namar ka longïing ka bymdon jingsuk ka kham sniew ban ïa ka phatong ba skhem tam ha pyrthei.