Nyngkong, ‘ieid’ jaitbynriew, hadien, ‘ieid’ da kaba jied briew

Tang kiba don ha syndah ki nongjop ki ïoh jingmyntoi katba kiwei kiba jngai, ki shah leh shiliang khmat.

Ha man la ki ilekshon, kawei na ki kyntien ba shah pyndonkam bakla ha ban da jem hi jai ka dei ka kyntien kaba ki ong ‘jaitbynriew’. Man la ki kyrtong na man la ki seng saiñpyrthei bad ha man ki jaka ki pyndonkam ïa kane ka kyntien bad ki pynpaw ba ki ieid eh ïa ka. Kane ka long kum shi bynta na kaba ki khot ha ka ktien nongwei ka ‘Identity Politics’. Bad ka ju long ka rukom ba man la ki nongkren ha ki ilekshon la ka dei ka MP, MLA ne MDC, ki pynsngew ba ka jaitbynriew ka don hapdeng ka jingma na ki daw bapher-bapher. Ka lah ban dei ka jingshisha ba lada ngim phikir bad husiar bha, ngin sa nang shah hiar thma da kaba kham tyngeh ha ki rukom bapher-bapher bad kane ka jingshah hiar thma ka la long naduh ki snem ba mynshwa bad haduh mynta. Ka jingshah knieh ki lad kamai jakpoh, jingshah khlong be-aiñ ki marpoh khyndew, jingmih ki aiñ kiba takhuh bad ka rukom im, riti, dustur, jingmih ki karkhana kiba long tang ki nongpynjot ïa u khun bynriew bad ka mariang bad kumta ter-ter ki long ki nuksa jong ka jingshah hiar thma jong ka jaitbynriew. Tangba kane ka jingshah hiar thma ka long ha ki ar bynta: ka jingshah hiar thma napoh bad nabar bad kaba kham sniew ka dei ka jingshah hiar thma napoh ha ki dkhot ka jaitbynriew hi.

Ki nongïakhun bad ki nongïalap ilekshon ki tip bha ïa kitei ki mat ki jura. Ki seng saiñpyrthei kiba don ha ka sorkar bad ki bym don, ki ïohi, bad ki ïohsngew. Tangba don kiba ïohi da kaba khap ïa ki khmat, don kiba ïohsngew da kaba set ïa ki shkor namar kim kwah ban leh eiei ban pynduna ïa ki jingeh ba wan syrtap ïa ka jaitbynriew. Ki shu lapmiet ka kren shaphang ka jaitbynriew, hynrei ynda ki la jop, kim kynmaw shuh ïa kaei kaba ki la kren ha ka por ba ki khroh ïa ki nongthep ‘vote’. Bad ngi ïohi ruh ba ha ka por ilekshon, ka jaitbynriew baroh kawei ka dei ka longïing longsem jong ki nongïakhun, hynrei mar ïa dep ka sngi thep ‘vote’, kiba jop ki sdang pat ban ieid da kaba jied briew. Kane ka long ka jingshisha kaba ngi ïohi hadien ka ilekshon MP lane MLA lane MDC. Tang kiba don ha syndah ki nongjop ki ïoh jingmyntoi katba kiwei kiba jngai, ki shah leh shiliang khmat. Kata ka jingieid jaitbynriew ka kut noh, bad ki paidbah ruh ki klet lang noh kumba pynlip ïa ka ding u mombati ha kaba tang shisien sliew, la lip noh jlang, bad ka jingdum ka ker sawdong.

Hapdeng kane ka jingïatai halor ka kyntien ‘jaitbynriew, ka Election Commission jong ka Ri India (ECI) ka la pynbna ïa ki tarik thep ‘vote’ ban jied ïa ki 543 ngut ki MP sha ka Lok Sabha. Kane ka ilekshon kan long haduh hynñiew bynta bad kan sdang naduh ka 19 tarik Ïaïong bad kan kut ha ka 1 tarik Jylliew katba ka jingpynbna ïa ki nongjop kan long ha ka 4 tarik Jylliew. Ka long da shisha ka ilekshon kaba jrong bad ngim sngewïahap hango-hango ruh namar kam don jingmut khamtam haba ha ka Ri la ïakren ban pynlong beit tang kawei ka ilekshon Lok Sabha bad sha ki Ïingdorbar Thawaiñ. Lada ka shimpor haduh katne ban pynlong tang ïa ka ilekshon Lok Sabha, kan shimpor katno bnai ban pynlong lang ïa kine ki ilekshon ha kajuh ka por? Ha kane ka ilekshon, kin don haduh 96.8 klur ngut ki nongthep ‘vote’ kin jied ïa ki 543 ngut ki MP. Ha Meghalaya, ka jingdon ki nongthep ‘vote’ ka la kiew da 55,971 ngut ha ka shi snem, kata, hapdeng u 2023 bad 2024. Ka jingdon ki nongthep ‘vote’ baroh, kata, shynrang, kynthei bad ki ‘Third Gender’ ka long 22,17,100 ngut. Na kine, 10,94,947 ngut ki dei ki shynrang, 11,22,150 ngut ki dei ki kynthei bad lai ngut ki dei ki ‘Third Gender’. Namarkata, ka jingdon ki kynthei kum ki nongthep ‘vote’ ka tam da 27,203 ïa ki shynrang.

Haba phai biang sha ka kyntien ‘jaitbynriew’, ki paidbah ki la sngewthuh bad tip kham bha ba baroh ki kyrtong ki ban ïa aireng ha kane ka ilekshon MP na Shillong Parliamentary Constituency kin pyndonkam ïa kane ka kyntien. Kin pyni ïa la ki jong ki nongrim halor ka jaitbynriew. Kin pyni kiei kita ki jingma kiba ker sawdong ïa ka jaitbynriew bad aïu kin leh lada ki shah jied sha ka Lok Sabha ban pynduna lane ban weng syndon ïa kita ki jingma. Kum ki nongthep ‘vote’, ngi don ka hok ban pynshong nongrim ïa ki mat ki jura ba wanrah da ki kyrtong bad ki seng jong ki hashwa ba ngin rai ïano ngin jied. Tangba ngi dei ban sngewthuh ba jan baroh ki nongshong shnong ka Rilum Khasi Jaiñtia ki dei kiba ieid ïa la ka jong ka jaitbynriew bad ym tang kita ki nongïakhun ilekshon lane ki seng saiñpyrthei. Ym don tharai kiba kwah jingsniew na ka bynta ka jaitbynriew lajong bad kin aiti lut na ka bynta ban ïada ïa la ka jong.

Namarkata, ngi kyntu ïa ki paidbah ba haba la wan ka aïom ka ïa ban pyndonkam ïa ka kamram bad ka hok ban jied, to da jied da kaba tip briew bad da kaba pynshong nongrim bha ïa kiei-kiei. Shisien ba la jied, la jied bad yn ym lah shuh ban pynkylla tad haduh ban da wan biang da kawei ka ilekshon. Kyntait ïa ka pisa ne kiwei pat ki jingpynbiej namar kan ym ïalam sha ka lawei baphyrnai. Beh krad ïa kito kiba wan thong da ki jingai sngewbha kiba bun rukom namar ki dei tang ki kam pynbiej kai bad ki bym don jingmut, hynrei ki ban kyrtoh kylla hadien habud. Long ki nuksa kiba bha na ka bynta ki khun ki kti bad ki pateng ki ban wan khnang ba ka jaitbynriew kan kyrsoi bad kan lait na ki jingma kiba mih napoh bad ym tang kiba ap nabar.