Ka Kyrsiew Pynkynmaw
Kong Sweetymon Rynjah
Ka Syiem por ka la tawiar pat mynta, u ‘nai Ïaïong ban ai ïa ka ainguh shad kmen ba la ju pynlong da ka Seng Khasi (Kmie) Mawkhar. Ha kane ka kynti mynta, nga la sngewdei bad shon jingmut ban ïa kyrsiew la ka kynmaw phai dien, bad da ka pynshongdor ïa ka saiñ pyrkhat Khasi Khara na ki jingleh jingkam kiba ki ‘Riew tymmen ki la tynsat pynïadei ba ngin ym jah la ka thymmei wat hateng-hateng, ngi la ïa pyrkhat jyndet bad pyrkhat saiñdur kum ki Ji-ei, ïa kiei kiei kiba nylla bad hara ki jong ngi. Nga duwai hi ruh ïa kine ki ‘Riew tymmen ban nang synran kiew ksan ka Rngiew, kiew Ehbok, shong Rwiang ha baroh ki liang ki phang.
Mynta nga sngew ba kane ka Shad-ainguh jong ngi ka buhrieh ïa ki jingpynsah-jingpynneh tynrai jingleh- jingkam ha la ka Hok-Longbynriew, kaba U Long Blei, Nongthaw bynriew buh bynriew u la i bit bad sngew dei ban buh ïa ngi bad ba ngin nang ïa soi la ka kynmaw phai dien ba la ka jong, ba pher nadong-shadong bad ba la ka jong; ba itynnat ym tang ha ka rong, hynrei ban ïoh thwat ïa ka saiñ pyrkhat ba jwat.
Ngin ïa phai kynmaw hi ruh, ïa ka buit sian stad jong ki ban nang kyntiew bad pynkiew, ïa ki deiti hok jong ngi bad suhthied jingmut jingpyrkhat kiba la bsuh jingleh jingkam bym mulot, hynrei ban da pynbiang ïa dei ha baroh ki liang ba wan lynshop bad pashop ïa ngi, kumjuh ïa ka Mei-ri-lung-risan, baïeit jong ngi.
Ki tyngkhip-tyngkhien bad jingong, ha ka kren-ka khana jong ki, ki da kup-da phong hi ruh, ïa la ka phai kynmaw, sha la ka Mynnor ka ha shuwa ban da pynkiew jinglong jingsei-jingsan, wat la ngi kum leh lait ne bakla. Kumta ka Shad Suk Mynsiem jong ngi ka long ruh ka shad pynkynmaw kyrsiew jingsngew ban nang kham sian ban nang kham stad bad ban nang plie thliew shabi, lyngba ka pule puthi, ka Bishar-ïit bniah, da u Khasi-Khara, bad ïa ka jingshai batngen thaba, ka Hok Longtrai ban lait na ki kynsha-thaw-sha.
Kat haduh mynta, nga la pashat kyngba ka thoh-ka pruid ha ki kot Khasi jong nga ban ai ha ki samla pule jong ngi tang ïa ki Mardeng-Markieng, khyndiat ki Phawar sneng pynkiew jinglong ha ki khun samla kynthei-shynrang jong ngi. Katba ha ka saiñ pyrkhat kaba la kthong ïa la ka Tyllong ba dei hok la ka jong bad ba pher kynthong kane ka pynkyrsiew kyndit hi ruh ïa nga ban ïa pashat lang sha phi baroh. Ha nga, nga ïohi da mut, kumno kiba Mynbarim-Mynbajah ki pynneh pynsah ïa la ki Hok-tynrai longbriew ba la ka jong. Ki don la ki thwei pyrkhat ym kiba dum ba ngiew ban tei ïa la ki jong ki briew bad da buhrieh ha la ka tynrai-ka tyllong, ba la ka jong; wat ki ktien ïa kren, ïa ong.
Kumba ka shad ka don ka jingïadei long dang-long sdang na ki jingpyrkhat Poi-Blei kum u Khasi, kumta, ki jingleh-jingkam, ha ka liang ka kynshew-ka kyndiap ruh ki long ha ki jinglong hara bad khara jong ngi. Nangta, shuh shuh, kine ki mar ki ïarap hi ruh ïa ngi ban shem sngewthuh lyngba ka peit thuh, ha ka rukom shna , suh pynkup jingmut ha ki jinglong-jingman ba bha ban pynïajan ïa phi ïa nga sha la ka nylla hok poi Blei jong ka Long-Mynsiem jong ka Long-briew jong ngi.
Kumta, mynba dang sdang, ka shi sur-shi dur jong ka shi wat kpieng ha ki khun samla kynthei, ha ryngkat ka Pansngiat ka la biang ban mih Lympung, namar ba ïoh long – ïoh lum kynshew kyndiap jong ki ka da long synlar bad khuid kum ka um bad dang ïohi hi ruh ïa dur khmat ba shat-ba halor jong ka. Da kumne keiñ, kiba bud, kum ki Longshuwa, khlem don ka thoh-ka pruid ba da kumno kumno, ki tyngkhap-tyngkhip ha baroh ki jingleh jingkam, ki jong ngi ban pynsah pynneh ïa jinglong tynrai ba kyrpang ka jong ngi; ka jingshisha bad jingshai, ba la ka jong.
Ki Longshuwa jong ngi ki la long ruh kiba shemphang ha kiba bun ki liang jong ka pyrthei longbriew jong ki, ban pynsah jingshai shem sngewthuh jong ki. Ki da nang hi ruh ban tyngkhip bad tyngkai, ha la ka kren ka khana, bad jingong wat ha ka kren ne khana. Kumta la sngewdei ban ïa pyrkhat kyntiew ïa la ka ktien-i-Mei la jong, kum ka Thong kaba ka dei ban long bad kiew. Kane ka Shad Suk Mynsiem jong ngi ka buhrieh ruh ha ka, ïa ki jingshai ba kah syrngiew jong ka jing bymtip bad bym pat lap shem sngewthuh. Ka ktien batai ïa ka, kum – ‘Ka Shad Pynneh Pynsah Riti’, ka long da shisha ka shat pynpaw hi ruh, ha ki jingleh jingkam ba ïai shah haduh mynta. La ju khot ruh ïa ka – ‘Ka Shad-ai-nguh’ ïa la U Long-Blei, Nongthaw bynriew-buh bynriew ha sla pyrthei ban sngewthuh u Khasi dei u ei bad kaei ka hara bad khara kaba u kup-u phong ban pynpaw ïa la ki jinglong kyrpang ba la ka jong.
Shim shuwa tang na ka ktien, ka jingong ktien – ‘Bud Kpieng’ – ha kane la buhrieh ban pynïahap, sha ka pyrkhat, sha Uta Uwei, Uba ki bynriew ki pynbiang la ki jingngeit ha Uta U Nongthaw bynriew-buh bynriew ha sla pyrthei. Kumta, kane ka ktien ka mih ha ka kyrpad-kyrpon jong ka Longkmie Longkynthei, ba la shongkha, ban da ïoh kdup ïoh thum ïa ki khun shynrang-kynthei na la ka long kpoh, ha ka longkur longjait, kaba ka saiñ pyrkhat longbriew jong ngi kam don ki thaw-wit-ki-thaw-ar.
Kane ka pynsuk ïa ki longïing-longsem jong ngi ban sngew shngaiñ bad palei jingsngew. Kumta, kane ka ktien ‘Bud Kpieng’ ba la tyngkhien ha u kpieng ksiar bad paila na la ka kynshew ba beit, ba hok ki da tei hi ruh ym tang ïa long spah long phew hynrei ki spah-Blei-spah mynsiem ba pynhiar Hukum U Long Blei.
Kane ka Shad ka shat pynpaw hi ruh ha ka, ïa ka jingïadei ba suk bad ba kdup ïa ngi ha ki pynneh pynsah Rukom, ban ker ban da, na kino-kino ki jingwan jia, ha ka pyrthei longbriew kum u Khasi, kaba la tawah-tabah, pyndeng pynkieng kum u Kynjri rupa Shynrang. Kynthei ba leit kam ha ka Riam shad shynrang. Kynthei, ym ban kyndam la ha ki longshynrang kynthei jong ngi long lang kawei. Kane ka pynithuh bad pynhap-dei ïa ki kam leh ei ei bad jingngeit poi Blei jong ngi. La pashat ïa kane ha ka kot – ‘Kaba Phitip’ – kaba la suit ktien-jingong – ‘Ha sla pyrthei don ïing I Mei’. ‘Lawei Mynsiem; shong bad Ïaw-bei, ryngkat bad ki; ha Dwar U Blei’. Hangne, keiñ ba kiew ka sairi pyrkhat khara jong ngi, ban da ban ker ïa ka tynrai-ka tyllong ba la syngkhong. Ka long shisha ka jinglong ba suk ba shngaiñ jong ‘Ka Shityllong wei-rong’ jong kane ka Shad Ainguh jong ngi.
Wat la ngi hap ban ïa kynduh bad ïa tyngkhuh bad kiwei pat, ki jingpyrkhat ba na shabar – Ka Meirilung risan jong ngi, ka Hok Longbriew jong ngi kan da sympa sympaiñ, ban ker ban da ïa ka long lang shi tylli jong ngi. Kumta kane ka Shad Suk Mynsiem ba ngi ïa ïohi lang kan ïai kyrsiew pynphai kynmaw hi ruh ïa ngi ba ngi la kup la phong ïa ki Dei-riti long jait bynriew ba khara bad nylla ba la ka jong. Ngi donkam tang ban teh lakam bad pynkodom, ïa la ka longbriew, namar ki lyngshap ki pashap bad ki thwei ba ïong ba ngiew ki ap thap ban pynngop pynhiar longbriew ïa nga ïa phi.
Ai ba kane ka Shad Suk Mynsiem jong ngi kan da theh jingsyaid mynsiem ba ngin ym lup – ym liem ha ki jingpynshoi ba sniew bad jingpyrkhat pyntlot longbriew bad nangne, artat ngin nang ïa kiew ha ka tei longbriew manbriew ka ban nangsan nangkiew.
Ngi dei ruh ban kyrsiew bad kyntiew ïa la ka ktien-i mei jong ngi lyngba ka thoh ka pruid, ha ba ngi la nang roi nangsan ha ka pule-ka puthi jong ngi, khnang ban ai ka jingshai ba la kiew kaba la saiñ la tiah, kan da ïalam bad ñiah ïa ngi, ha baroh ki phang-ki liang khlem da klet ïa la U Long-Blei bad ka Akor ka Ri bad kyntiew ïa ka Akor Longbriew – ka spah bym lut jong nga jong phi. Shad Suk Mynsiem ba kmen ka ai ki jingkyrmen bad ïai pyrsad pynrhem mynsiem ha baroh lang, bad kyrpad lang: –
Kyntien ïew khong da beh
N’u Barit ha u Baheh
Da Akor Khasi pynsleh
Ban suhsieng baroh jingleh
Thaw-wit da ki jingsniew
Ah! Kyrsan da pyn-eh rngiew
Ban kiew ka ksaw-bok
Ha la ka Lyn-tyrwiang
Shad Suk Mynsiem ba kmen sha phi baroh!
