Bhogtoram Mawroh
Haduh ba nga thoh ïa kane ka article kiba donkti ha kaban pynïap ïa u nongbylla ha Mawlai Mawroh kim pat shah kem. Ngam tharai ba kin shah kem ha shuwa ka jingthep vote MP 2024. Lehse ka Sorkar ka sheptieng ïoh ba lada ka kem, ka NPP kaba don ha ka Sorkar kan duh ïa ki jingkyrshan nalor ba ka jingpyrshah sorkar ka jur bha. Te balei pat keiñ ym shym kem ïa kiba pynïap briew ? Kaba sngewdiaw ka long ba ka jingsngewthuh ba ki Khasi ki shah thombor ha la ka jong ka Ri ka jur bha haduh u pud ba don kiba ong ba ki bor aiñ ruh ki lah shilliang ban pynshitom tang ïa ki Khasi. Hato long shisha kumta?
Shi sngi ha shuwa ka jingshah pyniap jong u nongbylla ha Mawroh ka la saphriang kawei ka video kaba pyni ïa ka jingkren jong u MLA ka VPP na Mawlai ha kaba u la kdew ba ïa kito kiba hylla Jai Shri Ram hakhmat ïingmane Blei Khristan, ka Sorkar kam kem, katba ïa ki paidbah kiba pyrta Ha U Prah pat ka kem bad ki shoh ki kynjat. Ka jingjia ba u MLA ka Mawlai u la kdew ka la jia ha ka April 2, 2023 ha kaba shi kynhun kiba ïaid proseshon jong ka Seng Hindu, ka VHP ki la sangeh bad pyrta Jai Shi Ram ha khmat ka ïingmane ha Laban. Ka jingkynnoh ka long ba kine ki kynhun ki kwah ban pynkylla Jylla Hindu ïa ka Meghalaya. Kum kine ki jingjia ki jyllei bha sha kiwei pat ki Jylla. Ka nuksa, ha ka snem 2020, ha Jharkhand ki Khristan ki la shah pynbor ban pyrta Jai Shree Ram. U MLA ka Mawlai u ong ba ki pulit kim shym kem ïa kito kiba hylla Jai Shree Ram ha Laban. Ngam don jingtip ïa ka kata, kumta nga hap shu pdiang ïa ka jing-ong u MLA VPP. Ha kajuh ka por pat u MLA ka Mawlai u kiar ban ong ei ei halor kiwei pat ki jingjia pynïap ne pynmynsaw kiba la suba ba ki Khasi ki lah ban don kti.
U Bah Larry Sohtun ha ka article jong u kaba u la ai kyrteng, Meghalaya: Does Police use brutal force as opposition claims” Hato ki pulit ki leh tohmet shisha kumba kam ki liang pyrshah, u la pynpaw katkum ki jingshem bad ki jubab ba la ai ha Assembly, ba ym dei ba ki pulit ki leh don bor, pynban ki pulit shah khum ki kti ki kjat, kim shym lah ban trei hok ïa ka kam ban wanrah ïa ka shong suk shong saiñ namar ba ki don ki kynhun kiba pynkhih ïa ka lyer jingsngew kaba khlem nongrim. Ka video jong u MLA ka Mawlai ka long tang hapoh shi minit bad ngam lah ban pynshisha la ha kajuh ka video u MLA u kren pynrem ne em ïa kiwei pat ki jingjia shah pynmynsaw jong kiwei pat. Kiba don ia ka video sngewbha ban buh ha ki youtube channel. Hynrei lada ka jinghylla jong ka kynhun VHP ha Laban ka pynlong ïa ngi ban sngew ba ngi shah thombor, ïa mynta, te nga shem ba kata ka jingsngew ka long kaba bakla. Ha ka jingshisha ka dei ka jingbym kit khia jong ki bor District ban kem bad teh lakam ïa kine ki kynhun shitniam.
Sa kawei pat ka jingpynksan nia ka long ba ka jingshah thombor ki Khasi ka paw shai kdar na ka jingshah pynïap dusmon u Bah Lurshai Hynñiewta ha Ichamati. Ka la don ruh ka jingpynsngew ba ki pulit ki khlem kem ïa ki briew kiba donkti ha kane ka kam pynïap. Phewse kam long kumta, ki pulit ki la kem haduh 24 ngut bad pynngat ha ka aiñ ïa ki 70 ngut. Ka paw na ki kot khubor ba uwei uba suba donkti u la phet rieh sha Bangladesh bad donkam ban buddien bad ka Sorkar Bangladesh ban wanrah ïa u sha Meghalaya na ka bynta ban bishar. Hato ka ïing bishar ka la rai pynrem ïa ki suba kiba pyniap ïa u Bah Lurshai, bad lada kim pat shah pynrem ka mut ba u Bah Lurshai bad ka ïing jong u kim pat shym ïoh ïa ka jingbishar kaba hok. Ha kajuh ka por pat ka mih ka jingkylli hato kiwei pat kum u Uphas Uddin, uba shah pynïap ha Shella hadien ka jingkulmar, u Akash Ali, Ajay Kuri, Rikesh Das, Satya Modak, Deepak Kumar, Pradeep Kuri, Aman Kr Shah, Jadur Choudhury, bad u Rupsang Dewan, kiba la shah dung tari bad shah pynmynsaw ha Shillong hato kine bad ka ïing jong ki ki la ioh mo ïa ka jingbishar kaba hok ? Ha ka snem 2013 lai ngut ki briew ki la ïap na ka jingbthei ki petrol bomb ba la bret ha ki. Hato ka aiñ ka la kem bad rai pynrem ïa kiba donkti ha kane ka kam pyntriem ? Lada ka la don ka jingrai pynrem na ka ïing Bishar sngewbha sa pyntip lem bad nga kloi ban pan map bad ngan weng noh ïa kane ka jingthoh jong nga. Ka paw shai hi ba u Bah Lurshai Hynñiewta lem bad kiwei kiba la kdew hangne kim pat shym ïoh ïa ka jingbishar hok bad ka long kaei kaei kaba sngewsih kthang bad katno ka ktah ïa ki khun bad ka ïing ka sem.
Ka lad pathai khubor, ka 4 Front Media ka la pynlong ïa ka jingtohkit ha ki thaiñ Pynursla bad ki don bun kiba la pynpaw ba ka jingrieh tngen ha ka kyrteng ka Jaidbynriew kam long kaba sngewtynnad. Ki la kynthoh ruh ba baroh ki kam ba ki ieid Jaidbynriew hynrei ki kam pat ki long khongpong. Kiwei pat ki bynñiaw halor ka jingban ka jingduk bad ka jingshah iehnoh beiñ ki briew kiba duk, katba kita ki heh ki haiñ ne ki “high level” ki nang iohbor ban synshar ban bamsap bad pynmyntoi tang ïa lade shimet.
Ka kyntien “high level” ka la dei ka kyntien ba ki paidbah baroh ki ïa sngewthuh ba ka thew khamtam ïa ki nongkhaiï dewïong be-aiñ bad kiba bat ruh ïa u lakam synshar. La kynnoh ba ka jingkhaiï dewïong be-aiñ ka long kaba sngewtriem bad ha ka snem 2015 ka la don ka jingjia ba uwei u Pulit Rangbah, u Bah P. J Marbaniang u la shim ïa la ka jong ka jingim hadien ba u la bat bad kem ïa ki 32 tylli ki trok kiba kit be-aiñ ïa u dewïong ha Patarkhmah, Ri Bhoi. Ha kaba ïadei bad kane ka jingjia saw ngut ki briew ki la shah kem ha kaba la suba ba ki donkti ban pynlong ïa u Bah P. J Marbaniang ban pynïap ïa lade. Kiba sha kem ki kynthup ïa u Granville Hardy, Centerwell Doloi, Shemphang Nongtri, Lawyer Syngkli; bad Comingstar Kharbani. Kine baroh ki dei ki trai ri trai muluk bad kim dei ki bar Jylla ne ki mynder. Lehse, kane ka pynpaw ba kiba pynshitom bad thombor ïa ki Khasi ki dei hi ki para jaidbynriew. Ka jingïap jong u Bah P. J Marbaniang ka ktah ruh ïa nga shimet namar ba ngi ïa pule lang ha University bad nga kynmaw ba u dei u briew uba shait ïashim bynta bha ha ki sport.
Ka Jylla Meghalaya da shisha ka dei ka Jylla kaba sahdien tam, hynrei kiba synshar bad kiba pynïaid kam ha ki ophis Sorkar ki dei hi ki trai ri trai muluk. Lah ban ong ba 98% ki MLA ki dei ki trai Jylla, ym dei ki mynder bad palat 90% kiba treikam ophis ki dei ki para doh para snam. Baroh u paidbah u kynthoh bad kynthah pyrshah ïa ka jingbam sap bad jingthok jingshukor ha ki kam synshar. Haba kumta, lada ka don kata ka bamsap, ka jingkylli ka mih mano ba bam sap bad mano ba thok? Ka jubab kan dei beit ba ki dei ki trai ri, ym kiwei pat. Ngin hap ban kynnoh ïalade bad shim ha lade ïa ka jingkitkhlieh halor ka jingsahdien. Hynrei ki don pat kiba sngew shongshit bad kiba wad daw ban kynnoh ïa kiwei pat ki bym dei ki Khasi bad ki kthong im ïa ki bym dei ki Khasi bad ki pynsngew ïa kane kawei ba ka Ri ka la shah taplup ha ki “mynder”. To ngin ïapeit ïa ki dak jingkheiñ bad ki dak jingkheiñ (Data) ki ong kumno ? Katkum ka Khanasamari (Census) 2011 la ïathuh kumne, ba naduh ka snem 1971 ka jingdon jong ki nongshong shnong ha ka Jylla ki bym dei ki trai Jylla (Khasi bad Garo) ka la nang hiar na ka 19.52 % ha ka snem 1971 sha ka 13.85% ha ka snem 2011. Ha sorbah Shillong ka jingdon briew kaba mut ki trai ri trai muluk ha kata ka Shillong Urban Agglomeration ka la nang kiew na ka 42% ha ka snem 1971 haduh palat 60% ha 2011. Haba kumne ngi lah mo ban pynïeng ïa kata ka nia ba ngi la shah tyllep bad ban pyntieng koh tympan ïa ki briew?
ïa mynta hi bad katkum ki dak jingkheiñ ka paw ba ka jingsngew ba ngi long kiba shah thombor ha kiwei pat ka long kaba bakla. Ka mynsaw ruh ban pyndonkam ïa kane ka jingsngew ban leh jubor ïa kiwei pat. La tap matlah ïa ngi da kine ki jingpyntieng koh tympan kaba la pynïoh nong pat ïa ki khwan myntoi ban lum spah naphang lin. Haba u MLA VPP na Mawlai u ong ba ka don ka jingleh shilliang ka aiñ da kaba ïanujor hapdeng ka jinghylla jong ki kynhun VHP bad ka jingkem ïa kiba pyrta ha U Prah, ka pynpaw ba kane ka mih na ka khung jingsngew ba ki Khasi ki shah thombor ha la ka Ri bad ka long kaba bakla.
Ha kajuh ka por pat, lait na ka Seng BJP, dei tang ka Seng VPP kaba la mih shakhmat ban pynrem jur ïa ka jingshah pynïap ki briew kiba lui lui ha Ichamati bad Mawlai Mawroh. Ha ka jingïalang paidbah kaba ha Laitumkhrah ruh ka VPP ka la pynpaw ba ka dei ka Party kaba ïakhun pyrshah ïa ka bamsap, ym ban leh don bor ïa ki bym dei ki Khasi. Hynrei kim lah pat ban len ba ki nongkyrshan kiba bun jong ki ki dei kiba don ïa kane ka jingsngew ba ki dei kiba shah thombor ha kiwei bad kane ka buh jingeh, ka long kaba mynsaw bad kan ym tei ïa ka Jylla/Ri. Lada ka VPP kam lah ban pyndam ïa kane ka jingsngew ka mut ba ka jingïakhun jong ki ban rat dyngkhong ïa ka bamsap kan ym poi shano-shano ruh. Lada ban pyndam ïa kane ka jingsngew ki ban ïap kin dei hi kiba tlot bor bad ki rit paid.
(Kane ka jingthoh ka dei ka jingsngew shimet jong u nongthoh bad kam don jingïadei bad ka jaka ba nga treikam)
