9 snem, 3.89 lak ngut kiba la lait na ka duk tasam ha Meghalaya, sa kiba thymmai?

Namarkata, yn ym lah ban pynduh ïa ka jingduk lano-lano na ka daw ba ki briew kiba shong ha ki shuki ki donkam ïa ka jingkyrshan jong ki baduk ban jop.

Katkum ka jingthoh ba la pyllait da ka NITI Aayog dang ha ki khyndiat bnai ba la lah, la pyni ba ha ka jylla Meghalaya, ha u snem 2005-06, ka jingdon ki briew ki baduk tasam ka long 62.54 na ka 100, bad kane ka la hiar sha ka 32.54 na ka 100 ha u snem 2015-16, bad ka la nang hiar sha ka 27.79 na ka 100 ha u snem 2019-21. Katei ka jingthoh ka la kam ha ki khyndai snem, kata, naduh 2013-14 haduh 2022-23, ki nongshong shnong ka Meghalaya kiba la lait na ka jingduk tasam ki long 3.89 lak ngut. Hato kane ka long kaba shisha bad sngewïahap? Katei ka jingthoh da ka NITI Aayog jong ka Sorkar Pdeng kaba dei halor ka ‘Multidimensional Poverty’ ka la pyni ba ka jingduk tasam na ki liang bapher-bapher ka la hiar ruh ha ki khyndai snem, kata, hapdeng u snem 2013-14 bad 2022-23 ha kiwei pat ki bynta jong ka Ri. La ong ba haduh 24.82 klur ngut ki nongshong shnong ki lait na ka jingduk ba tasam ha kine ki khyndai snem ba la lah. Ka ‘Multidimensional Poverty Index (MPI)’ ka dei ka jingthew ïa ka jingduk tasam na ki liang bapher-bapher. Katkum katei ka jingthoh, ka India ka la sakhi ïa ka jinghiar ka jingduk tasam (Multidimensional Poverty) na ka 29.17 na ka 100 ha u snem 2013-14 sha ka 11.28 na ka 100 ha u snem 2022-23. Namarkata, ka jinghiar ka long da 17.89 na ka 100.

Baroh ngi tip ba ka Meghalaya ka dei ka jylla bariewspah bha, hynrei ba la shong la sah da ki briew ki baduk. Lait tang katto katne eh ki bariewspah ki don ha kane ka jylla jong ngi. Kham bun, la ka long ha sor ne ha nongkyndong, ki dei ki duk ki rangli. Ngi don ki marpoh khyndew kiba bun jait, ki um ki wah, ki khlaw ki btap, ka khyndew ba long sboh, bad kumta ter-ter. Tangba kham bun na kine ki jingdon jingem jong ka mariang la ïoh bynta da kita ki bariewspah katba kiwei ki shu long tang ki nongpeitkai lane ki nongbylla ban khlong ïa kito ki marpoh khyndew khnang ba ki bariewspah kin lah ban die kat shaba ki sngewbit katkum ka jinglah dor. Ka spah kaba mih na ka jingpyndonkam ïa kine ki marpoh khyndew ka leit sha ka pla tyngka jong ka sorkar ha ka dur jong ka khajna. Na kane ka khajna, ka dei ka kamram jong ka sorkar ban ïarap ban kyntiew ïa ki baduk, bad ban pynbiang ïa kiwei pat ki jingdonkam jong ki nongshong shnong naduh ka surok, skul, jaka sumar, bording, jingkieng bad kiwei-kiwei.

Ban kyrtiang dien, katei ka jingthoh ka la pynpaw ba ki la don 3.89 lak ngut ki nongshong shnong ka Meghalaya kiba la lait na ka jingduk tasam ha kine ki khyndai snem. Lehse kata ka lah ban long ka jingshisha. Tangba kiba dang rung thymmai sha ka shlem jong ka jingduk ruh ki bun lada ngi peit bha kylleng sawdong. Ngim lah ban len ba ka Sorkar India ka la pyrshang ban leh ïa la ka jong ka kamram kumba la kdew haneng, hynrei dang donkam shuh ki jingtreikam kiba kham biang ban pyllait shisha ïa ki nongshong shnong na ka jingduk tasam. Ha kane ka jylla, ngi la ïohi ba ka jingkhang ban tih dewïong thliew khnai ha u snem 2014, ka jingpynduh ïa ki lut T. 500 bad T. 1,000 ha u snem 2016, bad ka jingwan lynshop jong ka khlam COVID-19 ha u snem 2020 bad 2021 ki la long ki daw bah jong ka jingrandien jong ki nongshong shnong. Kine ki jingjia ki la ktah jur ïa ka ïoh ka kot bad ka kamai ka kajih jong ki paidbah, bad haduh mynta, ki dang bun ki bym pat lah ban khyllie ïa ka jingduh.

Ngi sngewthuh ba katta nang bun u bynriew, katta ka jingduk kan kyrsoi namar ngin hap ban ïaknieh ïaknieh ïa ka khyndew ban thaw ïing, umbam umdih, ki kam ki jam, jingpyndonkam ïa ki surok, bording, skul, jaka sumar bad kumta ter-ter. Haba la bun u bynriew, ka jinglah jong ki mar ki mata ba la ai sngewbha da ka mariang ban shakri ka duna noh. Tang ïano ban pyndap? Ïano ban ai? Ïano ban pynduh? Hooid, ka jingbun paid ka don la ki jong ki jingmyntoi, hynrei ha kajuh ka por, ka jingduh jingmyntoi ruh ka don haba ngi bishar bha na baroh ki liang. Ngi dei ruh ban kynmaw ba shisien ba kano-kano ka mar, la ka dei kaba ai ei da ka mariang ne ba thaw hi da u khun bynriew, ka la sdang ban duna, ka dor jong ka, kan kiew haduh ba kiba bun kin ym lah shuh ban kot bor bad tang kiba don ba em kin lah ban pyndonkam. Ka nuksa ka dei ka khyndew ka shyiap. Ngi shu ïohsngew ba ki don kiba la riewspah shaba palat haduh ba kat shaba phai, don sa tang ki ïing ki sem bad ki jaka jong ki suda. Kiba kum kine ki don tang shi troh. U paid byllien pat, um don jaka wat ban thaw tang shi nongrim ïing ruh. Haduh katta ka jingïapher.

Namarkata, ngi dei ban pynïasoh ïa ka jingduk bad sha kawei pat ka bynta jong ka jingim briew, bad kata ka dei ka kam saiñpyrthei. Ngi dei ban sngewthuh ba ka jingban jong ka jingduk ka pynsuk ïa ki briew kiba bun pisa ban jop ha ka ilekshon. Lehse ym baroh kiba don pisa kin jop tangba kham bun napdeng jong ki, kin mad ïa ka jingjop namar ki nongthep ‘vote’ kim banse ban kner ïa ka pisa. Haba kita ki heh spah ki jop, kin ym leh eiei than ban pynduna ïa ka jingduk namar ki dang donkam ïa kine kijuh ki nongthep ‘vote’ ha ka ilekshon ka ban wan. Namarkata, yn ym lah ban pynduh ïa ka jingduk lano-lano na ka daw ba ki briew kiba shong ha ki shuki ki donkam ïa ka jingkyrshan jong ki baduk ban jop.