300 tylli ki kor ring dur (CCTV) kiba lah ban ithuh dur khmat

Ha kajuh ka rukom, ki trai ïing lane dukan, kim banse ban leh kumjuh ban khanglad ïa ki nongleh ïa ki kam sniew kam smeh kiba bun phew jait.

Ha kine ki khyndiat sngi, u Myntri Rangbah, u Conrad K Sangma, u la pyntip ba ka sorkar kan buh kumba 300 tylli ki kor ring dur (CCTV) kiba lah ban ithuh ruh ïa ki dur khmat jong ki briew (Facial Recognition) kum shi bynta ban teh lakam ïa ki kam runar. Da shisha, ki CCTV ki lah ban ïarap ïa ki pulit ban thwet ïa ki briew kiba donkti ha ki kam runar bapher-bapher. Lada buh sa da ki kor CCTV kiba lah ban ithuh ïa ki dur khmat jong ki briew (Facial Recognition), katta kan nang bha namar kan ïarap ïa ki pulit ban buddien ïa kito ki nongleh kam sniew, hynrei kiba dang lait na ka jingshah kem. Hynrei hap ruh ban biang ki lad jingïada na ka bynta kine ki kor namar tang lyngba ki kor kompiwtor, lah ban pyndonkam bakla da ki ‘riew sniew ïa ki jingtip ba la buh da ki pulit.

Ha kane ka juk ba mynta, ngi la donkam ban buh ïa kine ki kor wat haduh ha khyrdop, phyllaw bad ki kamra ha ïing namar ngim lah ban tip kaei ka ban jia na ka daw ba ki briew ki la nud palat ban prong bad ban leit tuh leit thiem. Naduh ki khiew syntiew haduh ki jaiñ ki nep bad ki juti nalor ki jingdon jingem ba remdor, ki nongtuh kim salia shuh ban rah kat kaba ki ïoh. Ngi kynmaw ba ha ka por ba long Myntri Rangbah u Dr Mukul Sangma, la sdang ïa kata ka ‘Safe-Secure-Shillong-Project’ bad hangne ruh, la mang ban buh ïa ki CCTV ha nongbah Shillong bad Tura. Ka la don ka jingpyndait ïa kine ki kor ring dur ha ki bynta bakongsan jong ka nongbah kum ka Khyndailad, Motphran, Ïew Mawlong bad kiwei namar wat ha kato ka por, ki kam runar ki la bun bah.

Ka sorkar ha kato ka por ka la kubur ba ka jingdon jong kine ki kor ring dur ka la ïarap shisha ïa ki pulit ban thwet ïa kiba donkti ha ki kam be-aiñ ba kynthuh naduh ka jingdih kyiad harud surok, jingñiah kali thurmur, jingñiah kali hapdeng ka jingbuaid kyiad, jingpyndonkam ‘dendrite’ bad kiwei. Lada ha kito ki snem kiba mynshwa la donkam shikatdei ïa kitei ki kor, sa katno tam ha kine ki sngi lei? Ngi sngewthuh ruh ba kiba bun ki ïing ki sem bad ki dukan mynta ki la pyndait ïa kitei ki kor ring dur namar kim don shuh kata ka jingsngew shngaiñ. Mynshwa, ngim sngewdonkam ban buh ïa kine kiei-kiei, hynrei kat nang ïaid ka por, ki nongtuh ruh ki la kham shalak bad kham shlur. Ha kajuh ka rukom, ki trai ïing lane dukan, kim banse ban leh kumjuh ban khanglad ïa ki nongleh ïa ki kam sniew kam smeh kiba bun phew jait.

Haba la bun palat u bynriew, ki jyrsieh ruh ki bun, bad namarkata, jan man la ka sngi ngi ïohi, ïohsngew, ïoh jingtip halor ka jingshah tuh kali, ar shaka, pisa, bad kiwei pat ki mar ba remdor. Ki don kiba im da kane ka kam da kaba leit na kawei ka shnong sha kawei pat khlem jingsalia na ka jingshah kem. Ki don kiba ong ba ka jingbun ki kam tuh kam thiem ka dei namar ka jingjyllei ki nongdih drok. Kata ka lah ban dei kumba ngi la ïohi ha kine ki khyndiat sngi ba uwei u rangbah na Ri-Bhoi u la duh ei haduh T.70,000 hadien ba u la shah lute ha ki khynnah kiba la suba ba ki dei ki nongdih drok ha Khyndailad. Ki don ki nongdih drok kiba hap ban im ha ka tuh ka lute namar ki donkam ban pyndap ïa ka jingdonkam drok ka met ka phad jong ki. Lada kim ïoh drok, ki lah ban don hapdeng ka jingma. Hynrei kam mut pat ba ki don ka laisen ban leit tuh leit thiem na kat kiba don bad ban shim ïa kat kaba ïoh. Donkam ban teh lakam ïa ki. Hynrei tang ban shu kem kam pat biang. Ka sorkar kan hap ban thep ïa ki ha ki jaka sumar lym kumta kin da lait na patok kin sa leit phai biang sha kijuh ki kam kiba ki ju leh baroh shi katta.

Ngi kyntu ïa ki nongshong shnong ba kin peitngor bha ym tang ha ïing ha sem, hynrei wat haba ki leit shano-shano namar ka jingjyllei palat ki nonglute. Ki nongñiah kali ruh ki dei ban husiar khamtam haba ki kyntiew ïa ki nongleit nongwan. Ki nonglute kim don jingmap ïano-ïano tang ban biang ïalade bad ban ïoh ïa kaei kaba ki thmu. Kam long shuh ban kheiñ shngaiñ namar u nongtuh nonglute um ju ïathuh lypa na kano ka ïing un leit lute mynta ne lashai ka sngi. Ka jinghusiar nalade hi ka dei ka jingsdang ban khanglad ïa ki ‘riew runar ban leh ïa ki kam sniew kam smeh. Hynrei lada ngi tlot ha ka jingpeitngor bad ka jinglong husiar, ngin buh ïalade hapdeng ka jingma. Bad ka jingkyntu ka long ba ïa kito kiba kot bor, ki dei ban buh ïa kitei ki kor ring dur (CCTV) khnang ba kan long ruh ka jingïarap ïa kiwei kiba sah marjan, hynrei ki bym don pat ïa ka lad ban pyndait ïa kine ki kor.