Ka jingriewspah ne jingduk ka lah ban shong ha ka bok ka nusib. Tangba haba ngi ïohi pat ba kiba la riewspah, ki la nang riewspah shaba palat, bad ki baduk, ki la nang duk tasam, ngi donkam ban ïakren. Ka long shisha ka jingma haba ka jingïapher hapdeng u bariewspah bad u baduk ka ïar shaba palat. Ki bariewspah ki thied jaka da ki kilometer katba u baduk, wat lada u ïam, um ïoh jaka wat tang ban thaw shi nongrim ïing. Ha ka pyrthei salonsar, ngi ïohi ïa kane ka jingïakob spah hapdeng kiba don ba em bad ka jinglynñiar jong u duk u rangli.
Ngin peitkai tang na kane ka ilekshon MP Lok Sabha kaba dang ïaid mynta ha ka Ri. U kyrtong u bariewspah tam ha kane ka ilekshon u la pynbna ba ki jingdon jingem bad ka spah ka phew jong u, ka kot haduh T. 5,785 klur. Une u kyrtong u dei u Dr Chandra Sekhar Pemmasani, 48 snem ka rta, na ka seng Telugu Desam Party (TDP) u ban ïakhun na ka Guntur Lok Sabha Constituency kaba don ha Andhra Pradesh. Ha kane ka jylla jong ngi, ngi shem ba u kyrtong ka Congress ha ka ilekshon Lok Sabha, u Bah Vincent H Pala, u la pynbna ba ki jingdon jingem bad ka spah ka phew jong u, ka la kot shaduh ka T. 125 klur eiei. Ki baduk ki shu peit kai ïa kane. Ki bariewspah pat, ki don ka jingkut jingmut ba kin ïakhun tyngeh ba kin kham tam ha ka jingdon spah ban ïa kine.
Lehse ngim don ka hok ban kylli naei kita ki heh spah ki ïoh, hynrei ka dei ka kamram ban buh hakhmat ka jingïohi jong baroh ïa ka jingïapher hapdeng u bariewspah bad u baduk. U baduk u la nang bun, nang ïar. U bariewspah u duna, hynrei u bat lut nadong shadong haduh ba la i shyrkhei hi khait. Nalor ka bor ha ka saiñpyrthei bad ka jingpynïaid ïa ka synshar ka khadar, ka sur jong u bariewspah ka kham sawa jam katba ka sur jong u duk u rangli ka la nang jah sha kyndong. Ym don ba sngap, ym don ba ïohsngew, bad ym don ba ïohi. Ïa kine kiei-kiei ngim dei ba ngi shu kren tang ha lyer, hynrei ngi kren na ki khanasamari bad ki jinglap jingshem jong ki jingwad bniah bapher-bapher kiba la paw paidbah.
Ka NITI Aayog ka la shem ba ha ka “Headcount Ratio”, ka jingdon ki baduk katkum ka NFHS-4 ha u snem 2015-16 ha Meghalaya ka long 32.54% katba ha ka NFHS-5 ha u snem 2019-21 ka long 27.79%, kaba pyni ba ka jingdon ki baduk ka la hiar da 4.75%. Na kine ki jingkheiñ, ka NITI Aayog ka la kdew ba ki la don haduh 1,56,738 ngut ki nongshong shnong ka Meghalaya kiba la mih noh na kata ka thup kaba ki ong “Multidimensional Poverty” lane ka jingduk ha kiba bun ki liang. Hynrei watla katta ruh, ka Meghalaya ka wan hadien ka jylla Bihar bad Jharkhand ha ka jingdon ki baduk. Ka long ruh kaba sngewdiaw ïa ka jylla namar kiwei pat ki jylla ha ka thaiñ Shatei Lam Mihngi ki la kham leh bha ha ka jingpynduna ïa ka jingdon ki briew baduk hapdeng u 2015-16 bad 2019-21.
To ngin ïa phai khyndiat sha ka jinglap jong ka khanasamari ba la tip kum ka Socio-Economic Caste Census 2011. Katkum kane ka khanasamari, ha ki thaiñ nongkyndong jong ka jylla Meghalaya, ki la don 4,85,913 tylli ki longïing katba ka jingdon jong ka jaka puta baroh ka long 55,54,849.42 hectare. Na kine ki 4,85,913 ki longïing, tang 1,16,723 tylli lane 24 per cent kiba don la ka jong ka jaka katba 3,69,190 ki longïing lane 74 per cent kim don jaka satia. Kane ka khanasamari ka la lap ruh ba ha baroh kawei ka Ri India ha ki thaiñ nongkyndong, ki don 7,83,78,173 ki longïing lane 44 per cent kiba don jaka katba 10,07,77,240 ki longïing lane 56 per cent kim don jaka satia.
Sa kawei pat ka bynta jong katei ka khanasamari ka long halor ka jingïoh kamai ki longïing longsem. La lap ba ha ka thaiñ Shatei Lam Mihngi (Northeast) baroh kawei, ki don haduh 75.94 per cent ki longïing ha kaba ka jingïoh kamai ba heh duh ka long hapoh ka T. 5,000. Ki don tang 9.38 per cent ki longïing ha kaba uba u nongkamai u ïoh palat T. 10,000 ha ka shi bnai. Ha kane ka thain baroh kawei, 85.54 per cent ki longïing ki don ha nongkyndong bad 14.46 per cent ki don ha sor. Ki don haduh 80,43,896 tylli ki longïing ha ki thaiñ nongkyndong jong kane ka dong Shatei Lam Mihngi. La shem ruh ba ka tyllong jong ka jingïoh kamai ki longïing ha nongkyndong ha ka thaiñ ka dei ka kam bylla ha kaba 39.03 per cent ki don bynta bad kaba bud hadien ka kam bylla ka dei ka kam rep kam riang.
Kum ki nongshong shnong, ki don ha ka Ri ba ka pyrla ka noh shiliang shaba palat. Ka sur jong ki baduk ka la nang kynjah namar kim don don ha kane ka Ri baïar. Ki don ka dor tang ha ka por ilekshon kaba long shisien ha ka san snem. Lait nangta, ym don ba ithuh ne ïohi ïa ki. Ngi sngewthuh ruh ba tang shi kyntien na ki briew bariewspah, ka kam ka la long beit, hynrei lada lynñiar sa kat ba lynñiar u duk u rangli ruh, kam don jingmyntoi, namar ka bor ïohsngew jong kiba dei ban ïohsngew, ka duna. Hynrei ka don ruh ka jingsheptieng ïoh mih kaei-kaei ynda ki paidbah baïar ki la sngewthuh ba ka jingïapher hapdeng u bariewspah bad u baduk ka la ïapher shaba palat.
