
Shillong, Jylliew 21
Ka jingdon ki jingshah thok pisa lyngba ki kor ki bor ba la tip kyllum kum kita ki ‘Cyber Crime’, ki la nang kiew katba nang ïaid ka shalyntem jong ka por, bad ka jingkhanglad ban shah shukor ka dei shwa na ka jinghusiar bad jingpeitngor na ka liang ki nongshong shnong.
Ha u kyrwoh khubor, u Special SP (CID) ka Jylla, u Bah Vivek Syiem, IPS, u la ïathuh ba ka jingdon kiba wan shakhmat ban pyntip ba ki la shah shukor bad kiba hap hapoh ka thup jong ka ‘Cyber Crime’ ka la nang kiew ha Meghalaya. U la ong ba naduh u snem 2019 bad haduh ka 4 tarik Jylliew, 2024, ki jingujor ba la pynrung hapoh ka thup jong ka ‘Cyber Crime’ ka long 2,564 tylli.
Ha u snem 2019, u Bah Vivek u la ong ba ki la don tang 9 tylli ki jingujor, hynrei ha u snem 2020, ki la kiew shaduh ka 118 tylli. Ha u snem 2021, ki jingujor ki la don 224 tylli, ha u snem 2022 ki la don 735 tylli, ha u snem 2023 ki la don 892 tylli, bad mynta u snem, haduh ka 4 tarik Jylliew, ki la don 586 tylli ki jingujor.
Kiba bun tam eh ki ‘Cyber Crime’ ki dei ki jingshah shukor pisa, la ong u Bah Vivek bad kane ka dei ha ka Ri baroh kawei. Kumba 70 na ka 100 na ki jingujor, ki dei beit halor ka jingshah shukor pisa.
Utei u heh pulit u la ïathuh ba ka jingshah shukor pisa jong ki paidbah, haba kheiñ na ki jingujor ba la ïohlum, ka la kot shaduh ka T. 8 klur eiei. Na kane, ka pisa kaba la lah ban pynsangeh na ka jingleit sha ki nongshukor ka long T. 1.64 klur eiei, bad la lah ban pynsangeh lyngba ka jingïarap ka ‘cybercrime.gov.in’ bad u Helpline No. 1930 kiba dei ki rynsan ba la buh da ka tnat Korbar Ri ka Sorkar India na ka bynta ban ai jingtip kloi halor ka jingshah shukor pisa.
“Kum ki nongshong shnong ngi dei ban tip ba da ka jingwan ki kor ki bor lane ha kata ka pyrthei ‘Digitisation’, ngin hap ban shim ïa ki lad jingïada ban lait na ka jingshah shukor,” la ong u Bah Vivek.
Namarkata, u la ong ba ka tnat CID ka la pynmih da ka jingthoh ban pynsngewthuh ïa ki paidbah halor ki ‘Cyber Crime’ ha Meghalaya, kumno ki treikam, bad kiei ki sienjam ban hap ban shim lada ngat ha ka jingshah shukor.
Hangne, yn ai ka jingbatai halor ki rukom shukor jong ki runar ïa ki paidbah khnang ba kin ïoh lute na ki. Ka banyngkong ka dei kaba ki khot ka ‘Parcel Scam’ lane ka jingshah shukor ha ki briew kiba kam ba ki dei ki nongphah ïa ki tiar ki tar.
Lyngba kane, ki nongshong shnong ki ju ïoh ‘phone call’ na ki briew kiba kim ithuh, bad kita ki briew ki ju pyntip ba ki kren na ki kompani ba phah tiar kum ka FedEx, DHL bad kiwei. Ha kata ka jingïakren ki nongshukor kin batai ba kata ka song jong ki ka dei kaba la shah peit bniah ha ki pulit namar ka jingdon jong ki tiar ki tar kiba la mana ban song. Hadien kata, kin sa phah kren ha ki briew kiba leh mynleh kum ki pulit bad kita kin pynkohnguh ïa ki nongshah shukor ba kin phah pisa khnang ba kin lait na ka jingshah teh shah khum ha ka aiñ.
Na ka liang u Bah Vivek u la ong ba lada don kiba kum kitei ki briew, khamtam kiba kam ba ki dei ki heh pulit ne Customs lane CBI, dei ban pyntip mardor sha u Helpline No. 112 ne 1930. Ha kajuh ka por, dei ban khang syndon (Block) ïa uta u nombor kiba ki nongshukor ki la pyndonkam ban ‘phone’ bad ym dei ban tieng bad ym dei ban siew pisa eiei khlem pat da pynthikna.
Nalorkata, ym dei ban ai ïa u nombor Aadhaar lane ka dur bad kiwei ki jingtip kum ki nombor ‘Bank Account’, One-Time Password (OTP). Ha kajuh ka por, ym dei ban buh ïa ki ‘Mobile App’ ne ban pyndonkam ïa kino-kino ki lad kiba la bthah da ki briew kiba ym tip bha ki dei kiei.
Nalor kane ka ‘Parcel Scam’, ki dang don shuh sa kiwei pat ki lad ki lynti ba ki nongshukor ki shim ban ïoh lute pisa na ki paidbah, bad yn sa pynmih ha kine ki sngi ban wan.