Ki jingkylla ha ki aiñ ban ïakhun ïa ki kam sniew

Hynrei ngi kyntu ïa baroh ki nongshong shnong ba kin pule bha ïa kitei ki aiñ khnang ba kan pynsuk ïa ki ha ka por ba ki donkam ban leit ujor sha ki pulit bad...

Naduh ka 1 tarik Naitung, 2024, ki lai tylli ki aiñ, ba la pynkylla, ban ïakhun ïa ki kam sniew ha kaba ka phang pdeng ka long ban pynïoh ïa ka hok na ka bynta ki lanot, kin treikam pura ha ka Ri baroh kawei. Kine ki kynthup ïa ka Bharatiya Nyaya Sanhita (BNS) ka ban mih bujli ha ka jaka jong ka Indian Penal Code (IPC), ka Bharatiya Nagarik Suraksha Sanhita (BNSS) ka ban bujli ïa ka Criminal Procedure Code (CrPC) bad ka Bharatiya Sakshya Adhiniyam (BSA) ban mih bujli ha ka jaka jong ka Indian Evidence Act (IEA). Haba peit bniah ïa kine ki aiñ, ki don shibun ki jingkylla ki ban pynbunkam khamtam ïa ki pulit kiba hap ban tohkit ïa ki jingjia ki bapher-bapher. Ka don ruh ka kyndon ha kawei na kine ki aiñ kaba kren shaphang ka jingpynsaja kaba tyngeh pyrshah ïa kito kiba pynmih ïa ki khubor lamler lane ki khubor ki bym don jingshisha.

Kaba kham ai mynsiem pat ka long ba ha kine ki aiñ, la buh da ki sngi ïa ki pulit ba kin pyndep ïa ki jingtohkit bad ban ai ïa ki jingmudui bad kumjuh ruh ïa ki ïingbishar ban ai ïa ki rai pyrshah ïa kito kiba donkti ha ki kam be-aiñ. Kumba ka long mynta, ym don tarik ne sngi, bad namarkata, ki mukotduma ki shu sah teng da ki phew snem ha ki ïingbishar bapher-bapher. Hynrei kaei kaba ngi hap ban sngewthuh ka long ba ïa kito ki jingujor lane mukotduma kiba la pynrung hapoh ki kyndon jong ka aiñ IPC, ki pulit kin hap bteng ban tohkit ïa ki hapoh kita ki kyndon barim bad ki ïingbishar ruh kin hap ban rai katkum ka IPC. Namarkata, ki pulit bad ki nongbishar kin bunkam naduh ka 1 tarik Naitung na ka daw ba ki hap ban tohkit bad bishar katkum ki aiñ barim, ha kawei ka liang, bad bathymmai, ha kawei pat ka liang.

Ki paidbah salonsar ki donkam ban sngewthuh bha ïa ki kyndon jong kitei ki aiñ thymmai. Kawei ka jingbha ka long ba ki paidbah ki lah ban ai FIR (First Information Report) lane jingujor ha kano-kano ka thanat lane ki lah ban ai ïa kata ka ‘Zero FIR’. Kum ka nuksa, lada ki briew ki ngat ha ka apot jong ka jingleh kam sniew ha Umpling, ki lah ban leit ai ïa ka jingujor sha thanat Mawlai. Kan dei ka kamram jong ki pulit Mawlai ban phah buddien ha ki pulit jong ka thanat kaba ka shnong Umpling ka hap. Kumba ka long mynta, ki pulit kim ju kham pdiang lada leit ujor ha ka thanat kaba ka jaka ba jia ka kam sniew kam hap hapoh ka jingpeit jong ki. Naduh ka 1 tarik Naitung pat, ki pulit kim lah shuh ban kyntait ïa ki FIR ba ai na kano-kano ka jaka wat lada kata ka jaka kam hap hapoh ka thanat ba dei peit ma ki.

Nalorkata, hapoh ka aiñ Bharatiya Sakshya Adhiniyam (BSA), yn pdiang ïa ki sabut ba lum lyngba ki kor ki bor. Kum ka nuksa, ki dur khih lane ‘video’ kin dei ki sabut kiba ki ïingbishar kin pdiang. Na ka bynta ki kam runar ki barit baria bad lada kiba shah kem ki dei kiba la ngat ha ka sien banyngkong, ka jingpynsaja ka lah ban long ba kin hap ban trei ïa ki kam mon sngewbha kaba long kum ka jingshakri ïa ka imlang-sahlang lane ‘Community Service’. Ki lah ban ym shah set patok, hynrei kin hap ban leh ïa kitei ki kam mon sngewbha kum ka jingpynïaid kali ne jingpynkhuid ïa ki ñiut ki ñier bad kumta ter-ter. Na ka liang u Davis NR Marak, DIG (Eastern Range), Meghalaya, u la ong ba ka tnat pulit jong ka jylla ka long kaba la pynkhreh ban pyntreikam ïa ki. U la ong ba haduh mynta, ki don baroh 2,561 ngut ki pulit ha ka jylla kiba la ïoh jinghikai halor kine ki aiñ.

Hynrei kumba ka long mynta, ki don ki nongshong shnong na kiwei pat ki bynta jong ka Ri kiba la leit ujor da ka mukotduma sha Supreme Court pyrshah ïa kitei ki aiñ bad ki la kyrpad ïa ka ïingbishar ba kan ai hukum ban pynsangeh shwa ïa ka jingpyntreikam ïa kitei ki aiñ. Ki sah sa tang ar sngi hashwa ba kitei ki aiñ kin treikam pura kumba la pynbna da ka Sorkar Pdeng. Ngin hap ban ap aïu ka Supreme Court kan rai hapoh kine ki ar sngi. Kham mynshwa, ka Supreme Court ka la kyntait ïa ki mukotduma kiba dei halor ka jingpyrshah ïa kitei ki aiñ ba la pynkylla. Lada kitei ki aiñ ki treikam pura, kin don ki jingdkoh bad jingbym biang kumba katto katne por na ka daw ba ki don ki kyndon bathymmai bad kiba kham jyrwit jyrwat, hynrei ngi kyrmen ba ynda la ïaid katto katne, kan sa don ka jingshai bad jingsngewthuh bad ka jingïaid beit. Hynrei ngi kyntu ïa baroh ki nongshong shnong ba kin pule bha ïa kitei ki aiñ khnang ba kan pynsuk ïa ki ha ka por ba ki donkam ban leit ujor sha ki pulit bad ka kamram jong ki kor ki bor (Technology).