Raphael Warjri
Ka rukom phawar tan mawbynna ruh ka long da ka ba kylliang pali bad kita kiwei pat ki riew tymmen kiba shong halor ki mawlyngkniap. Ki kylla dien trai ka rukom phawar ha la ka pali bad don ruh ki khep ba lada don mano mano ruh lah ban kem ktien hapdeng haba wan ka jingmut ha janor ban rwai phawar. Katba kine ki riew tymmen ki dang phawar, ki paidbah pat ki dang ring ïa u jyrmi ban tan ïa ki mawbynna, bad katto katne pat ki dang kylliang diengbyllan da uba nadien ban bsuh na khmat katba dang tyllun kum ki shalyntem. Kumta ka risa ka kynhoi ka ïaid ryngkat ka ba tan jyrmi, kylliang diengbyllan bad ki tymmen ki ïai phawar ha la ka kaweh symphiah da ki tnat dieng, kum ban aibor shitrhem ïa kiba tan mawbynna. Kumne ki tan mawbynna shilynter lynti haduh ban da poi ha ka jaka ba thmu ban thung. Mar ia poi ha jaka ba la buh ban thung mawbynna, u tymmen nongswar u hiar nalor lyngkniap maw ban shim shikham ka khyndew bad ka duwai phirat. La pynleit ka duwai phirat ha ryngkat ka suit ka shor sha ki leikhyrdop leikharai kiba la shah ban wanrah ïa kita ki maw na khlaw ban thung mawbynna.
Ha kane ka khep u kamar u buh ksai biang na ka bynta ban tih thliew bad barabor la ju tih tang kawei ka thliew na ka bynta shikynthup ki mawbynna. Ym ju dei ka rukom ban tih la ka jong ka thliew na ka bynta ki mawbynna shikynthup, hynrei ha ka juk mynta la shem ba ki tih la ka jong ka thliew ia manla uwei-pa-uwei u mawbynna. Lada shikynthup ka dei lai ne san ne hynñiew ne khyndai terter, katkum ba la buh ban thung, dei ban tih shilynter tang kawei ka thliew. Hapoh laitylli ki mawbynna shikynthup dei ban don kawei ka mawkynthei, hynrei palat ïa kata dei ban buh mawkynthei ar ne lai tylli katba shah ka lynter ba thung mawpynieng. ïa ki mawkynthei la pynshong halor ki mawkynrong kiba ryntih lada dei ar ne lai tylli katta ka kynjang ka dei ban rah. Ha ba la pher ka kynthup, ka kynjang ka lah ban kylla ha la ka mon, tangab lada palat ïa uwei u mawkynthei te dei ban pynryngkat ryntih kaba rah. Ka jaka ba siang mawkynthei ka long kum ka duwan kñia ba donkam ban buh ïa ki kwai tympew ne kino kino ki dkhot ki dkhai ha la ka rukom siang sla, bad la ju thoh shun ha ki mawpynïeng ne mawshynrang. Kane ka rukom ka dei tang ïa ki maw sahnam halor ki kam bakhraw ha ka imlang shalang. Hynrei ha ki mawniam lada dei ki mawbynna niam ne mawshyieng ne mawbah ka don la ka rukom katkum ki kur ba ym shlan ban batai, ioh ba lait kylla. Kata ka long ka bynta ba kyntang tang jong ki kur shi lyngwiar ka kpoh iawbei ba kawei pat ka kur ym lah ban mushlia ne tuklar.
Kine ki mawbynna lada dei ki mawniam ne mawnam,ha ka ktien phareng la jer ‘Monolith’ ne ‘Megalith’. ka kyntien ‘Monolith’ ka kdew tang ïa u mawpynieng marwei ne u mawshynrang, hynrei lada dei palat ïa kata la jer kyllum ‘Megalith’. Ki don ki jaitbynriew sha shi-liang duriaw kiba syriem kum ka rukom thung mawbynna Khasi, ba ki don la ki mawpynïeng bad mawpynshong.Kita ki paidbynriew ha ka ktien lajong ki jer ‘Menhir’ ïa ki mawpynieng ba long kum ki mawshynrang bad ‘Dolmen’ ïa ki mawpynthiah ba syriem kum ki mawkynthei. Lait na ki mawbynna pat, ïa ki mawshyieng la jer ha ka phareng ‘Cairn’, ia u mawbah la jer ‘Ossuary’. Ki don ruh sa ki mawkhyrdop ha ki katto katne ki shnong kiba dei bad ka shnong lane kiba dei bad ka niam ha ka raij ne hima, kum kine ki mawkhyrdop lah ban jer ha ka ktien phareng ‘Arch Stone’. Kine ki mawkhyrdop ki ïeng na arliang kum ki rishot bad tynrong na khlieh da uwei pat u mawlynter, ki syriem kum ki phlong sha thaiñ War Jaintia. Ha shnong Nongtalang ki don artylli ki phlong ki ba long kum ka duwan ha ka por Shad Rongkhli. Ki long kum ki khyrdop pahara ban ïada na ki mrad ba wan kyntur bad thombor ha shnong ha thaw. Ha ki snem ba la leit ka ju don barabor ka riti lehniam Rongkhli ba dei katkum ka tynrai jong ka ksaw ka kpong Khasi ba ki parashnong Nongtalang ki ju pynlong man la ka khep ba wan mushlia ki khla. Hynrei naduh ba tuklar ka tnat sorkar ba dei khmih ïa ki khlaw ki btap bad ki mrad ki mreng, la mana ban pynlong kane ka jingleh niam bad ym ju don shuh mynta la bun snem. Ki don ki khep ruh ba kine ki khyrdop la tei kum ki phalor ban rung sha iingsad ha kaba ym bit ban ïaid lyngba ki briew. ïa kine ki jyntei maw la jer da ki khyrdop blei ha kaba la ngeit ba ki blei ki rung sha ïingsad lyngba kine ki khyrdop hya ka aïom ba dei ban pyndep ïa ka niam ka rukom.
Ki kor shongthait ruh ki dei ki jyntei nam kiba kynrei bha khamtam sha thaiñ War namar ba ka jaka ka long thieb palat ba ki riewkhraw na kano kano ka shnong ki ju thaw ïa kine ki kor ha manla ka rngi jong ki ranab lum ban shongthait kiba leit ba wan lynti. Kaba tei ïa kine ki kor te ym ju don kano kano ka riti ban da duwai phirat ne ban suit ban shor kum ba long ïa ki mawsahnam. Toi ki kor ruh ki dei hi ki mawsahnam ha ka kyrteng jong kita kiba bei ka lut ka sep na ka bynta ban tei, lane ha ka kyrteng jongno jongno ki baieit bathoiñ jong kita ki riewkhraw na ka shnong ka thaw. Na kata ka daw ha ba shna ia kine ki kor ki da thung mawpynieng kum u motsahnam bad ha ka juk ba kham shen ki da shniah dak da ki mawkyrteng ban sahnam pateng-la-pateng.
