Ki rangbah ki dei ban don la ka kam ne ka kamai kajih

Kumta ka jingjied jong ki ban bylla noh ka don la ka jong ka daw bah daw san. ïa kata ym lah ban ñiew hangne.

Kong Phai Nongrum

ïa u briew la kha khlem kyrteng hynrei ka kmie u kpa ki sa buh ïa ki kyrteng jong ki katkum ka rukom leh (behavior) jong i khyllung lane ka jingsngewtynnad na ka liang ka kmie u kpa. Hynrei ynda u la Rangbah ka kyrteng jong u ka don sa kawei pat kaba ki ong ka “nam” ka kyrteng bad ka nam, kaba mut ka kam ba u trei lane ka rukom im ba u mlien ha ka jingim ba manla ka sngi. Ynda ki la dap ka rta saw snem ne san snem, ka kmie u kpa ki khohreh ka pynleit skul ha ki skul kiba bha. Ki sngew kot la ka bor. Hangne ki pynheh pynsan ïa ki ryngkat bad ka jingïaid ka por. Ki kmie ki kpa kim noh shiliang haba phah pule ïa ki khun hynrei ka shong ha ka jingminot bad jingsmat jong ki khun ban pyni ba ki lah bad ki ïahap bad ka jingthmu ba bha jong ka kmie u kpa.

Napdeng ki khun ba leit skul don kiba pyndap ïa ka jingpule jong ki haduh la ïoh kam ïoh jam don pat kiba iehnoh shiteng bad leit bylla noh. Kumta ka jingjied jong ki ban bylla noh ka don la ka jong ka daw bah daw san. ïa kata ym lah ban ñiew hangne. Hynrei kaba kongsan tam ka long kumne keiñ. Haba la don ka rta kaba 18 snem sha jrong iwei pa iwei na ki khun kynthei ne shynrang ki dei ban don la ka kamai. La ka long kaba rit ne kaba heh. Kan long ka nam ka burom jong ki ha ka imlang ka sahlang. I don iwei i samla kynthei ba phah pule ka kmie u kpa. I tip ba ka jingpule kan slem ban ai jingmyntoi ïa ka ïing ka sem. I khih khuslai bad kylli. Kumno in im kat bym pat ïoh kamai na kane ka laiñ ba i pule. Ka kmie u kpa ki ai lad ba in sdang kam da i seng ba rit bad hadien lai snem ba i la pule ryngkat bad ka kamai, i la lah ban wanrah haduh hynriewphew hajar shi snem. Kane ka kamai ka la pynkmen bad ai Mynsiem ïa i.

Hynrei haba nga phai sha kiba bun ki samla jong ngi kynthei bad shynrang, bun kiba salia ban trei, U shynrang ‘riewkai u ong “trei shitom ban bam suk mano” Ki kynthei ruh kito kiba ïoh ïa ka kmie u kpa kiba kit khia ïa ka lawei jong ki, barabor ki don la jong ka jingtrei ha ka jingim hynrei kito bym shym la ïoh ka kmie u kpa kiba kit ba bah ha ka rukom kum ki briew ban shim ïa la lyngkor jong ka kmie, u Kpa, ki im kum ki ngap tung bad ki nang pynjot shuh shuh ïa ka imlang sahlang da ka buit ba ki ïoh na ka kmie u kpa la jong bad da ka buit ba ki hikai ïalade ban thok ïa la ka kmie u kpa. Ki nang ban leh mynleh (act) ki nang ban pynbieit, bad ki nang ruh ban tuh, ban bamsap naduh ïing, ynda ki la mih sha pyrthei ban im laitluid kine ki juh ki Samla/Rangbah kim tip ban kamai ïa ka hok. Hynrei ha kane ka pyrthei ba ïar kumba ïa u briew la ithuh na ki lok ba u ïalang, ki nang kham triem ban leh ki kam kiba pynjot ïa ka jingim jong ki bad jong kito baroh kiba don marjan bad ki.

Kumta ka nongrim ba skhem ba ka kmie u kpa ki dei ban tei ka long ban kha ïa la ki khun bad ruh ban shim khia ba ïa ki khun ba la kha dei ban hikai ba kin nang ban kamai na ka bynta ban bsa dalade ïalade. Shisien ba ki la lah ban bsa da lade ïalade ki lah duh ruih ka burom ha ka imlang ka sahlang.

Ki nongtuh nongthiem ki jyllei ha dong ha shnong, kane kam pat dei ka kam jong ka Sorkar hynrei ka pop ba nyngkong eh ka dei jong ka kmie u kpa kiba khlem shim khia ban pynbeit ïa ka jingim jong ki naduh dang rit. Hooid nga kubur ba ki don khyndiat ngut ki khun ba ïaid lyndet na ka jylli jong ki kmie ki kpa, ki thok bad shukor na la ïing bad ki nang san ha kato ka jylli ba ki la jngi, khlem lah shuh ban kylla bha. Kine keiñ ki dei ki soh pyut jong ka imlang ka sahlang kaba long sohpdung ban shah tuh shah thiem ha kine ki jait khun tham haduh ba kin da khlad na kane ka pyrthei. Haba la sdang ka tuh, ka khalai ka khaiï drug, bad ka buaid, kam don jingeh ïa ki wat ban pyniap ïa kiba lap ïa ki kam pap jong ki. Lada ki shah kem noh, ka shnong ka thaw bad ki mar jan ki lait na ka shong syier. Hynrei lait na ki nongtuh bad nongkam sniew, ki nong dih drug bad nong khaiï drug kim ju shong slem ha phatok, ki im laitluid kum kiwei pat ban pyntriem shuh shuh ïa ka pyrthei ba ki im.

Kitei ha neng ki dei ka nuksa ha ka imlang ka sahlang ba lada ki Rangbah ne khynnah ki tur sha ki kam sniew ka jingkynnoh ba nyngkong eh ka leit sha ka kmie u kpa, mynta ngin phai sha ki jingshisha ba ki mangkariang ne kita ki parasite jong ka imlang sahlang ki im ban pyntlot pynswai ia ka society baroh kawei ki dei kine harum :

Ki Rangbah Shnong – Ka kam Rangbah shnong ka long ka voluntary service kam don tulop ne hanourarium. Kumta ki shnong kin long kiba donbok shibun kiba don Rangbah Shnong da ki Retired Govt. servants ne ka Government Service, ki Nonghikai bad baroh kiba don la ka kam la jong, kan long ka burom ïa ki Rangbah shnong kiba don la ka kam la jong, ai ba uta u Rangbah shnong u trei kam Sorkar ne trei kam lajong, u mat long u mushi suhjuti, ne u dorji suh jain suh nep, ne u nong-rep, u nongtih dewïong, u nongthaiñ jain, u nongkhap shñiuh, u nongshet ha ki restaurant, ne u nongshet mithai, ai ba un long u misteri dieng ne (carpenter) ne u Misteri Maw (Mason), ai ba un long Reporter, ha ki kot Khubor, ne u Porter u Guide ha ki kam tourism, TANG BA UM DEI BAN LONG UBA KHLEM KAM. Ha Laitryngew ïa ki Rangbah shnong la pynkhamti da ka riti kiba rim da ka kam ai khaw ration, kane kan ïarap ïa ka ïing ka sem ban bsa bad pyndap ïa ki jingduda ha ïing lada duna kamai u Rangbah. Ha kane ka juk mynta ha kaba ki scheme Sorkar ki bun ban pyntrei na ka bynta ka development. Kine ki Rangbah shnong bym don kamai na lade, kim lah ban pyndonkam bakla ïa la ka Muhor bad ka shuki  Rangbah shnong, ban ïadei ïa ka khyndew ka shyiap, khnang ban ioh kamai da ki crore bad ki Lak. Ngi iohi tyngkreiñ katno ki jingpyndonkam bakla ïa ki scheme jong ka MNREG, bad la don ka jingtait shnong jingïaknieh bor bad jingïashoh ia dat para shnong para thaw, ban la buh shun na ka jingïaleh  ban tuh ia kine ki jait Centrally sponsored scheme na ka bynta ka jingmyntoi ialade.

Ki mih shibun bah ki jingkynnoh ïa ki shakri Sorkar kiba leit trei field work sha ki shnong kyndong, naduh ki MLA, ne ki Director, BDO, SDO bad ki Field worker ba ki bamsap, ki divert ïa ki scheme, bad kit uh ki thiem ……. Kata kam dei ka lynti. Hynrei lada kito ki shnong ki don ki Rangbah shnong kiba don la ki kam la jong bad kiba burom ïa ka iktiar kum u Rangbah shnong bad Secretary Shnong, bad ki sngewthuh ruh ba kato ka scheme la mang na ka bynta kato ka shnong, Kine ba wan ai scheme kin ym nud ban leh bakla, bad kim lah ban pynduna ïa kaba la dep mang ban pyntrei (earmarked for development). Kine lei ki don la ka tulop bad ïa ki la teh da ka aiñ ka rule. Hynrei dei ki shnong bad ka Committee jong ki, kum ka Vigilant Committee, Development Committee, dorbar, bad kumta ter ter.

Don bun ki shnong kiba la synshar ka bam tuh bam ei. Kit hung member ha baroh ki Committee da ki juh ki Khlieh myrsiang kumta ka long kaba pyrshah ïa ka democracy lane ka synshar paidbah.

Kumta ki nongshong shnong ki dei ban long kiba siañ ban ialeh politic ha kaba jied Rangbah shnong bad ka dei ban don ka kyndon lane ka qualification ka ban ïa draft noh ban pynskhem da u Syiem bad ka District Council khnang, ban lait na ka jingshah thok shah shukor ha ki Rangbah Shnong khlem kam. Dei tang kane ka Lynti kaba lah ban weng ïa ka bamsap bamphong kaba la pynjot lut ïa ka ïoh ka kot ha ki nongkyndong namar ka Sorkar ka la shna ki programme bapher ba ki nongkyndong kin im pahuh ha nogn kyndong, khlem dap het wir ban leit wad kam kylleng ka pyrthei. Namar ïa ka bhah ka jong ki nongshong shnong la ktha shngiam da ki Rangbah shnong khlem kam kiba long kum ki maw tuh ba la kum thep ha duli bam.

Ki Seng Bhalang – La b uh kyndon ba ki nongtrei mon sngewbha ki dei ban long ki bym trei Sorkar. Hynrei khlem mutdur pat ba kino kino ki nongïalam seng, KSU, RBYF, FKJGP, HNAM, HITO UKPO, HYC, MODO, SPORTS CLUB, KI ASSOCIATION, BAD KIWEI DE KI SENG BHALANG BA MIH KUM KI TIT hynrei ki kylla mangkariang (parasite) ha la ka Ri la jong. Da ki kam benami la mynta hi ngim ju sngew koit ba kin don ki jingïakhih ba khlaiñ na ki seng trei mon sngew bha, tip dei ba la shlei eh ki social media bad internet information kiba pynthoh bria bad pynthame ïa ka mon ki paidbah ban kynriah na ka jingkyrshan ïa ki, ne tip ki ju ong ba bun na ki nongïalam ki long kiba khlem kam bad shah pynbieit, shah pyntieng shah byrngem…. Bad bun ki jingïakren ba kum kita. Kumta donkam kiba don la ka kamai ban long nongïalam. U Rangbah ne u samla uba don la ka kamai u don ka maiñ bad ka iktiar kum u Rangbah, u ïoh burom ha ïing, ha jaka trei, bad ha shnong ha thaw. Hynrei pyrkhat hi ma phi lada phi long uba khlem kam hato don ba burom ïa phi ?  Namar la kha ïa u briew ban wad ïa ka bam la jong ban don la ka kamai, kumta kan long kaba jah burom ïa la ka longrynieng lad shu thap bam na kiwei, lada ka kmie u Kpa ki dei kiba duk ne ba riew spah, ki nongsor ne nongkyndong, ba shong ïing trei ne ïing paki, kynmaw ba ki khun ruh ki dei ban don la ka kamai, namar ka pynlip ïa ka dur khmat jong ki kmie ki kpa ba kit ba bah ïa ki lada ki hap ban ïathuh ia la ki paralok ba u khun jong ki um donkam donjam ….. Ai mei ……..ai pa.

Haba ki nongïalam seng ki sngaid ki plung ki shah sin ba u bam bha bad haba ki shong kali Bolero ki ong ba la shah thied. Namar kata la phi kwah nongïalam seng bhalang ne phi kwah ba trei mon sngewbha kum ki Rangbah shnong. Ka kamram ba nyngkong eh jong phi ka dei ka kamai ja kpoh. Khnang ba na pla kiwei phim dei ban ban kloh.

Barabor ka kmie u kpa la ki duk ne kyrduh katno katno ruh tang dap i khun 4 snem ki la mareh ka leit wad admission ha skul, ka shong pat ha ki khun ban kheiñ kor ïa kane ka bai seng ba ka kmie u kpa ki la ai ha ki tang shu dap 4 snem. Lada ki bud ïa kane ka lynti, khlem da phai dien shawei pat kin da poi sha ki kyrdan ba kham heh ki la ïoh jinghikai dalade kumno ban im kumno ban kamai bad kumno ban pyrkhat ïa ka lawei. Hynrei haba ka kmie u kpa ki la leh shitom  ban pynïoh leit skul ïa la ki khun, kine pat ki ïaid lait na kane ka lynti ksiar rupa bad ïaid sha ka lynti ka jingjot ba pruid dak da kiwei pat. Ynda ki la Rangbah ki kylla long ki nongshun jong ka ioh ka kot bad pynkthang ïa ka jingim jong ka kmie u kpa ba la kha ïa ki.

Ka kam jong ki MLA/MDC – lada ki ïa khun Elekshon, ki tang shu jop ki la ïoh Tulop bnai bad ynda kut 5 snem ki ïoh sa ka pension. Namar kata, shwa ba ki Rangbah kin jawdud ïa ki kam Seng bhalang bad kam Rangbah shnong, ki dei ban da kylli halade, la ki don kamai jakpoh ban pyndap ïa ka ïing ka sem ? Namar kum u Rangbah hi, lada u dei u bym don la ka kam wat la u leh maiñ ba u don kyrdan, hynrei baroh ki tip ba un long barabor uba khwan myntroi bad um ban se ruh ban tuh ba die lilam kat kaba don ka lad na ka bynta ban im bad ïaid ryngkat bad kiba don kamai.