D. H. Kharkongor
Long katba long hynrei ka sngi ka ju shat jem jai hadien jong u lapbah lapsan. U sympyllieng u dei ka sakhi. Kan dang ïai long kumta kumba ka step ruh kan dang ïai poi wat lada ka mied ka long kaba jrong bad kaba kynjah. Kumta la u lapbah lapsan u la pynjot pynjulor ïa shibun kiei kiei bad shim noh ruh ïa ki katto ki katne ki mynsiem briew pynban ngin dang ïaikyrmen ïa kaba bha.
Kane ka dei hamar ba jyrngam itynnat bha ka mei mariang. Ka por ha kaba ki dieng ki siej ki san, ki ïohlad ban plung kumjuh kumba plung ki phang ki kynbat. Kane ïa ngi shane ka dei ka aiom jong u sohplum, u sohphareng bad u sohphan. Ka por ka jong u piskot bad u riewhadem. Kane ka dei ruh ka por ba ki krih laitluidnaduh ki jakoid tad haduh ki bseiñ. Ka dei ruh ka por jong ki kaiñ pyrjong bad ki thliem. Ka por jong ka jingpun pylleng bad ka jinglympat pylleng jong ki dohkha dohpnat. Ka por pynkhreh ‘Kot Kudi’.
Kane ka dei ruh ka ïa jong ka jingrah tynrai ïa u kba u khaw, ba la sara bha, sha ki lyngkha ki risai ba la dep lur bad pynkhreh bha. Te kumta katba kiwei kin dang ïarah tynrai ïa u kba sha ki lyngka ba kiwei pat ki lah dep syndon wat ban leh kumta. Nangne sha khmat ki pynthor kin sa dap da ka um katta kaba u kba ba la thung un lah ba un heh un plung. U slap ruh un dang ïai hap patengla pateng khnang ba ki pynthor kba kin nym kyrduh um. La ka dei ka aiom lyiur pynban ka sngi ruh kan nang ïai shat kyrpang khang ban heh ban plung bad ban seisoh bha u kba u khaw. Nangne sha khmat ki dohthli bad ki kharoin kin sa iohlad ban leit ïa krih laitluid sa sha ki pynthor ki hali.
Te kumta ngam artatien ba kan urlong kumba nga kyrmen bad kata ka dei ka jingdep noh jong kane ka jingmaramot ban pynskhem bad ban pynjlan ïa ka yrta jong ka den um pung Umïam. Ki dak ki shin ki ai jingkyrmen ba ka kam kaba kongsan ka lah dep bad kaba sah ka dei tang ka kam kutïa mutïa. Nga ngeit ba tang hapdeng ka taiew kaba khatduh ka jong une hi u bnai ngin sa ïoh biang ïa ka leit ka wan, lyngba katei ka den um, kaba kum ba ka dei ban long. Kumta sa shisien kansa long biang ka jingsuk, ka jingkloi bad ka jinglait lutskan ïa kiba hap ban leit ban wan, man la ka sngi, na katei ka den um. Ym artatien ba kan pyndiaw pat de ïa kito kiba la ïoh lad ban kamai ja kpoh, ha kine ki hynñiew bnai, na ki kali kiba hap ban ïeng bad ap ïa la ka pali ban ïaid lyngba katei ka dei um. Ki bapli kin hap ban leit phai biang sha la ki jong ki jaka, na kaba ki wan. Ka jingkhuid ka jingsuba biang ruh jong ka lynter surok kaba naduh na ka khongdong heh ‘Ryndang briew’ tad haduh ha ka den-um,kaba ka Sorkar ka thmu ban nym shah da lei lei ruh em ïa ki kali kiba khia palat ïa ka 9 ton ba kin ïaid halor jong ka.
Ka jingkylli ka mih yn lah mo ban ïoh da kawei pat ka lad ka lynti (alternative route) ïa ki kali kit mar ba la shna kyrpang ba kin kotbor ban kit palat ïa ka 9 ton, khamtam ïa kiba hap ban pynkut kyrpang hangne ha Sor Shillong ? Lada kiba kum kita ki jait kali kin hap ban kit noh tang hapoh ka 9 ton ba thikna kin sa duh leh nohei noh ia la ka ‘economy of scale’. Lada dang artatien te thikna, ïa kiba kum kita, kansa ktah jur bha ïa ka dor jong ka kit ka bah (Transportation Cost). Kaba ha kaba kut kan ktah jur ïa u ‘saipan’ jong ki nongthied nongpet kiba khatduh, katta, ki nongthied ki ban pyndonkam ïa ka mar. Kan long kumta wei ba haduh mynta mynne ka Shillong ka dang dei ka ïewdeilang ne ka ‘wholesale market’ kaba heh tam duh jong ka Ri Khasi. Lah ban ong ba janbaroh ka mar ka mata, khamam ki mar bam lem bad ki mar kiba kham kongsan, ki ju wan poi shwa tiap ha Shillong na kaba ki sapoi pateng pat de sha kiiew ki hat kiba don kylleng kylleng jong ka Ri Khasi. Peit nuksa ïa ka ‘Paltan Bazar’ bad ruh ïa ka thup kynshew mar bam, kaba heh tam duh, jong ka ‘FCI’ kaba don ha Mawlai. Te to ngin ïa kyrmen ba ngin lah ban ïoh noh, kloi kloi, da kawei pat ka lynti ne ka ‘alternative route’ da kaba kiba kum kita ki jait kali (kiba lah bor ban kit palat ïa ka 9 ton) kin lah ban ïaid lait ïa ka den-um Umiam.
Kam da pher than eh ïa kiba wan kiew na Guwahati bad kiba dei ban leit sha ka thaiñ ‘mihngilamshathie’ jong ka Ri Khasi naba ki don ïa ka ‘Shillong Eastern Bypass’. Hynrei kam long kumta wat ïa kiba dei ban leit sha ka thaiñ ‘sepngi lam shathie’ jong ka ‘Ri Khasi’wei ba ngim pat lah ban ioh ïa ka ‘Shillong Western Bypass’. Ka Shillong Western Bypass da kaba yn kiar ïa ka pung um Umiam bad kaba la ngiet ba kan sdang na ka thaiñ Sumer – Lawbyrwa bad ka ban kut noh, lehse, ha ka thaiñ Hynñiew mer – Bañiun, Upper Shillong. Ka Shillong Western Byepass ka ban shakri kyrpang naduh ïa ka thaiñmihngi bad mihngi lam shathie jong ka ‘Eastern West Khasi Hills’, ka ‘shathie lam sepngi’ jong ka ‘East khasi Hills’ bad kyrpang eh ïa ka thain South West Khasi Hills. Ka ban ïarap ban pynduna ruh ïa kane ka jingdheng kali hangne ha Sor Shillong, khamtam eh ïa kato ka bynta kaba naduhna ‘Rhino Museum Junction’ tad haduh ha ‘Mawlai Petrol Pump Junction’. Ka Shillong Western Bypass kaba nga ïai angnud, kumba angnud ïa ka Shillong Eastern Bypass, mynta la bun phew tylli ki snem, wat lada kum ba long ka Shillong Eastern Bypass kan nym pynmyntoi kyrpang ïa nga shimet.
Kumta ka jingdep noh kloi jong ka jingmaramot pynshkem bad pynjan ïa ka kyrta jong ka ‘Umiam Main Dam’ kan pynkylluid biang sa shisien ïa ka leit ka wan ka jong kito kiba pyndonkam man la ka sngi ïa ka surok ‘Umroi – Umrynjah – Mawsiatkhnam -Mawtawar – Lad Mawlai Mawkynroh’ ne ‘VIP Road’. Ka surok kaba la shu tor noh khlem pat dei por. Ka surok kaba donkam ban pynbha biang, kumba ka dei ban long. Kaba la i dei wat ban kham pynïarshuh shuh, na kane kaba ka long mynta. Ngin kyrmen ïa kata tangba lehse ka bapli kan hap pat de ban ap shitom sa shipor, kata, tad haduh ynda kut noh ka lyiur.
