U Nongsaiñ Hima, 2024
U Rangbah Skendrowell Syiemlieh, uba leit bam kwai ha Dwar U Blei, u la iehnoh shadien ïa ki matti ksiar matti rupa kiba kum ka jaitbynriew Hynñiewtrep ngi dei ban pynneh pynsah bad kyntiew. Une u rangbah uba la ïoh ruh ïa ka khusnam Padma Shri na ka President ka Ri hadien ba u la khlad noh ha u snem 2008, u la iehnoh ïa ki sur jingrwai kiba kit jingmut, kiba shong khia, shong nongrim bad kiba ai jingsneng. Kawei na kita ki jingrwai jong une u rangbah ka dei halor ka dor jong ka kyrdan longkmie longkpa bad ki khun ïohmon. “…Ka dor longkmie, ka dor longkpa ïa la jong ki khun, Ngi tang shu pher tang shu bakla, Ngin long ki nongshun, Ngi ju shem ba ïa la ki khun shynrang bad kynthei, Ki khun ïohmon jong ngi barabor, kim ju long eiei.” Ki don ruh sa kine ki kyntien na katei hi ka jingrwai kiba long kumne: “…Kin nang san kin nang rangbah, suki sha jingsniew, Yn d’la jot ki khun bapli, ngi sa kyndit briew, Hano ngin tei pop mynta ha ki sngi khatduh, Por la dier ïa ki ym lah ban leh eiei shuh.”
Kine ki long shisha ki kyntien kiba kit jingmut haduh katta bad kiba pynpyrkhat jylliew khamtam ïa kito kiba bat ïa ka kyrdan longkmie longkpa. Kam dei kaba suk ban bah ïa ka lyngkor jong ka kyrdan kmie bad kpa, hynrei shisien ba la shim ïa kata ka kyrdan, dei ban pyndep hok ïa la ka kamram ha kane ka sla pyrthei bad khamtam eh na ka bynta ki khun ki kti. Ka ju don ka kyntien kaba ong ba ka suk ban pynbeit, pynkhun ïa u dieng katba u dang lung ha ka rta. Lada ap ban pynkhun bad pynbeit haduh ba un da la heh la san, kan shitom shibun bad lah ban poi pynban sha ka jingkdiah.
Ki ju ong ba kiei-kiei baroh ki sdang na la rympei – la ki dei ki bynta kiba bha ne ki bym da bha. Ki kmie ki kpa kiba pynlut por bad la ki khun, ban sngap ïa kaei kaba ki khun ki don ban ong, ban ïarap ïa ki ban pyni ïa ka lynti kaba dei, ban peitngor ïa ka ïaid ka ïeng jong ki bad kumta ter-ter, kin ïoh ïa ka bainong kaba bha. Hynrei, ngin ïa phai biang sha ki kyntien na ka jingrwai u Rangbah Skendrowell Syiemlieh kiba ong: “Bunsien jinglongkmie longkpa ha sla ka pyrthei, Ngi kheiñ jem ngi ñiew thala, ngim sngewthuh eiei, La ki khun ban sneng ban kraw ha rukom ba dei, Ngi ïa beh sha ka pyrthei, Khun ki nang jot ei.” Une u Rangbah u la thoh ruh: “Ngi ju shem hateng-hateng ha longkmie longkpa haba khun ki leh bym dei, ban sneng ngi salia, Ban pynsneng lem kiwei ruh ïa ki ngi sngewshun, Ngi sngewdei bad ngi ïa shah ïa jingleh ki khun.”
Hynrei, ki don ruh ki khep ba ki khun ki kti ki la saitlah shaba palat watla ki kmie ki kpa ki la pyrshang ban sneng ban kraw bad ban ïalam ïa ki ha ka lynti kaba dei. Ha kiba kum kita ki khep, ka long kaba eh ban shu kdew kti tang ïa ki kmie ki kpa. Ka jingshah pynngop ha ki paralok kaba ïalam sha ka jingjot ruh ka jur bha. Ka don ka jingong ba ki briew kiba phi ïakynduh ha kane ka sla pyrthei ki lah ban kylla long ki paralok ki ban don beit ha kano-kano ka khep bad ki ban ïa ïaid lang ha ka lynti kaba dei, hynrei kin don ruh kiba phin ïakynduh ki ban long kum ka jingsneng kaba shirta bad kata ka long ba dei ban nang ban jied ïano ban pynïadei bad ïano ban pynïajngai.
Kum ka jaitbynriew rit paid, ngi donkam ïa ki longïing longsem kiba khlaiñ. Lada tlot na la rympei, ka jaitbynriew baroh kawei kan tlot. Ynnai kynnoh shwa ïa uta u ‘mynder’. Hap ban ïa kitkhia shwa ha la rympei, ha la ka Kur ka Jait, ha la ki Kha ki Man. Shisien ba la khlaiñ na rympei, uba nabar lei un ym nud wat tang ban peit kynriang sha kata ka longïing longsem. Hynrei lada tlot na ïing, kiba shim kabu kin bun bad hangta, ka jingjot ka sdang bad kan poi ka por ba ngin ym lah shuh ban leh eiei. Wat ïa tur ruma, wat ïa ngeit biej, wat ïa ngop ha ki kamkai. Pynleit jingmut kumno ban tei ïa la ka rympei, ka rympei kaba skhem bad kaba ïaineh. Ngin hap ban ïakhun shwa bad ki nongshun kiba don ha la rympei hashwa ba kin ïa lympat bad kiwei ki nongshun kiba nabar. Ka kham suk ban pynjot napoh. Namarkata, ïa long kiba husiar. Pynkhlaiñ, sa shisien, ïa la ka rympei hashwa ban dier ka por.