D. H. Kharkongor
Ka daw tynrai, dei ki nongbylla sngi ki jong ngi, Ki bym ieit bad burom ïa ka kam ka jam, kaba ki ioh. Ki bym kheiñ kor ïa la ka kam ka jam. Kim dei ki nongbylla kiba shisha. Kim dei kiba da thrang shisha ïa ka kam ka jam kaba thikna hynrei kiba kwah tang ïa ka pisa. Ki dei kita ki alhia kiba khia ka kti ka kjat. Kiba da jied shiah ïa ka kam ba kin trei. Kiba trei trei ruh da ka jingbym banse, namar ba ki donkam ïa ka pisa. Kiba ynda haba ki la ioh ïa ka pisa, kaba kin pynlut phut, ki klet noh pat ïa la ka kam ka jam. Ka dei tad ynda haba ka pisa kaba ki don ha kti ka la lut noh ba ki sa khohreh biang ban leit bylla ne ban wad biang sa shisien ïa la ka bylla ka sngi. ñiar phin shem kiba bylla tista baroh hynriew sngi ha ka shitaïew kumba ñiar ban shem ïa uba kloi ban trei naphang la ïa kano kano ruh ka jait kam.
ñiar ruh ban shem uba neh bylla, da ki bun bun bnai ne bun bun snem bad la u nongaibylla. U da ïasyriem hi ruh ïa u thyllah wei haba um neh tad haduh ba kan da kut ka ‘project’. Ka dei namar la ka jong ka jinglong ba u sa poi ban kyntiap bylla, kumba kyntiap u thyllah, nawei shawei. Te kumta shipor phin iohi ba u leit poi bylla bad u ‘A’ katba shen shen pat de u la leit poi bylla noh sa bad u ‘B’.
Lah lap lah shem ïa u nongbylla sngi, uba ioh bylla 800-900 tyngka shisngi, uba nud ne ym bynnud ban pep bylla khah khah. ñiuma lada dei namar ka ïap ka im ne ka pang ka shitom jong kiba ha ka nud khohsiew ka jong u. Hynrei ka dei pynban na ka bynta ka jingleit khwai dohkha sngewbha shaduh sha Assam. Ka jingleit kaba um pangnud ban jingpynlut pynsep, ha man ba u leit khwai, haduh kumba 3000 tyngka, kata, haba kheiñ naduh ka baikhwai, ka bai kali, tad haduh ka bai bam kaba kynthup ïa ka baikwai bad ka baisikret. Lah shem ïa ki nongbylla kiba mlien ban bylla tang shiteng sngi. Kiba hadien ka shiteng sngi ki lah poi pat de ban ïa leit khwai sngew-bha shaduh sha ka thaiñ Mawlasnai, ha ka dor 250-300 tyngka shiteng sngi.
ñiar ban shem ïa u nongbylla uba trei smat ne trei hok, kat haduh ba un da ioh syndon ïa ka jingshañiah kaba tylli tyllan na uta uba ai bylla ne khot bylla ïa u. ñiar shisha wei ba ka akor bad ka rukom trei rukom ktah ka pher noh bak lbak ynda haba u nong ai bylla um don ryngkat ne don markhmat. Kumta la jan kat ka kam kaba u treikam long kaban ine kaba janai ne kaba kat ban pynhun ïa u nongaibylla. Ka long kumta wei haba u nongbylla u trei tang na ka daw ka baibylla. ñiar ruh u nongbylla u ban ïarap ban pynkunai lem, ha baroh ki liang, ïa la u nongaibylla. Ym tang kumta hynrei poi ban ïasylla pynban, para nongbylla, da kumno ban ïa shukor beiñ ïa u bapli u nongaibylla.
Te kumta ñiar ban shem ïa u nongbylla uba ym donkam ban dang ïa bun ktien ïa ka por trei ka por ktah, kata, ïa ka por ban poi ne ban sdang ïa ka jingbylla tad haduh ïa ka por ban sangeh noh ïa ka jingbylla. ñiar ruh u nongbylla uba ym da donkam ban dang ïai batai ne ban dang ïai bishar thuh ïa ka rukom trei ka rukom tah ka jong u. Kumta ñiar ban shem ïa u nongbylla u ban pynleit jingmut beit thik ïa ka kam lane u ban minot beit thop ha la ka kam. ñiar u ban ïaiwad ki lad ki lynti ne ïaiwad ïa ki buit da kumno ba un nangïai tbit, la ha kano kano ka kam kaba u sngewtynnad ban trei. ñiar namar katta uba ïaikiew thop shithop ha ka liang jong ka jingtip bad ka jing-tbit ïa ka kam. Uba bun hi te ka jingtip bad ka jingtbit ka jong u ïa ka kam ka ïaisah pynban kumjuh shi kumjuh wat habau la trei ïa ka (juh ka jaitkam) da ki bun bun bnai ne snem. Te kumta niar uba u nongai bylla un shem ka jinghun kat ban kyntiew hi, da la ka mon sngew-bha, ïa ka bainong sngi ka jong u. ñiar namar kata u ban ioh ïa ka jingkheiñ kor na la u nongaibylla.
Kumta nga kubur bad i Bah Paul halor kaei kaba i kynthoh, halor ki nongbylla sngi ki jong ngi hi. Nga kyrshan ruh de ïa kaei kaba i la pynpaw, kaba ïadei kyrpang bad kata ka jingdawa, ka jong kata ka All Khasi Meghalaya Tourist Taxi Association (AKMTTA), ban khang pyrshah ïa ki kali kamai kiba nabar jylla. Kaba thew kyrpang ïa ki kali kamai jong ka jylla Assam. Kiba tip lad tip lynti kat ban poi syndon tiap haduh ha ki tyngkong jong ki jaka rkai pyrthei, ki bapher bapher, jong ka Ri Lum Khasi ka jong ngi. Ki kali kiba kamai da kaba ki shakri kyrpang ïa ki nongrkai pyrthei, kata, ki ‘Tourist Vehicles’ kiba shakri kyrpang ïa ki ‘Tourist’ kiba wan kiew kyrpang na ka jylla Assam bad kiba dei ruh ki kali ba la ‘register’ bad ka jylla Assam. Ki kali kiba don ïa ka ‘All India Permit’ lem bad kiba don tang ïa ka ‘Three State Permit’. Ki ‘Tourist Vehicles’ kiba la ioh ïa ka jingbit kaba kyrpang ba kin leit kin wan laitluid ha baroh kawei ka Ri India ne sha kano kano ka jaka kaba dang hap hapoh u pud u sam jong kita ki 3 (lai) tylli ki jylla, kiba kat kum kata ka jingai jingbit kaba kyrpang ïa ki.
Nga kubur ba ngim dei ban leh shongshit ne ban ïa bam ja khluit, da kaba khanglad ïa ki, kumta kumba ai jingmut ka AKMTTA, ioh ba kan kyrtoh kylla ïa ngi hi. Kumta ngim dei ban leh ïa kiwei kumta kumba ngim kwah da lei lei ruh em ba kita kiwei ruh kin leh ïa ngi ne ïa ki jong ngi. Lada ïa ki (Tourist Taxi jong ka Assam) ym bit ba thika ki ruh, ïa kum kata kaei kaei, ba ïa ngi ruh (Tourist Taxi jong ka Meghalya) kam bit. Ngam sngew donkam ban dang pynshai halor kane ka bynta wei ba nga la dep ban leh kumta ha ki snem kiba ha shwa. La katta shim ngan pashat sa ine iwei i symboh jingpyrkhat – Te kumno lada ka Assam kam shah shuh ïa ki ‘Tourist Vehicles’ jong ka Meghalaya, kiba shakri kyrpang ïa ki rawon jong ka Meghalaya, ba kin leit rung kyrpang tiap haduh ha syndah jong ki pung dohkha jong ka thaiñ Amingoan – Nalbari bad ki jong ka thaiñ Sonapur – Morigoan ?
Ynda sei bad kamai ‘Tourist Taxi’ uwei ba iasei bad kamai Tourist Taxi lut baroh baroh. Seng bad pynïaid ‘Homestay – Guest House’ uwei ba ïa bud seng bad pynïaid lut baroh baroh. Haba kumta yn dang phylla balei ba sa ïa ud pat de ba lah hiar arsut ka kamai kajih.
