Raphael Warjri
Ka long kaei kaei kaba sngew diaw ba ka snap ki longshwa manshwa ka la nang jah suki suki ha ka liang jong ka rukom tei jyntei da ki maw khamtam ha kata ka juk kaba ym pat don ki kor ki bor kum ha ka juk mynta. Ha ka riti tan mawbynna la dep batai ba kumno ki longshwa manshwa ki ïakren bad u mawramsong shwa ban siah ïa ka lyngkniap maw na ka bynta ban pyndonkam kum ki mawbynna. Toi, ka kren ka khana bad ki jynthaw ha ka mariang ka long kaei kaei kaba ki paidbynriew ha ka juk mynta kim lah shuh ban pdiang lane ban peiphang. Ñiuma, kito ki riewtymmen kiba dang nang shisha ban ïakren ïakhana bad ki jynthaw ka mariang ki tip hi tang ha lade bad kim ju put bikur ha jylli paidbah. Jar la katta, lait na kaba ïakren ïakhana bad u mawramsong, ka don ryngkat ruh ka stadtip stadmaïan mynnor kaba lah ban ithuh ïa u ksaimaw nangno ba u ïaid bad nangta ki kamar ki tip kumno ban thlieh khnang ban suk ka trei ka ktah. Nalor kata ka ding bad ka shun ki don ka bor kalai kaba lah ban phiah ïa u mawramsong katkum ba la buhdak da ki riewtbit ha kata ka kam. Kata ka dei ka jingstad jingtip tynrai kaba ym shem ha ka stadtip stadmaïan jong ka juk mynta. Tang ka rukom tan mawbynna da ki jyrmi ban pyntyllun ha ki diengbyllan ruh ka la dei ka jingstad kaba phylla jong ki longshwa manshwa,hynrei ki dang don byllai kiwei kiwei ki jingstad kiba ym lah ban peiphang da ki riewtbit jong ka juk mynta. Kawei na kita ka dei shaphang u mawshata lane maw pansngiat ïa uba la tynrong ha kliar jong u mawbynna. Uwei na kiba shynna eh dei ha Mawsmai sharum Sohra ha lynti ban rung sha krem Mawsmai. Ym don ba poi pyrkhat ban puson ba kumno u mawshata ne mawpansngiat u khlem hap sha madan wat haba khynñiuh jumai bah ha ka snem 1897. haba la tohkit ïa kata ka bynta la shem ba ka jingstad ki kamar Khasi hyndai ka long kaba phylla ban pynshongñia haba nujor bad ka kam ba radbah kum kata.
Katkum ba la ïathuh u Bah John W Thabah, ki kamar hyndai ki don ka jingtbit ban pynneh ïa uta u mawlyngkniap ba tip kum u mawshata ne mawpansngiat da ka ba phrung da ki juloi maw ban pyndait na u mawshata mawpansngiat ban ksam na khlieh jong u mawbynna. Kata ka rukom sah da ki juloi maw ka long kaba ym lah ban mutdur namar ba wat tang ban kyntiew ïa u mawshata mawpansngiat ha ka kynjang kaba da ki phew pruh ruh ka long kaba phylla haduh katta katta. Kat haduh ban da sah pynskhem kita ki juloi maw ha kynjang kaba da ki phew pruh ka long kaei kaei kaba la janai bad sani ka rukom trei kita ki kamar hyndai. Kum kine ki maw shata bad maw pansngiat ki don tang katto katne ha shityllup ka Ri Khasi, kaba kdew ba kata ka jingtbit ka long kaba kham kyrpang bad kham ñiar kiba lah ban trei sani haduh katta. Ha ka jingtbit ban teimaw la shem ba mynnor ki kham rew bad hadien ki la kham plih bad kaba shynna bha ka dei ha Sohra bad ki shnong ba marjan. Ka rukom thung mawbynna ka long salonsar ha Ri Khasi, hynrei lada bishar ïa ka rukom kynrei ha ka riti la shem ba ka kham jyllei na shaphang ki thaiñ Pnar bad ka pur suki suki sha thaiñ Bhoi, nangta bud sa sha thaiñ Nongphlang ha syntai lum bad padun lum ter ter shaduh thaiñ War bad ka la nang kham ñiar ynda la poi sha thaiñ Lyngam ha ba nujor bad kiwei kiwei ki thaiñ. Kaba thung mawbynna shibyllien ha ka shikynhun la shem ba ka ïasnoh bad ka ba seng ïa ka ïew ka hat.
Kum kata la shem ba ki mawbynna ha thaiñ Pnar naduh Nartiang ha syndah ka don ka ïew, ha Nangbah ka don ka ïew, ynda la poi sha thaiñ Nongphlang, ha Mawiong rim ka don ka ïew ha syndah ki thup mawbynna, kumjuh ruh ka Ïew Shyllong barim ha Nongkseh bad haduh ka ba mynta ha Ïewduh, ki don ki mawbynna ha syndah kiba shibyllien kiba don ka jingïadei bad ki kur jong ki longsan mansan bad u Syiem u Kmie ha ka Dorbar Hima. Lehse sha kiwei kiwei ki thaiñ ruh lah ban don kum kata, hynrei haba shim kyllum hi ïa ka dustur ban thung mawbynna ka kdew hi ba ka kham jyllei shwa na ka thai Pnar bad ka sdang ñiar suki suki katba dang pur sha ki thaiñ Sepngi.
Katba lah ban sngewthuh ba ka rukom thung mawbynna ka kham biang ha ki jaka ba kham suk ka kit ka bah, ka rah ka rong namar ba ka riti ka ïaid ryngkat bad ka rong ka taw, ka phawar ka langhei. Haba bishar na kata ka liang la shem ba ka lum ka them sha thaiñ Pnar, thaiñ Bhoi bad thaiñ Nongphlang ka kham suk ban pyntyllun ïa ki mawbynna ha ki madan bad padun, hynrei ki thaiñ War bad thaiñ lyngam ki long kiba kynrei da ki rait ki ram, raieh raidam bad ki risham ba noh rngaiñ ha kaba kham shitom ban kit ban bah ban rah ban rong ïa ki mawbynna ba khia. Na kata ka daw kum ha kine ki thaiñ ba kynrei ki raieh raidam ka riti thung mawbynna ka long da kiba kham rit ha ba nujor ka jingheh na kito ha ki thaiñ Pnar, thaiñ Bhoi bad thaiñ Nongphlang. Hynrei kaei kaba phylla ka long ba ki kor shongthait pat lada ki heh makna katno katno ruh ki kham kynrei ha ki thaiñ War, namar ba ka jingdawa ïa ki nongleit nongwan ka long ba ki donkam manla ka teng ha ki ranab bad padun ban don ka jaka ba tngen ban shongthait, khamtam kiba kit ba bah ki jingkit bakhia.
