Don ka jingma ïa ki paidbah lada ki pynkiew skong thanïa ki nongïalam

Imat ki la sngewthuh ba pleng ynda la ngat halade, ka kthang hi ngang. Namarkata, ngim dei ban shu leh shongshit than ïa kiei-kiei. U risaw bad matang jong ki paidbah ki dei ban thew...

Ka khana-mynnor (history) ka pyni ba ki la don ki nongïalam ha kylleng ka pyrthei kiba la kylla long kum ki blei khyndew ha kaba ki nongshong shnong ki la mane ïa ki. Hynrei ka khana-mynnor ka pynpaw ruh ba kiba kham bun na ki nongïalam kiba shah mane ki dei kito kiba synshar donbor. Wat la ki Ri ba shah synshar donbor ki la duna ha ka pyrthei mynta, hynrei ki la mih pat ki nongïalam kiba phong da ka dur bula jong ka ‘jingsynshar paidbah’, tangba kiba pyrshang pat ban long kum ki blei khyndew. Lada kren pyrshah ïa ki, kin don ki shipai bad ki atiar jong ki, ki ban mih madan ban syllad ïa kita. Ki don ki khep lei ba kiba kren pyrshah ki hap shong along da ki snem khlem ka nongrim kaba biang.

Ngi lah ban kdew ba ka khana-mynnor ka dei kawei na ki nonghikai bashyrkhei tam. Kito ki bym kwah ban shah hikai ha ka, kin ngat ha ka apot ba kiei-kiei kiba la jia mynshwa, ki lah ban wan jia biang. Ngi donkam bha ban tip ïa ka khana-mynnor. Ha kane ka Ri Khasi Jaiñtia bad Garo, ngim pat da ïohi than ïa kaba kum kane ka jingmane ïa ki nongïalam. Ki nongïalam ki don la ki nongbud, hynrei kim pat pynhiar kyrdan ïalade haduh ba kin da mane syndon ïa ki. Ki bud da ki jingsngew kiba bun jait – jingsngew ieid, jingsngew biej, jingsngew jan, jingsngew bahaïing, jingsngew kur, jingsngew kha, jingsngew tieng, jingsngew synei, jingsngew kumne bad jingsngew kumtai. Kiba kum kine ki jait jingsngew ki rung bha ha ki briew khamtam ha ka por ilekshon.

Ha kawei pat ka liang, ha ki katto katne ki bynta jong ka Ri India, ngi ïohi ba ki don kiba la pynkiew skong shaba palat ïa kita ki nongïalam bad ha ka jingbym sngewthuh bad jingshongshit, kita ki nongïalam ki sngew ba ym don shuh da kiwei pat ki jingthaw lait noh ma ki. Ki jingïaroh ïa kita ki nongïalam ki la long shaba palat liam haduh ba kan da kiew sha khlieh jong ki. Ynda ki la sngew ba ki la poi ha khlieh, ki klet noh ïa kithie kiba don ha madan bad kiba la don bynta ban pynkiew skong ïa ki. Don ruh ki nongïalam kiba sngew hok bad sngew khuid than ïalade bad ki pynsngew ba kiwei pat ki dei ki nongpynjot suda. Teng-teng lap sa ka tieng ban bud ïa kita ki nongïalam namar ngi sngewthuh halade ba ngim pat long satia kiba bit ba biang nadong-shadong ha kino-kino ki liang. Ki kren ïa ki kyntien kiba imat wat u skaiñ ruh u tieng ban wan dem ha ki namar ki khuid shaba palat. Ki kdew kti pyrshah ïa kiwei da kaba klet noh ba lai tylli ki shympriah kti ki phai sha ki ha ka por ba ki kynnoh. Kum kine ki jait nongïalam ruh ka long kaba ma. Kumba ong ka ktien: Ynda la palat than kiei-kiei, ka long kaba ma. Lada bam than ne dih than ne thiah than ne ïaid than ne trei than ne kren than, ka buh jingma ïa ka koit ka khiah jong ki briew. Don ruh pat ki nongïalam kiba thalaiñ ïa kiwei kumba ïalade ki lieh kum ka ïor. Phewse ynda la don ma ki ha ka bor, ki kham palat ban ïa kiwei kiba ngi la ïohi teng.

Ha ka synshar ka khadar, nalor jong kata ka jingsngew hok, donkam ban leh hok. Tang ka jingsngew kam pat biang. Kaba kham kongsan ruh ka long ba nalor kata ka jingsngew ‘hok’, donkam ban nang kumno ban synshar. Kiba shah synshar kim dei kiba hok suda lane kiba pop lut. Ki don bun jait ha la ka rong ka rup bad ka jinglong. Donkam ruh ban tip ïa ki aiñ ki kanun kiba treikam. Donkam ïa ka jingshemphang ban sngewthuh ïa kiba kumno ki kpait saiñ kam (Policy) yn hap ban wanrah na ka bynta ka jingbit jingbiang jong kiba bun, bad ym tang na ka bynta kiba hok. Lada shu nang tang ban kren hok, ka synshar ka khadar ka lah ban poi syndon sha nurok. Bad tang hangta, la mih ka kulmar bashyrkhei kaba yn ym don mano-mano ba lah ban teh lakam.

Kum ki paidbah kiba don la ka jingsngew-thuh, ngin hap ban ïa tyngkan na ka jingrah skong than ïano-ïano namar bunsien ka wanlam ïa ka jingbabe. Kum ka nuksa, ka Mang Tyngka bapura jong u snem 2024-25 kaba la wanrah da ka sorkar BJP/National Democratic Alliance (NDA) ka la shah kynthoh ha ban da biang wat ha ki nongkyrshn ki bashyrkhei jong ka BJP bad kiba la don bynta ban pynjop ïa kane ka seng na kawei ka ilekshon sha kawei pat. ïa kane, ngi lah ban peit bad pule na ki rynsan ‘Social Media’. Imat ki la sngewthuh ba pleng ynda la ngat halade, ka kthang hi ngang. Namarkata, ngim dei ban shu leh shongshit than ïa kiei-kiei. U risaw bad matang jong ki paidbah ki dei ban thew ïa ki kam bad ym tang ïa ka ktien.