Tang Kawei Ka Sur “Khynriam, U Pnar, U Bhoi, U War, U Dei U Paid, Khasi Ba Ïar”

Ym donkam ruh ban bun than ki nongïalam namar kat nang bun ki nongïalam, katta nang kulmar jingmut ki paidbah.

U  Nongsaiñ Hima, 2021

Kine ki kyntien na ka jingrwai “U Paid Khasi Ba Ïar” ba la thoh da u Rangbah Emuni Brektist Robekha Wanswett (Bam Kwai ha Dwar U Blei) ki dei ki kyntien kiba la thmu ban tehsong ïa ka jaitbynriew naduh na Ri Khasi shaduh sha Ri Pnar; naduh na Ri War bad shaduh sha Ri Bhoi. Ïa kane ka jingrwai, la thoh ha u snem 1958, bad ka la long kawei na ki jingrwai ba la pyntehsong bad pynïatylli ïa ki paidbah ha ka por ba ïakhih ban ïoh jylla lajong (Hill State Movement). Na ka por sha ka por, na ki snem sha ki snem, ka kyntien ‘jingïatylli’ ka ju mih ha ki rynsan bapher bapher. Hynrei, katta nang ïakhun ban ïatylli, katta nang mih ka jingïapait ïapra namar ki daw bapher bapher. Katno ka long kaba i hun ban peit ïa kiwei pat ki jaitbynriew rit paid kiba kum ma ngi kiba ïatylli beit mlon la ka long kumno-kumno ruh namar ki sngewthuh ba lada ki ïapait ïapra para ma ki, kan suk ïa kiwei pat ba kin shim kabu.

Ha ka kot “Ki Phawer U Aesop” ka don ka jingsneng kaba ong: “Ka jingïatylli ka long ka bor”. Bad nalor kane, ka don sa kawei pat kaba ong: “Ha ka jingïakajia uba bamsuk dei u poiei.” Kine ki jingsneng ki ai jinghikai ïa ngi – kaei kaba pynïoh bor bad kaei kaba pynduh. Balei ngi wanrah ïa kane ka phang ‘Tang Kawei Ka Sur’ namar ngi ïohi ba ka la donkam shisha ka jingïatylli ban lait na ka jingshah ïuhroit, na ka jingshah ban beiñ, na ka jingshah kheiñ poh, na ka jingshah thombor, bad na ka jingshah shim kabu. Kiei kiba la jia ha ki khyndiat sngi ki la pynkyndit bynriew ïa kiba bun ba pleng lada ngim ïatylli mlon, kam dei kaba suk ban ïakhun ïa ki jingshah tynjuh kiba wan na ki liang bapher bapher.

Ka por kam pat dier ba ngin ïa wan lang sha ka jingïatylli da kaba klet noh ïa ki jingsngew – jingsngew shnong, jingsngew thaiñ, jingsngew seng, jingsngew biej, jingsngew tieng, jingsngew thait, jingsngew ngiah – bad kiba bun kiwei pat. Kita ki jingsngew ki dei ban don shadien. Ngi hap ban buh ïa ka jaitbynriew hakhmat. Ym donkam ruh ban bun than ki nongïalam namar kat nang bun ki nongïalam, katta nang kulmar jingmut ki paidbah. Katta nang bun ki nongïalam, katta nang duna ki nongbud namar ka wanrah ïa ka jingpharia ha ka jaka ba kan wanrah ïa ka jingïatylli. Tangba kam dei ruh pat ka kam kaba suk ban wanrah ïa ka jingïatylli namar ngim pat ju kham ïa mlien ban ïatylli para ngi. Ban ïashrut, ngim don jingeh namar tang na i daw i barit eh ruh, ngi la lah ban ïapait ïapra.

Ngi la ïohi la biang ïa ka jingshah pharia hapdeng jong ngi bad kiei kiba la mih na ka jingbymdon ka jingïatylli. Sa katno pat ngin dang kwah ïa ka jingïapait ïapra? Shaei kan ïalam ïa ngi? Mano ba ïoh jingmyntoi lada ma ngi, ngi ïa ïaid la ka jong ka jong ka lynti haba ka thong ka dei kajuh? Ngi donkam ïa ka jingïatylli kaba sngur, ka jingmut kaba ïar, ka jingpyrkhat kaba jylliew, ki jingthmu kiba bha, bad ki thong ki ban pynphrang ïa ngi ban long kiba minot, kiba trei shitom bad kiba don jingkyrmen. Na ka jingïatylli, kin mih ki jingbha kiba bun ki ban ïalam ïa ka jaitbynriew sha ka lawei kaba phyrnai bad kaba dap da ka jingkyrmen. Ngin hap ban ïa pynkloi ïa kane ka jingïatylli khnang ba ki pateng ki ban wan kin ïoh ban kheit ïa u soh na ki symbai kiba ngi la bet. Lada ngi bet da u symbai jong ka jingïatylli, ngin kheit ïa u soh u bathiang. Lada ngi bet da u symbai jong ka jingïapait ïapra, ngin ïoh da u soh u bajew.