Ngin hap ban dang ïai ot ïa kaba ngi hi ngi la bet

Kane da shisha ka dei kata ka 'Global Climatic Change' ne ka jingkylla long khyllah jong ka suiñbneng, kaba satlak pyrthei.

D. H. Kharkongor

Une u dei u Naitung, u bnai lyiur, u bnai ba ïew ki jait ki nep kiba sngem nalor ki mrad rit kiba iïap um, pynban tad haduh kane ka Sngi U Blei kaba dang shu dep ba ka jingrang tyrkhong kaba khyllah ka la kynjoh sha ka shiphew sngi. La shiphew sngi u slap lyiur uba shisha u khlem hap kat ban tngen ki jingri ki jingdup bad kat ban plung ruh de ki jingthung ki jingtep. Da ithuh shai ba ka jingshit kyrang jong ka sngi, kaba ïaid ryngkat ryngkat bad ka jinglhop, ka lynshop tyngeh tad haduh ïa ki jingri ki jingdup bad ym tang ïa u khunbynriew. Kaba katno tam ynda haba ka lyer kaba beh hir-hir kam don. Wat lada shong riehtngen hangno-hangno ruh ka syep ka ïai jaw, ka da jaw ruh tad haduh mynmied mynïong. Ym juh shuh wat ka kup jaiñ kup nep. Te kumta nangjur ruh de ka jinglynga ka jingpisa wei haba ym nud ban mih shabar, na ka bynta ban trei ban ktah.

Kane da shisha ka dei kata ka ‘Global Climatic Change’ ne ka jingkylla long khyllah jong ka suiñbneng, kaba satlak pyrthei. Kane ka jingïai long khyllah jong ka suiñ bneng, kaba tang ha ka shisngi, ka dei ka dak ka shin jong kata ka ‘Freak Weather Condition’. Ki dak ki shin jong ka ‘Ozone Layer Depletion’. Ki dak ki shin ba u khunbynriew un sa kylla long u ‘Climatic Refugee’ ne u phetwir, uba tang na ka daw jong ka jinglong khyllah jong ka suiñbneng. Ka suiñbneng ne ki saw aiom kin dang ïai long khyllah ba kumta ngi ruh ngin dang hap ban ïaikheit ïa kaba ngi hi ngi la kum bet.

Ngin ïa phai noh sha kato ka jingleh shongshit biej kaba pynthohbria ne biah pongrai pynban plak ïa ka jaitbynriew hi baroh kawei. Ka jingleit khang jubor bad ka jingpynphai jubor, da ki dkhot jong ka HNYF, ha Umtyngngar, ïa kat ki nongrkai pyrthei kiba wan kyrpang da ki ‘Tourist Vehicles’ ba la ‘register’ kyrpang hapoh ka jylla Assam. Ki nongrkai pythei ne ki ‘tourist’ kiba don jingthmu ban shu leit rkai pyrthei beit thik, sha ki jaka rkai pyrthei kiba don sha ka thaiñ Sohra lem bad kiba thmu ban leit sha Mawlynnong lada ym shaduh sha Dawki -Shnongpdeng. Ki nong-rkai pyrthei bad ym ki poiwir lymne ki nongbylla, kata, ki bym don ïa ka jingthmu ba kin leit buhai shnong ne ki bym don ïa ka jingthmu ba kin leit wad bylla, sha kitei ki thaiñ.

Kato ka dei ka kam shongshit biej. Ka kam jong ki met ïaw kiba dang lung pat de ka jingmut ka jingpyrkhat. Kiba imat kumba katta kaba nang heh ka met ka phad ne ka dohksah ba katta pat ruh nangswai lehnohei noh ka jabieng. Ka paw kumta wei ba kim don ïa ka bor ne ïa ka jinglah ba kin ïohi jngai. Ka kam ka jong ki khynnah ki bym angnud ba ka Shillong kan don lem noh ïa la ka jong ka kadliengsuiñ kaba kum ba don ka Guwahati, kaba dei ka nongbah jong ka Assam. Ki khynnah ki bym kwah da lei lei ruh em ba ngin don lemnoh ïa ka kadrel kaba kumba don (ynsa don) ki nongbah jong kiwei kiwei ki jylla jong ka thaiñ shateilam mihngi, kata, ïa ka Railway Line kaba tad haduh ha Shillong. Ki khynnah kiba dang ñiew pynban ïa kat u nongrkai pyrthei ne ïa kat u ‘tourist’ tang kum u nongshim kabu. Ki khynnah kiba dang ïai pynïasyriem pynban ïa  ka Meghalaya bad ka Tripura, ka Manipur, ka Mizoram, ka Nagaland, ka Arunachal Pradesh bad ka Sikkim naba ki bapli kim shemphang ïa ka jingmut ‘Transit State’. Ki khynnah ki bym sngewthuh ïa ka jingmut bad ïa ka jingthmu jong ka ‘Three States Permit’. Ki khynnah kiba thmu ban pyntreikam pynban da ki kyndon (Rules) kiba ym kat kum ka Aiñ (Act) ne da ki kyndon kiba khlem ka Aiñ. Ki khynnah kiba kloi ban wiar na ka bynta uno uno uba kloi ban bsa shyiengdoh ïa ki. Kiba da sngewtynnad pat ruh ban ïa khih win ha kum kane ka aiom ka jong u ‘Piskot’.

Nga ngeit skhem ba kumba laipawa ne palat shiteng shiliang, ki Tourist Vehicles’ ba la register bad ka Assam, kin sa shu jahrngai hi noh nangne na ka jylla Meghalaya ka jong ngi lada ngin lah ban kyntiew kyrdan ïa katei ka Shillong Airport, kaba ha Umroi, kat ban long ban kiew bad ban hiar ki liengsuiñ kiba kham heh ban ïa kine kiba mynta. Ki liengsuiñ kiba lah ban her kham jngai bad kham bun kynta. Ki liengsuin kiba lah, namar kata, ban kit kham bun ngut ki nongleit nongwan. Kaba katno tam lada ka Shillong kan don lem noh sa ïa la ka jong ka kad rel, kaba tang kum ka Dimapur Railway Station ne wat tang kum ka Mendipathar Railway Station.Ka kadrel ka ban pynmyntoi nyngkong nyngshap ïa ki jong ngi hi, kiba hap ban leit ban wan khah khah da ka rel. Kan long kumta wei ba ngi don ia shibun ki paradoh ki parasnam kiba pule bad kiba trei shabar jylla. Ngi da bun ruh ïa ki bym lah bor ban leit ban wan beit thik da ka liengsuiñ.

Nga ngeit ba ka jinglah ban kyntiew kyrdan ïa ka Shillong Airport lem bad ka jinglah ban don ïa ka Shillong Railway Station kan ïarap pynduh lad ïa ki ‘dalal’ bad ïa ki ‘Traffic Police’ jong ka Assam. Kata ba kin pynthut ne ba kin pynsalia, da harrukom, ïa ki nongñiah ‘Tourist Vehicles’, kiba dei ki paradoh parasnam ki jong ngi bad kiba ñiah ïa ki kali ba la ‘register’ hapoh Meghalya. Ki paradoh parasnam kiba ju ap kyntiew nongleit nongwan ha Paltan Bazar, Guwahati bad kiba ap kyntiew nong-leit nongwan ha IGI Airport, Borjhar, Guwahati. Kaba kham kongsan ka long ba ki jong ngi hi kin sa kham thikna ka kamai ka kajih, ynda haba kim donkam shuh ban ïa knieh pliang ja bad ki nongñiah ‘Tourist Vehicles’ jong ka jylla Assam. Kin kham shngaiñ bad kin kham heh mynsiem ruh de wei ba kin sa lait na kaba leit ap ja shaduh sha Guwahati.

La katta ngan nym sngewphylla lada dei pynban ma ki hi [ka All Khasi Meghalaya Tourist Taxi Association (AKMTTA)], kiba tih liewlep da lade ïalade, kata, da kaba ki kyrshan pynban ïa ka jingdawa ILP, da kaba ki pyrshah pynban ïa ka jingthmu ban pynpoi ïa ka ‘Railway Line’ tad haduh ha Shillong bad khamtam eh da ka jingkheiñ dew thala ka jong ki ïa kiwei kiwei pat ki jaitbynriew ki bymdei ki riewlum kum ngi. Kaba katno tam lada ki la mlien ban shim kabu ïa kat u ‘tourist’ uba wan poi shane sha Ri Lum Khasi, kat haduh ba kiwei kiwei ki ‘tourist’, kiba ïoh jingtip ïa kata kaei kaei, kim don jingshañiah shuh ïa ki. Kiba bun ki la mad ïa ka jingshah shim kabu kat haduh ba ka dor na Khyndai Lad tad haduh ha ISBT, Mawïong, ka lah jan ïa ryngkat pynban bad ka dor kaba naduh na ISBT, Mawïong tad haduh ha Tura. Ka long kumta bad ka dor na Khyndai Lad tad haduh ha Shillong Airport.