Raphael Warjri
Kaba lai : ka kynhun jong kiba sngewkhia shisha ïa la ka jaitbynriew ban wanrah ka jingkylla ha ka imlang sahlang da kaba aijait noh sha u kpa. Kine ki kynhun ruh ki ïa syriem kum ka Syngkhong Rympei Thymmai, hynrei ki tip ïa la ki paidbynriew ha ka liang kiba bun rukom ki dustur kiba dang dei ki snap Khasi bad ki dang shitrhem ban kyntiew ïa la ka imlang sahlang. Lehse kum kita ki kynhun lah ban jer ïa ka Maitshaphrang Movement jong u Bah Michael N Syiem bad ka kynhun Saiñkylla (Revolution Iada La Ka Ri) ban ïada ïa la ka Ri, ba la ïalam u Bah Ardent Miller Basaiawmoit, ha kaba mynta ka la rasong kum ka seng saiñpyrthei VPP, kaba la jop pyrthei shisha ban pyni ki nuksa babha ha ka imlang sahlang. Ñiuma, ki la ioh ka jingiaroh na ki paidbah salonsar ha ka kam ba ki trei khamtam ban rat dyngkhong ïa ka imlang sahlang, hynrei ha kaba ïadei bad ka jait ka khong, la sngew dei ban kdew ba ym dei ha ka jingsngew shimet, hynrei ha ka sur shitrhem jong ki paidbynriew salonsar. Ka long ka jingshisha ba wat ki para dkhot ha ka seng ruh ki pyrshah ban don kum kata ka jingkylla ban aijait noh sha u shynrang.
Kaba saw : ka kynhun kaba saphret ha ki briew shimet kiba shongshit khlehbiej ban pynksan jubor ïa ki shynrang bad pynkut ñia ba dei ban aijait noh sha u shynrang. Kine ki riew shimet ki don la ki jingtyngkhuh ha ka imlang sahlang ha kaba khlem don ka nongrim ba paka ban pynksan aijait sha u shynrang. Bunsien kine ki riew shimet ki ju shla ha ki ladpathai paidbah ha ka rukom ka ba thadrong ïa la ka longrynñieng bad ïa la ka imlang sahlang kaba ktah mationg ïa ka jaitbynriew. Kaba paw tyngkreiñ ka long ka jingkren laplah jong u wei u shynrang briew ïa kawei ka kur Khasi, ban pynksan ñia khlem nongrim.Phewse tang hadien katto katne sngi ym banse ban panmab kylla namar la ka jingkren laplah lajong.Kumta ka imlamng sahlang kam dei ban shah kie berong kum ha kine ki mangkariang kiba shla ïa la ka imlang sahlang khlem da tyngkan ban ñiewkor shwa ïa la ki kmie ki kpa, ki kñi ki meikha bad kumjuh ïa la ki hynmen para kynthei ne khi khun ki pyrsa kynthei ha la ka kur ne kyllum ha ka imlang sahlang.
Kumba la kdew ïa kita ki saw bynta, naduh ka Syngkhong Rympei Thymmai, ha kaba la orpait hapdeng la ka kynhun ban mih sa kawei pat ka seng kaba ym peiphang la ki pyrshah ne ki synrop lang ha kajuh ka jingthmu.Kumjuh ruh ka Maitshaphrang Movement ba ïalam u Bha Michael N Syiem, bad ka Saiñkylla ba ïalam u Bah Ardent Miller Basaiawmoit, ki lah ban long ba ki sngur mynsiem shisha ban ïada bad kyntiew ïa la ka jaitbynriew, hynrei ka lynti ka lah ban long kumba shu pyntian jubor ha ki paidbah. Ïa kita kynhun jong ki riew shimet lei lei ym dei ban suitñiew namar ba ki long kum ki mangkaraing ki ban bamkruiñ pynban ïa ka imlang sahlang.Khlem artatien ka nongrim baskhem jong ka pyrkhat Khasi ha ka riti kheiñkur kheiñkha na ka kmie ka dang ïeng rasong bad tyllep satlak ka imlang sahlang ha ka nongrim kaba skhem katkum ka riti tynrai.Kumta ka Syngkhong Rympei Thymmai lane ka Maitshaphrang Movement ba ïalam u Bah Michael N Syiem lane ka Saiñkylla ba ïalam u Bah Ardent Miller Basaiawmoit, kim dei ban pyntian jubor ïa ki paidbah da kaei kaba ki khohñioh ban pdiang. Wat lada ym lah ban len ba ka don ka jingdkoh ha ka riti tynrai, hynrei kita baroh ki dei na ka daw ba la shna aiñ katkum ba la batai stad ki phareng la palat spah snem mynshwa.Kumta dei ban jurip sani la ka tynrai shwa ban wanlam ki jingkylla kiba khyllah ha ka imlang sahlang. Dei ban husiar ba kita ki jingkylla ba khyllah ki lah ban kylla long kiba kynshia bad kiba triem ha ka imlang sahlang.
Haba phai pat sha ka riti tynrai Khasi lah ban kdew byllai kiei kiei kiba lymbiang, hynrei dei ban bishar sani namar ba ki jingkylla ki la urlong haba la synjor bad shong kynrong ka rukom sngewthuh ïa la ka tynrai. Ka tynrai jong ka riti dustur Khasi ka dei kaba ïai khih bad ïai im ban wanlam ka jingkylla katkum ka juk. Hynrei ki jingkylla kim dei ban khynra lane ban khyllie naduh dyngkhong ïa ki nongrim tynrai kiba naduh tyllong. Ki nongrim tynrai naduh tyllong ki dei ka ktien, ka kur bad ka khyndew bad dei ha kita ki nongrim ba la pynshong tynrai ia ka snap pura jong ka jinglong Khasi. Kane ruh ka long ka bynta kaba la kylla katkum ka juk ban pynbiang tara ha ka imlang sahlang. Lehse yn sa nang ngam shuh shuh ïa kane ka bynta kham hadien, bad mynta yn ïa kdew shwa ia kita ki bynta ha ka riti dustur tynrai kiba kheiñkur kheiñkha na ka kmie.
Kaba nyngkong: ka Seng Khasi ka pynksan ba tang ki ba dang bat skhem la ka niam tynrai ki dei ki Khasi paka, lait na kita baroh ki dei ki ba per bad synjor. Ka don ka jingshisha ha kata ka ñia namar ba lada khmih ia ki riti dustur tynrai ki ïaid ryngkat ryngkat bad ka niam. Hynrei lada phalang ïa ka phangma naduh dang kynthong ka pyrthei, ym da dei than eh halor ka niam (Religion), hynrei ha ka jinglong shitrhem mynsiem (Spiritualism). ïa kane ka bynta lah ban sot hi na ka khanatang u Sohpetbneng. Toi ka khanatang ka dei tang ka pharshi ka ba phalang ia ka jingshisha ha ka longbriew manbriew. Katkum ka khanatang haba kita ki Hynñiewtrep Hynñiewskum ki wan hiar sha sla pyrthei ki don tang ka ktien bad ynda la wan longbriew ban synshar ïa ki jynthaw ha ka pyrthei la man roi parum pareh ha ka imlang sahlang bad la mih ka longkur longkha ha ba la ïar u tnum u tyndai ha manla ki rympei ïing.
