U ‘Tiewrakot (Nepenthes khasiana), u jingthung ba phylla uba don  jingma ban duh jait

Ka daw bah jong kane ka dei ka jingleh jongngi ki briew haba kaba ngi khura lut ïa ki khlaw ki btap, ka um ka wah.

U syntiew rakot uba ha ka ktien nongwei la jer kyteng ïa u da u ‘Pitcher plant’ bad ha ka kyrteng saïan (scientific name)lah jer kyrteng ïa u da u ‘Nepenthes khasiana’, u long u jait jingthung uba phylla namar u don ïa ka bor ban khring, pyniap bad tylliat ïa ki khñiang kiba rung hapoh jong u bad dei na kane ka daw lah khot ïa u da u carnivorous plant ha ka ktien nongwei. ïa u une jingthung na ka ri India ka jongngi, ngi lah ban shem  tang  ha ka jylla Meghalaya ha ki bynta jong ka East Khasi Hills, West Khasi Hills, West Garo Hills  bad South Garo Hills distrik, hynrei dang shen la shem ruh ïa u na ki bynta jong ka jylla Assam.

Ki sla jong une u jingthung ki long pher ha kaba  hatrai duh eh jong u sla  ki don ia ki ba long kum ki khiew/klong  kiba don bad ki jingtap bad na kane ka daw lah ai kyrteng pitcher. Ki shyntur (rim) jong u ki long btuit bad haba ki khñiang ki noh ha u ki btuit bad ki hap shapoh u klong (jug). Hapoh une u jug ka don ka um khyndiat kaba ki khot phytotelmata ha ka ktien nongwei bad kane ka um ka tap ïa kine ki khñiang bad ia ka met jong ki la tylliat suki suki da ka chemical /digestive enzyme ba pynmih hi da une u  jingthung. 

Ka jingdonkum kine ki jait jingthaw kibaphylla ka nang pynpawnam shuh shuh ïa ka jylla Meghalaya, hynrei katba nangïaid ki por ki sngi une u jait jingthung phylla u lah khamduna bad la ñiew ruh ïa u kum uta uwei napdeng  ki jingthung kiba don  jingmana ka jingduhjait. Ka daw bah jong kane ka dei ka jingleh jongngi ki briew haba kaba ngi khura lut ïa ki khlaw ki btap, ka um ka wah. Ka daw kaba ar ka dei ka jingkheit kaba khlem jingdonkam ïa u bad ka daw kaba lai ka dei ka jingkheit palat jong ki traishnong ban shna dawai kynbat.

Une u tiewrakot na Meghalaya u lah don ha ka thup jong ka Negative List of Exports da ka Government of India,hapoh ka Schedule ba VI(6)  jong ka Wildlife Protection Act, 1972 bad la buh ruh ïa u ha ka Appendix I of CITES (the Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora), ban mana ïa ka jingshalan ïa u.

Ban ïada ïa u na ki jingduhjait ngi dei ban don ki kyndon lane ki ain. Kawei napdeng  ki lad  jingïada  ka long ban ïada ïa ki jaka ba u mih (habitat preservation), ngi lah ruh ban ïada ïa u na ka jingduhjait da kaba shna ïa ki jaka kum ki park lane  ki jaka bym shah ïaid briew (protected area). Ka jingpynlong ïa ki awareness program ban pyntip ïa ki paitbah shaphang une u phlang khamtam ha ki jaka nongkyndong ka long ruh kawei ka lad ban ïada ïa u na ki jingduhjait  bad ruh da ka jingïasnohkti lang jong ki siantist bad ka sorkar ban phylliew jingmut ba ha kano ka rukom kin leh ban pynsahnam ïa une u jait jingthung baphylla uba lah pynsarong ïa ka ri jongngi.

U ‘Tiewrakot (Nepenthes khasiana), ubajingthung baphylla uba don jingma na ka jingduhjait

Author : Aquiny Befairlyne T Mawthoh,

Bio : Ka kyrteng jong nga ka dei I Aquiny Befairlyne T Mawthoh bad nga dang leh ïa ka PhD ka jong nga ha ka sobjek Entomology.