Ka jinglong jingman ha ka imlang ka sahlang ha ri jong ngi

Baroh ki nongshong shnong jong kane ka thaiñ ki tip bha ïa kane ka jingim ba kordit naduh bay m don jingpynmih Dewbilat ha kane ka factory.

Kong Phai Nongrum, Laitryngew

KA JINGSANGEH TREI KAM KA KARKHANA DEWBILAT

Katba ka pyrthei baroh kawei ki dang ïa beh ïa ka juk  jong ki drone, ki robots bad ki satellite, ma ngi ruh ha Meghalaya, nadien nadien ngi ïa bud lang sha kata ka juk jong ka electronic, ha kaba ngi la pyndonkam kham bun ki button press order na ka bynta ka jingsuk ha ka trei ka ktah. Hynrei haba ngi bishar bniah ha ka liang ka ïoh ka kot ngi la nang shah ksih kat nang mih ki snem bad ki Plan 5 snem jong ka Sorkar India ki la nang pynmih shibun ki khongdong ban khlong tax na ngi kiba rit baria namar la mih ki tax State GST, Central GST, haduh I khulom., u rubber ruh ngi hap siew khajna, ban die ïa ki mar rep ngi hap siew khajna, ban thied ïa ki tiar ruh ngi hap ban siew ïa ka khajna… katba ka jingran dien ha ka ïoh ka kot ha ka jylla ka la nang hiar khamtam ha ki thaiñ Nongkyndong.

Wat lada don bun ki PVT. Ltd. Company ruh, ym bit da lei lei ban pynduh pyndam ïa kane ka MCCL. Namar ka long ka jinglehraiñ ïa ki nongïalam jong ngi kiba ha ka jaka ban kyntiew kin bam duh syndon tangba kaba ïaleh ban kyntiew ïa para baheh spah, kiba wan bei tyngka na shabar lyngba kata ka Look East Policy.

Lada  ki nongïalam jong ngi kiba long ki MLA/MDC kim pyrkhat jngai ïa ka ban seng kham bun ki karkhana, shna tiar ba bun rukom ki baheh bad kiba rit (Large scale), small scale and cottage Industries) bad ban ai lad ïa ki samla ba don sap ban trei ïa kine ki kam, Ka Ri Khasi Jaiñtia jong ngi kan ïa kynduh shibun ki jingkyrduh kam bad jingduk ha ka ïoh ka kot.

Baroh ngi ïohi ba ka Sorkar ka la ïai pynshlur man la ka snem naduh ki 1990 – 2000 ha kine ki snem ka jingtheh pisa ban seng karkhana ka long kaba jur bha lyngba ki DIC, MIDC, Khadi Board, hynrei ka jingkyrduh kam kam pat ktah ïa ki longïing kiba don ki khun samla bat bit ban trei ïa kine ki kam, kumta ki shim ïa ka kabu ban seng karkhana hynrei ki aiti noh sha ki bar jylla kiba la kham sngewthuh ïa ka jingdung kura u Khaw, hadien la don ka jingleit trei shabar na ka State Meghalaya da ki samla na Sor bad na Nongkyndong, hadien ba ki la mad ïa ka jingeh ba ki ïa kynduh bad ki jingïashem (experience) ba ki ïoh jinghikai jngai na la ïing, mynta la bun kiba la sngewthuh ïa ka jingim ha la ri la jong. Namar ka jingleit phrang ïalade (exposure) shabar ki la mad bad kaba ki la shem shabar na Ri la jong ki briew ki trei kumno, ka jingpahuh ka kam ha Ri la jong, ka long kumno bun kiba la sngewthuh. Naduh ka jingwan phet sha la ri na ka Covid-19 bun kiba la ïeng ha la ki kjat. Hynrei kine kiba la wan phai kynsan na ka jingkamai jakpoh shabar ka State la jong ki donkam ïa ka Public Private Partnership ban kyrshan ïa ki ha ka dur ki subsidy bad ki grant ban seng ïa ki kam lajong. Ryngkat bad ka jingbuddien ïa ki kam jong ki kumno ba kin shan ha kaba treikam la jong.

Nalor kata ruh tang ki karkhana rit, jong ki riew shimet kim lah ban pynkhlaiñ ïa ka ïoh ka kot jong ka thaiñ, Donkam ïa ki karkhana baheh ba ka dei ka kamram jong ki kynhun ba thaw Sorkar ki dei ban thaw project thymmai bad ban pynim ïa kaba la don.

To ngin ïa peit kiei kita ki project baheh ba ka ka Sorkar (State Government) Ka Thermal Project ha Garo Hills, ka MCCL, ka Plywood Industry ha Byrnihat, ki pajwa Thangshun.

Ka MCCL, kane ka project kaba la don ha shuwa ban ïoh ïa ka State Meghalaya, kumno kan shu troiñ kynsan kynsan hapoh ki 10 snem, lada kam dei ba ka bor ka management bad ka jingshemphang na ka State Govt. ka la dep fail. Kim treh ban leh homework kim treh ban wad bniah, baroh ki shu pynkit pap ha kane change PIO kumba change party ki politician. Haba ki nong wad RTI ki sdang ban ioh ksai, la wan PIO noh da u /kawei.

Lada ïa ka wet process plant lah pynduh bad la shna thymmai da ka Govt. da ka Dry process ha u snem 2015, kumta ki nongtrei bad ka thaiñ baroh kawei ki khmih lynti ban ioh trei ïa kane ka Karkhana ba donnam, hynrei la shu buh ïa ki nongshong shnong jong kane ka thaiñ ha ka umdum, ha ka jinglyngngoh bad ka jingkylli mynta ka long ba kin dang examine sah mynta lah 9 snem.

Ka jingsiew compensation tang ïa ki 200 tam ki nongtrei kan ym lah ban pynim ïa kane ka thaiñ namar ka MCCL la long ka pliang ja na ka bynta ki nongrep, ki nognkhaiï, (Traders) ki nong kamai kali (transporters) kiba ñiah truck, kiba ñiah Maxicab, ki tourist taxi, ki nongtih mawshun, ki nongtuh dewiong, ki nongtih khyndew byrtha, ki nong die dukan bam, ki financial Institutions, ki nongshna ïing, bad ki jingtei ba bun, ki pensioners ki kmie ki kpa ba buh skul ïa ki khun, ki nongshim ram ïa ki kali kamai, bad bun kiwei pat ki bynta ba kane ka thaiñ ka ioh na ka jingpynmih cement jong ka MCCL. Namar ba ka dei ka karkhana jong ka Sorkar Meghalaya hato, la leh politic, ban pynsangeh noh ïa ka khnang ban ioh ka ïew kaba heh na ka bynta ki cement factories kiba thymmai, katkum ka jingtip ba thikna, ïa ka Portland cement ba pynmih na kane ka karkhana kumba 200 MT daily production la supply ïa ka north east baroh kawei, bad ka cement kaba bha tam kaba shisien ba la shna ïing, shna jingkieng ne shna dam, da kane ka cement ka ïing ka long kaba pak bad ym jingartatien ba ka finishing ka long kaba itynnad ……… hynrei ki cement ba mynta kim kot ka quality kum kane ka cement ba pynmih na ka MCCL, namar phin da peit ïa ka plaster watla da ai jingkhleh ba paka ruh tang 10 bnai phin iohi ba ki don ki jingthoh riaw bad khoh sapied.

Ban pynthymmai bad pyntrei kam noh ïa ka Dry process of production, kam don jingeh ïa ka Sorkar Meghalaya, namar ki primary raw material ki don kyrhai, ka jingkhmih lynti jong ki nongshong shnong ka long beit ban pynim ïa kane ka karkhana. Namar ki ju ong ba lada mon ka Sorkar ym ju don jingeh. Ha ka jingiohi jongnga ïa ka jubab ha Assembly ka long kaba i jaituh bad bym salia ban pynsted ïa ka jingpynmih dewbilat. Kumta nga buh jingkyrmen ba ki Nongialam jong ngi kiba ngi la jied ban ïasaid na ka bynta kane ka thaiñ, kin kit khia ban pynim ïa kane ka MCCL na ka bynta jong ngi ki Nongshong shnong. Lada ki ong ba ym don dewiong ka Sorkar Meghalaya ka lah ban pynioh dewiong kumba ioh ki Coke factory bad ka jingïaid ki truck dewiong kit dewiong ha NH6 man ka miet, lada mon ka Sorkar ym don jingwit.

Ka jingwan tyrwa ban kyntiew noh da ka Tourism service ha ka jaka ban pynbha ïa ka MCCL ka long kumba ai Ice cream ïa U Rangbah uba la thngan bha ka kpoh…… lada leh kumta….. kan wan ka jingdap lyer bad kylla jingpang gastricity. Hooid nga kubur bad nga pdiang ïa ka jingpynbha ïa ka tourism services bad lah ruh ban iohi ba ha kine ki 10 snem ba ka jingmih ki home stay bad ki Lodge ka la kiew sted, ka jingpyitynnad ïa ki tourist spots ruh ka la nang kiew, ki adventure tracks, ki Marathon bad ka International Half Marathon kaba dang mih shen, ki long ki jingtrei shitom ban pynkyntiew ïa ka tourism Service. Pynban ka jingmyntoi ïa uba bun balang ba shah khate noh da ka jingtlot jong ki aiñ ïada, ka ban ïalam pynban ym ki well established Host Community hynrei ki victims of tourism service providers. Namar ba ngi la trei ngi la lap dala ki jong ki jingïohi, tang i nuksa barit mo (Namar wat ka don syiar kaba ngi supply ha kitchen hap wan kit nabar). Kumta ka rukom shet bam ka long ka bym ler ki tourist ki wanrah la ka bam, bad kham bun na ki tourist spots ki shu long tang ki jaka eit bad jaka bret jakhlia.

Namar kata ka dei ka kamram ba nyngkong eh jong kane ka kynhun ba thaw Sorkar MDA – 2 ba lada ka kwah ban kyntiew ïa ka ioh ka kot sha kane ka thaiñ bad ïa ki trai shnong baroh jong ka Thaiñ Sohra bad Shella ka top priority ka long ba pynmih bad pynim noh mardor ïa ka Cement Factory jong ngi ka Mawmluh Cherra Cement Ltd. Khnang ba ki nongshong shnong kin ym kylla ki migrant workers hynrei kin shong kin sah ha la shnong da ka burom bad ka ijot (To stay in their own home with dignity) kaba ki ju ïoh mad ha ki 40 snem mynshuwa ha shwa ban wan ka Sorkar MDA. Baroh ki nongshong shnong jong kane ka thaiñ ki tip bha ïa kane ka jingim ba kordit naduh bay m don jingpynmih Dewbilat ha kane ka factory.

Baroh kiba don ha ka tourism sector ki tip bha ba u tourist haba u leit kai shano shano u don la ka jong ka jingsngewthuh (instincts), uba khuid naduh ïing na shnong te u khuid, uba jaboh, u nongtuh u runar te u jaboh. Kumta ki jingma na u drug (drug menace) bad ki jingkhaïi briew (human trafficking) ruh ki don kyrhai, (ïa kane ngi la dep sakhi da ka jingtar noh ïa ka Advertisement da ki khun samla jong ngi, Samla jong kane ka thaiñ kiba long ruh u nongkitkam ba shitrhem jong ka KSU, ka Ads ka thoh kumne : Welcome to Cherrapunji …… ki buh da ka dur jong ka samla phong bikini ha swimming pool kane hi ka sakhi ba don ka jing-leh tam jong ki katto katne ki jaka sah tourist.) Namar ban pynbiang ïa ki tourist kine ki lah ban ioh  bsuh ha ki jaka ba bun ki tourist. Lada ngim peitngor aï kane ka liang, ki host community kin long ki sohpdung ha ka imlang ka sahlang. (ïa kane la dep mad da ki host community sha ki ri ba kham paw mynta ha ka international tourist Destinations, kum ka Thailand, Phillippines, Indonesia, (ïa ka condition jong ki host community khamtam sha ki jaka nong kyndong ha kine ki jaka ym lah ban ïa tai ha I page ba lyngkot kum I article).

Ban shu kren lyngkot ïa mynta hi ka Tourism ha State jongngi ka dang long ka unorganized sector. Ym ju don surprise check na ka liang ka Govt. laitnoh da ka jingwan jong ka seng NGO teng khat haba ki iohsngew ïa ka lyer ba smaiwtung.

Ha ka tourism department bapher bapher bad kiba kham bun ka jingmih bun ka jingïaknieh ïa ki kam doh kshong hapdeng ki Khasi bad ki dkhar ka long kaba shyrkhei ba wat ki heh Sorkar ruh kim salia ban jubab mynthi tang ban ioh bsuh ïa u dkhar ha ka post kaba heh. (tang kiba la mad ki tip katno phew ngut ki samla Khasi kiba la jaw ummat ha kane ka jingïaknieh kam, namar wat u nongtrei karbang uba la shongthait ruh la pynrung biang ha ka kam da kaba kyntait ïa ki trai jylla ba biang ban shimti ïa ka kam). Mano ban ïa khun ïa kane ? Dei ka jingtrei shitom jong ki seng bhalang, ne dei ka Govt. machinery ka ban thir bad ka ban solve ïa kine ki jingeh.

Ki tourist ki sah hi ki tourist… ki dei kiba la biang ka spah bala biang kamai (pei-saphek do dunai dekho) ki lah ban leit kylleng ka pyrthei, ki long ki customer kumba ngi ju tip ba ngi hap pynbiang ïa u customer kum u Syiem (customer is a king) katba u kwah ha ka jingwan kai ngi dei ban pynbiang kumba long sha kiwei ki ri ba lada u lah ban siew wat ïa ka doh hati/ don bsong ruh hap pynshet bang. Pynban … ka long khongpong ha ri jongngi lada ïa ki nongshet bang khlem jied da kiba la pass bad ba la experience, ba don ka sap shet bang hynrei la ai ban shet da u candidate Minister.. Hato kan bang kato ka doh ba phah shet ? Kane ka buit trei kam ha ka State jong ngi kaba pynflop lut ïa baroh ki tnat treikam.

Ka Department of Tourism Govt. of Meghalaya ka la wanrah thymmai ïa ki rules bad ki Regulations ba la tip kum ka Meghalaya Tourism Policy  2023, hynrei  ka don ka loophole hangne hangtai namar la pynbit pynbiang da ki bar jylla ka rule bad re-gulation ruh ki noh sha ka jingmyntoi jong ki, Dang donkam ban pynbha shuh shuh  na ka bynta ka jingmyntoi jong ki Trai jylla da kaba khot ïatai da ki NGO bapher bapher kiba don ka jingsngew halor kane (sngewbha download bad pule dalade phin sa shem ïa ka jingshisha phim dei ban kdew kti ïa u nongkynthoh).

Namar ba la ïatai hangne ïa ka tourism bad ka Cement factory ka MCCL, kum ki pliang ja na ka bynta ki Nong Sohra donkam ruh ban ïa kren halor work Permit, nalor ba don ka Registration of migrant workers, ban wanrah revenue ïa ka Govt., ka jingsiew tax na ka bynta ki bar jylla kiba wan buh karkhana sha Ri jong ngi, dang mih ka jingïa pynibor bad ki samla jongngi kiba leit khynra trading licence. Baroh ngi tip bha ba ki NGO ki mih hala ka jong ka kyrteng bad ki don la ka jong ka Agenda ban trei ban pynlut bor bad por ban pynlong kam ïa ki jingthmu jong ka seng ba ki la ïa synrop, la ka dei ka seng HITO, HYC, HNYF, ne ki Political Party ne kino kino ki seng ki Party ba la register ryngkat bad ki Agenda jong ki, khnang ban pynsngew sha ka govt. ïa ka jingdawa jong ki, ki leh ïa ka kamram lajong ngin kren hangne tang ïa kaba tip paidbah mo. Ym dei ïa ki hidden agenda, ïa kine ngim tip…. Kyndit kynsan ha ka 26 July 2024 la khynñiuh ha Umtyngngar da ka jingbat kali tourist da ka seng HNYF, bad la tem noh ïa kane da ka jingwan U SDPO Sohra, uba la kren da ki kyntien ba sngewtynnad, ha ka jingdon ka Social Media ba khlaiñ(5G) la mih shibun ki jingïatuklar, ka HNYF kam thmu ban pyndik ïa ki Tourist bad khlem don ruh ki tourist kiba shah ktah kti hynrei ka shim ïa kane ka sien jam kum ka playground ban pyrta shla ïa ka Sorkar, ban pyntrei kam shwa ïa ka ILP, ba la dep kular da ki 60ngut jong ka Sorkar MDA, ka Work permit bad ka Registration of migrant workers, ka jingpyntrei kam pura ïa ka ISBT ban ailad ïa ki kali kamai tourist na State la jong ban ïalam ïa ki Tourist sha ki Destination bapher ba ki kwah ban leit, kine baroh kaba ju don ha man la ki State, bad kiwei de ki issues kiba na ka liang ka Sorkar ki leh sting.

Kaba pynlyngngoh ïa uba bun ba 9 snem la suspend ïa ka jingpynmih dewbilat ha MCCL, ym don majority ki nong tuklar, hana lah julor da ki lakh na ka jingshah khang ïa ki Tourist taxi da ka HNYF tang ar kynta lane 120 minit. Ym don heh tmain ban patiaw pat ba 9 snem Lane 108 bnai lane 3240 sngi lane 194400 minit katno tylli ki longïing, ki la jaw ummat ha ka jingduk jingkyrduh, katno Crore ka la ktah ïa ka ioh ka kot jong ka Ri Sohra kiba kamai barit baria ki la duh noh ïa ka jakpoh, katno crore ka ram ba ki sah ha Bank haduh ban da kylla defaulters, kiba shim ram pule ki khun, kiba shim ram ban shna ïing, kiba shim ram ban thied kali, bad kiba hap siew ïa ka loan subsidy. Haba ïa nujor ia ka kamai na ka Tourism bad ka kamai na ka  cement factory ka jingïapher ka long ba ka Tourism kai ai 5% ka jingioh kamai sha ki nongshong shnong jong kane ka thaiñ bad ka Cement factory ka ai 95 % ia baroh ki Nongshong shnong.

Pynshong dor keiñ ma phi ki Economist, ki Consultant, ki heh spah bad ki phong sut deng tie, ki MLA MDC kaei ka Gift kaba bha tam bangin ai sha ki Nongshong shnong jong ka Sohra, Shella ??? Ng ate nga jied ïa ka Cement factory kum ka best gift, Tourism Service this  is tha alternative gift. Automatically attrac-ted by the Natural Beauty which is an Asset of this Region, ha ka jaka ban theh Thousand Crore ha ka Tourism Dei ban theh ha ka ban pynmih Dewbilat. Ban roi ka thaiñ ban phuh ki Ri bad ban kiew ka Economy bad ka Portland cement ba bha tam ba pynmih da ki nongtrei jong ka MCCL ban ioh ïa shna ïing shna jingkieng sha dam da ka jingshngain, ngin ym ban pyndonkam da kito ki cement ba don bad ka “Gift inside” kaba thied cement bad ioh free gift hapoh byrni ynda la khleh sorki pat ïa ka ration …. Cement : shyiap, Maria, 1 : 8 : 8 ym long shuh hap ai 1 : 4 : 4 bad ka syier artat tip kan jia aiu hadien 5 snem, ka jingtwa jong ki kynroh bad ki jingtei ba la jia naduh 2015 ki dei na ka quality jong ka cement.

Lada phi don kano kano ka jingïatai/criticism halor kane ka jingthoh sa whattsap ha une u Number 9612766229