Raphael Warjri
Ha ka juk aïom ksiar ba ki bynriew ki dang tip ban kamai ïa ka hok (earn righteousness), ban tipkur tipkha (consanguineous clan conscientiousness) bad ban tipbriew tipblei (spiritual conscientiousness) ka imlang sahlang ka dap tang da ka hok ka shikyntien, khlem ka tam ka palat na ka hukum blei. Ynda ha ba ki bynriew ki la lyndet ïa ka hukum blei ba la dkut ka jingkieng ksiar u Sohpetbneng bad khyllem ka Diengiei. Nangta bud sa ka tynneng ki mrad ki mreng ki sim ki doh ban seng ka khaiï pateng haduh ba la man long pynban da ka Iew Luri Lura. Shuh shuh ki laiphew jynthaw ki la tynneng biang ban pynlong da ka shad ki laiphew jynthaw haduh ba la ïamrem ka sngi ban leit rieh sha krem lamet latang bad la bah khala da u syiar khrawjutang ban shai biang ka pyrthei. Hangta ba la seng ka niam ka rukom na ka bynta ki bynriew ba kin lah ban ïa khana biang bad U Blei, Ka Blei Ki Blei kumba ju long ha ka juk jong ka aïom ksiar. Na kata ka daw ka riti dustur la seng shwa ban long ka longkur longkha bad ka niam ka dang mih hadien ba la sakma ki bynriew bad jynthaw baroh. Ha kane ka rukom ka wan shwa ka ktien ban ïakren khana bad ka longblei, ka wan sa ka longkur longkha ynda la wan longbriew ki Hynñiewtrep Hynñiewskum. Ka niam ka la wan hadien ba ki bynriew bad jynthaw baroh ki la sakma bad sah ha ka dum ïongngit. Na kata ka daw ki paidbynriew ki la tip shwa ïa ka ktien bad ka longkur longkha ban pynïaid la ka jingim ha ka imlang sahlang, bad kata ka ïaineh haduh mynta mynne.
Ka ba ar : ki paidbynriew Khasi kiba la lyndet noh ïa la ka niam tynrai, hynrei ki dang tipkur tipkha lyngba ka riti dustur ka ba la seng naduh dang kynthong ka pyrthei. Na kata ka riti dustur tynrai la hiar pateng ka kheiñkur kheiñkha na ka kmie ka ba dang bat pyrkhing da ki paidbynriew kiba la lyndet noh ïa la ka niam tynrai. Ym tang katta, wat haduh ynda la jia ka shongkha khleh ruh ka kmie Khasi ka ïaineh ban pynneh la ka pateng longkur longkha ïa la ki khun ba kha na u kpa dkhar bad u shynrang ne kpa Khasi u tip ban seng ka jait ka khong na la ki khun ba kha ka kmie dkhar lyngba ka riti tangjait. Ym lah pat ban len ba ki don kiba shongkha khleh ki ba shlan ban lyndet la ka riti dustur tynrai, khamtam ïa ka kheiñkur kheiñkha na ka kmie da kaba bud noh ïa ka riti nongwei bad ki ju shah taitkur taitjait noh.
Kaba lai : ki paidbynriew Khasi ki ba pyrkhat shimet ban khwan bad rhah tang ha lade khamtam ha kaba ïadei bad ka spah ka phew, lada dei ka nongtymmen ne nongkhynraw ne ka rikynti, bad ha ka juk mynta wat ïa ka kamai shimet jong ki kmie ki kpa ruh ki don ki khun ki ba rieh tngen ha ka riti tang ban ioh klun ïa ka spah ka phew. Kane ka rukom pyrkhat shimet ban khwan ban rhah ka kham kynrei naduh ba la pynbatai stad ki phareng ban pynkam trai ïa ki khun kynthei khatduh, bad sloit ïa ka iktiar jong ki kñi. Jar la katta ki don ruh ki longkñi ki ba pyndonkam bakla ïa la ka iktiar da ka ba iuhroit ïa la ki khun ki pyrsa kynthei. Kumta ka jingsngew shimet kam dei kaba biang na ka bynta ban pynïaid ryntih ia ki longïing longsem ha ka imlang sahlang.
Haba shim kyllum ïa baroh ki kyndon ba la kdew, ka don ka bynta ba ka jingsngew shimet (personal conscientiousness) kam lah ban rai ïa ka imlang sahlang bad kumta ka donkam ïa ka jingsngew ba kyllum lang (collective conscientiousness) ka ban pyntreikam ha ka imlang sahlang ka ban kyrshan salonsar ïa ki paidbynriew ban lait na ka ba pharia ïa ka jaitbynriew. Lada dei ban kdew plak na mationg khnang ban kham peiphang ki briew, hynrei ka lah ban pynmong ïa ki katto katne kynhun ne ki riew shimet. Hynrei ban ïashai kdar da ka mynsiem bad ka dohnud ba sngur shida, la dei ban kynthoh ïa kaba dei ban kynthoh khnang ban hun ki paidbynriew salonsar. Ym lah ban len ba ka seng Syngkhong Rympei Thymmai bad ka Maitshaphrang Movement, kumjuh ruh ka Revolution ïada la ka Ri jong u Bah Ardent Miller Basaiawmoit, ki don ka jingsngewkhia ka ba sngur mynsiem na ka bynta ki paidbynriew Khasi salonsar. Hynrei kita baroh lai kynhun ki dei ban sngewthuh ba kata ka saiñpyrkhat ka dei ka ba ym lah ban pdiang salonsar bad ka lah ban phiah pynban ïa ka imlang sahlang.
Baroh lai kynhun ki don ka rukom pyrkhat kaba ki sngewkhia ïa la ka jaitbynriew ha kaba ïadei bad ka jinglong lyngkar ka imlang sahlang. Baroh kita ki kynhun ki pyrshah ïa ka riti kheiñkur kheiñkha na ka kmie da kaba aidaw ba ka la pyntroiñ ïa ka jaitbynriew ha kiba bun ki liang. Ban shu kynnoh bad kdew kti ïa ka riti dustur ka ba la san la mer la khie rasong da ki phew hajar ryta naduh mynnor, ka long kaba jyndei ban shu kheiñ dewthala. Kumba la ju kdew barabor ba ki don kiei kiei kiba dei na tyllong ba ym dei ban mushlia ne khynra, hynrei dei ban maramot bad syrpai na ki bynta kiba la lymbiang ne ktah ïa ka imlang sahlang. Ka ba maramot da ki bor maïa jong ka mariang ka dei hi kaba la syrpai syrpud da ka iktiar longblei. Kata ka jingmih na kita ki bor maia jong ka mariang ka dei ka ba ki pateng bynriew ki dei ban sngewthuh ba ym dei shuh ban dang marmlien ban bakla biang sa shisien.
