Raphael Warjri
Ban kham peiphang ïa kane ka bynta lah ban jer ïa ka riti dustur ba kheiñ sang ban ïapoikha shikur shijait. Haba ki longshwa manshwa ki ong ba yn pam u pyrthat lane yn sa dait u khla lada shongsang. Kata ym dei tang ka ktien shu ong, hynrei ka dei ka ba donkam ban puson bad ngam jylliew ia ka jingmut kaba phalang. Kata ka kdew ba ka bor maia jong ka mariang lyngba u pyrthat ka pyrshang ban pynduh jait ïa ka pateng longbriew ka ba lah ban sah ha pyrthei ban byrsieh ïa ka imlang sahlang. Kata ka long ka pharshi ba dei ban ñiewkor katkum ka jingbatai bad sngewthuh ïa kata ka bynta. Ha ba ki bynriew ki la tih la khlong jyndei ïa ka meiramew na ka bynta ban khwan myntoi shimet lane ban rhah palat liam, kumta la sumar ïa ka mariang da u jumai ban buh ryntih ïa kiei kiei kumba dei ban long kumba maramot ïa kaei kaba la pynjulor da ki bynriew. U pyrthat bad jumai ki dei ki bor maïa kiba la buh khnang da ka bor mariang ban phikir bad treikam katkum ba la korbar bad trei kam ki paidbynriew bad kiwei kiwei ki jynthaw. Katba baroh kiei kiei ki long ha u pud ba biang na ka bynta ka mariang ba kan ïaineh, kumta ruh u pyrthat bad jumai kim da donkam eh ban pyni la ka bor. Hynrei haba ki jynthaw, khamtam ki bynriew ki la sdang ban mushlia palat liajm ïa ka mariang, hangta ba u pyrthat bad jumai ki thynrei ban kyrtoh kylla katkum ki kam jong ki paidbynriew ne kiwei pat ki jynthaw. Lah ban nujor ïa kane ka bynta kum ha ka longïing longsem jong ki bynriew. Haba ki khun ki kti ki palei ki tipsngi bad kim da thlia than, kumta ki kmie ki kpa ruh ki palei bad suk mynsiem khlem don kano kano ka jingdonkam ban khreh dieng sympat. Hynrei haba ki khun ki khie wahleng ban leh ki kam khyllah kam kynshia, ka dei ka kamram jong ki kmie ki kpa ba kin sympat da ka jingdom bitar, khnang ba kita kiba leh khyllah ne kynshia kin kham tyngkan.
Ym lah ban len ba ka imlang sahlang ka don hapdeng ka saw ka sian barabor ha kaba donkam ban tuklar da ka iktiar ba kham haneng ki ban the lakam ïa ki bynriew ba kin kham tyngkan na kino kino ki kam kiba khring ïa u dieng sympat. Ha kajuh ka rukom ba ka mariang ruh ka seibor tang lada don mano re ki ba mushlia palat pud ba donkam ban kyntu ïa u pyrthat ne jumai ba kin pynbeit ïa kaba bakla. Ka long kaba bakla ban kynnoh ïa kiei kiei baroh ha U Blei, kumba don ki ba ju ong ba sympat U Blei na ka daw ba la leh palat ki bynriew. Katkum ka pyrkhat Khasi ka snap longblei ka dei kaba bha, ba palei, ba ïaishah, basbun, ba jynsur mynsiem khlem pud, shilynter, sha bym ju kut. Kumta ha ba jia kaei kaei ka ba sniew ha ka imlang sahlang ym long kaba biang ban kynnoh ba sympat U Blei, hynrei ka dei hi ka nong na la ka jingleh lajong ki bynriew la shimet marwei ne shikynhun lane kum ka imlang sahlang. Ha ka jingshisha ym dei tang ïa ka longblei (divinity) ba kiei kiei kiba bha suda ki kyrsoi bad ba ym dei ban pynsngew ba bitar U Blei, hynrei ka long kumta ruh ïa baroh ki jynthaw kiba dei hi ki snap jong ka longblei lane jong ka longbymman (cruelty, wickedness). Ka don ka rukom pynsngew ba ki mrad ki long kham poh ïa ki bynriew, bad kane ka la parpaiñ naduh ba wan synshar donbor ki phareng, ba ki hikai ban ñiewpoh ïa ki ksew. Shwa ïa kata ym ju don ha ka dustur Khasi ban ñiewpoh ïa kino kino ki jynthaw, ha ka jingshisha u ksew u dei u lok ba kynsai ha ka beh mrad. Ka riti jong ka ksaw ka kpong ka lymbiang khlem u ksew ba ïa ap ktem lang bad kiba beh mrad. Ym tang katta kiba beh kpong ki dei ban buh bhah ïa u sewbeh na ka doh mrad ba ki ioh siat iap. Kino kino ki jynthaw ha ka riti dustur Khasi ki dei kiba don ka hok ban im ha la ka burom ka ijot, khlem da iuhroit ne kynnoh kynta lane ban ñiewpoh ñiewbeiñ.
Jar la katta ka don ka pansara ban pynbiang ïa ki para jynthaw katkum ka jinglong jingman jong ka sawkun ka mariang ha ka imlang sahlang. Kumba ym lah ban buh ha kajuh ka skum ïa u myrsiang bad ki syiar, u khla bad ka blang, ki sim ki doh bad ki khñiang ki ksiah, kumta ruh ki bynriew ki don la u pud ba ym dei ban khleh lang bad kiwei pat ki jynthaw. Ha ki trep ki skum jong ki briew la ju don ka shahksew ka ba dei ka jingker ban khang ïa ki ksew ban rung hapoh kamra ba shong ki briew. Kata kam mut ba ñiewbeiñ ne iuhroit, hynrei ka dei ba pynbiang katkum ka aiñ mariang. Ha kawei pat ka liang, ki dohkha dohpnat kim lah ban kiew ne her ha suiñ, kumba ki sim ki doh kim lah ban jngi ne suhkhlieh shapoh um, ki hati kyndad ym lah ban set sem kum ïa ki blang ki masi, bad kata ka dei ka pansara ha ka sawdong sawkun jong ka meiramew (ecological balance). Kiei kiei baroh ki long katkum ba la thaw hi ka mariang ba ki jynthung jyntep ki dieng ki siej, ki phlang ki kynbat ruh ki dei ban kohnguh ïa ka aiñ jong ka mariang katkum ki aïom ba la buhti ïa ki jynthaw baroh salonsar ha satlak pyrthei.
