
Babu Kular Khongjirem
Ki Khasi hyndai ki dei kiba smat kiba sting bha ban khie dang step. Ym tang ba ki khie dangstep, hynrei ki trei ki ktah khlem da thiah thai satïa mar ïa khie dang step. Na kata ka daw, ki shait ki khlaiñ bad khïah krat khïah stang bad im tymmen ruh shibun.
Na ka jingbatai jong ‘Ka Jingsneng tymmen’ la ai jingmut ba ‘Dei ban khie dangstep phyrngap naduh ba dang kynih u syiar nyngkong’. Hadien ba la khie pat, ym dei ban shu shong thïah thai hynrei ban khih ban ksar, ban treikam trei jam khnang ban khlaiñ bad khiah krat ka met ka phad.
Ha ka lïang ka bam ka dih pat, ki Khasi hyndai ki ju bam beit da ki jingbam jong ka marïang kum ka shriew, u phan karo, u phandieng, u sohphan, u shyieng sohphan, ka kait, u sohtrun nalor bun ki soh ki pai ba ki shu thung hi ha ka mei marïang khlem da ai ne pyndonkam dawai (no chemicals) eiei ruh em. Dei na kane ka daw, ba ki koit ki khïah krat bha bad ki im tymmen bha ruh haduh 90 ne 100 snem tam eiei ruh.
Ngi ïohi pat mynta ba, bun ki Doctor bad ki riew stad ka rep ka rïang, ki riew stad ka bam ka dih (dieticians) shu ïa bud ïa ka jinghikai ki longshwa manshwa jong ngi. Lada don ba leit ïasyllok (consult) ïa ki Doctor mynta namar ba sngaid than ka met, ne ba pang kpoh, ne ba ïoh pangmat, ne ba ktha ka met ka phad, ki Doctor kin phah khie step bad phah leh ki kam kilan met (physical exercises). Kin batai ruh ba phin kham koit kham khïah krat bha, dei ban mareh step ruh. Ki ong ruh ba lada phi lah ban mareh step man ka step bad kilan met de, phin sa koit na ki laiphew jait ki jingpang nalor ba kin long kiba koit ba khïah, ba shait ba khlaiñ bad im slem ka rta ruh.
Ym tang katta, kiba bun na ki riew stad jong ki jait jingbam (dieticians) ki lap ba ki jingbam kiba mih beit na ka marïang khlem pyndonkam dawai ki long kiba kham bha ïa ka met ka phad u briew bad ka koit ka khïah jongu ban ïa ki jingbam kiba la khleh bad pyndonkam dawai (chemicals). Ki ong ruh ba lada bam da ki jingbam jong ka marïang (natural foods) kumba bam ki riew hyndai, ka met ka phad ka koit ka khlaiñ bha wat la kim tei ne san kloi ka met ka phad hynrei ka rta ne ka jingim ruh ka kham slem. Hynrei kito pat kiba bam da ki jingbam ba khleh lang bad ki dawai (chemicals), ki jait jingbam ki kham bang, ki kham shngiam bad ki pynheh-pynsan kloi ruh ïa ka met ka phad kumba long ki briew jong kane ka juk mynta.
Hynrei kum kine ki jait jingbam pat kiba pynsan bad pynheh kloi kum ki ‘yïar pham (kroiler/broiler), ki wanrah pynban bun jait ki jait jingpang tang hadien khyndiat snem nalor ki pynlyngkot kloi ïa ka rta bad ka jingim briew. Ha ïa pyrkhat bha, kine ki riew stad kane ka juk mynta kim dei ba ki shu bud na ka jinghikai ki longshwa man shwa jong ngi? Kine kiei kiei ki long shisha ki jingphylla bad jingmaïan jong ka sap u Khasi hyndai.