ka jingsatah ki jakhlia bad ki jaboh jabaiñ ha Motphran bad Khyndailad ki kham paw shynna bha ha ka por mynmiet ynda ki nongshong dukan ki la leit sha la ki ïing ki sem. Ha ka por mynsngi mynshai, ngim da ithuh than ïa ka jingbun jong ka jakhlia. Kawei kaba la lap ka long ba ki nongshong dukan harud surok kim ju pynkhuid ïa kito ki jaka kiba ki la pyndonkam hashwa ba kin leit phai noh sha la ïing. Ki ieh beit kumto. Ym I don jingkitkhlieh tang khyndiat ruh na ka liang jong ki ban ïa pynlut por katto katne minit ban lum ban lang ïa ki jakhlia haduh ba la isaitmet sa ban peit. Ban ha kiba kynjing biet lei ki la par khñiang ha ka met tang ba ïohi ïa ki jaboh jabaiñ khlem pat da ïakren ïa ka jingsma iwtung. Ki la shu ap beit ïa kiwei ban pynkhuid. Lehse ha ki ïing ki sem lajong ruh ki leh kumjuh khlem jingsalia.
Ha ka por ba wan u ‘lap bah ha kano-kano ka por, la ju sei madan ïa ki jakhlia na ki phyllaw ïing, surok, lynti syngkien, nala. Katno ka long kaba ishyrkhei ban peit ïa ka jaboh jabaiñ ba satah ha surok khamtam ha ki jaka ïew kum ka Ïewduh, Ïew Mawlong bad Khyndailad ha kaba wat tang ban ïuh da ka juti ruh la sngewkhohñioh ka mynsiem. Kine ki jaboh ki tuid pat sha ki wah ki jong ngi – Umshyrpi, Umkhrah, bad ter-ter sha Umïam, bad lada ka la kham kiew ka jingdon jong ka um ha Umïam, ngi kmen tangba ngi dei ban ai jingïaroh ruh ïa ka jaboh jabaiñ kaba la noh synñiang ban pynthaba sha u khun bynriew ba ka um ha Umïam ka la kiew.
Ngi kynmaw ba ka sorkar jylla ha ka 25 tarik Nailar, 2023, ka la pyrshang ban pyntreikam ïa ki lieng ‘Robot’ ban tam jaboh jabaiñ na pung Umïam bad ïa kane ka jingpyrshang la pynkut ha Kyndong Rella ha thaiñ Mawdun ha ka jingdonlang ki briew kiba dei ki nongdon bynta. Ïa kane ka jingpyrshang lah ruh ban pyndonkam lang sha kiwei pat ki bynta jong ka Jylla ban lum jaboh. Kane ka lieng ‘Robot’ ka lah ban lum jaboh kumba 250 kilo tang hapoh 3 kynta. Nalor ki jaboh jabaiñ, kine ki jait lieng ki lah ruh ban kjit ïa ki kynja umphniang ba don ha ka um. Ïa kane la lamkhmat da ka Sorkar Meghalaya hapoh ka Smart Village Movement (SVM) ha ryngkat bad ka Clearbot ha kaba la pyndonkam lang ïa ki kor jingstad ‘Artificial Intelligence’ bad ka jingïasoh lang ka ‘Marine Robotic Boat’. Ka apot ka la poi haduh katne ba la hap ban pyndonkam sa da ki lieng ‘Robot’. Hynrei watla katta, kiba bun kim pat kyndit bynriew.
Halor ka jingjaboh jong ki wah, ngim dei ban kynnoh tang ïa ki longïing longsem kiba sah hajan jong kine ki wah ba ki pynjaboh. Ngi hap ban kynnoh lang ïa baroh. Ha ki shnong ki thaw kiba don markhap bad ki wah, dei ban don da ki jingker kiba khlaiñ ban khang ïa ki briew ban kawang ïa ki jaboh sha wah. Lehse ka um kaba tuid na ki nala kam da ktah than, hynrei kiba kham ktah eh ki dei ki mar plastik ki bym pyut lano-lano. Ki paidbah ki khmih lynti ba ïa kine ki mar yn shu nguid tylli da ki wah bad kin jah noh shi syndon. Pynban kam long kumta. Ka plastik ka dei ka nongshun jong ka mariang bad kan ym jah rngai. Ki don pat ki jait plastik kiba kham remdor, hynrei ki bym da ktah palat ïa ka mariang. Ngin hap ban kylla ha ka rukom im ruh da kaba kiar na ki mar ki mata kiba pynbun ïa ki jakhlia kum ki plastik. Kiba die plastik kin die beit, hynrei lada ym don nongthied? Lada kam don ka jingdawa, yn ym don ki nongpynmih ïa kita ki jait mar.
Nalorkata, ngim dei ban lapmiet ban ïa kynnoh tang ïa ka sorkar lane ïa ka Municipal Board halor ka jingbym don jingkhuid. Hooid, ki nongtrei ka Municipal Board ki pyndep ïa ka kamram kumba la bynshet da kaba sar ïa ki surok bad lum ïa ki ñiut ki ñier hashwa ban leit bret sha Marten. Ka jingïatreilang ka long kaba donkam ban rat ïa ka jingjaboh. Lada ngi leh matlah bad ngim suidñiew ïa ka jingkhuid, ki jingpang ba bun jait kin mih lyngba ka um bad ka lyer. Ka por ka dawa ïa ngi baroh ba ngin ïatreilang. Lada ma ngi hi ngim sumar ïa ka sor Shillong bad ïa ka jylla, mano pat ki ban leh ïa ka kamram jong ngi? Ka la dei ka por ïa ki khlieh nongsynshar kum ki Rangbah Shnong ban ïa pynmih paidbah ban pynkhuid ïa ki wah, ïew bad kiwei ki jaka kiba kham pynmih bun ki ñiut ki ñier. Ngi dei ban shim jingkitkhlieh ïa ka jong lajong: ieid ruh bad burom ruh ïa ka jong lajong.
Hangne, ngi hap ban ai ka burom ïa ki kynhun nongshong shnong kiba ju mih na ka sngi sha ka sngi ban pynkhuid ïa ka Umshyrpi bad Umkhrah khnang ban pynduna ïa ka jingïoh rung ki jaboh jabaiñ sha Umïam. Ki pynlut ïa ka por bad ka umsyep na ka bynta kiwei. Hynrei lada baroh ki nongshong shnong ka sor Shillong ki ïa mih paidbah ryntih ban pynkhuid ïa kine ki wah, khlem pep kan sa long ka jingkyrkhu. Ngi kyntu biang ïa ki nongshong shnong ba kin pynlut por katto katne ynda ki la dep ban lum ban lang ba kin sar bad pynkhuid ïa kato ka jaka kaba ki shong bad ki pyndonkam man la ka sngi ban die jingdie. Ki dei ban sumar khuid haba ki kheiñ ïa kato ka jaka kum ka nongai ja ai khaw, bad ym ban ïa leh sih haduh ba la I sang pap sa ban peit ïa ka shnong ka thaw lajong.
