Wat la ïaid bad poi sha u bnai Nailur, ka jingshit bad jinglhop jong ka suiñ bneng ha nongbah Shillong bad wat sha kiwei ki bynta ka dang neh bad khluit kumba ju long ha ki aïom lyiur. Ka jingshit ka long shisha kaba jur bha bad wat la ka don ka jinghap jong u slap hynrei kane ruh kam da wanrah jingtngen hynrei ka wanrah pynban ka jinglhop.
Katkum ka jingtip ba la ai da ka Meteorological Centre, Shillong halor ka jingling-jingman ne ka jingshit ka suiñ bneng ha ka 8 tarik mynta u bnai kaba dei ka Sngi U Blei, ha Shillong ka jingshit ka la long 27.9 Degree Celsius, ha Sohra ka la long 29.1 Degree Celsius bad ha ka thaiñ Umïam ka jingshit ka la long haduh 32.9 Degree Celsius.
Kane ka jingïai bteng jong ka jingshit ka suiñ bneng wat la poi sha u bnai Nailur, ha kaba ha ki snem kiba la leit, la ju sdang ban mad ïa ka lyer kaba kham pjah ha ki por janmiet, ka pynpaw ba ka jingkylla ka suiñ bneng ka la long shisha kaba pher na uwei u snem sha uwei pat. Namar kane ka jingshit kam dei shuh kaba ngi mad tang ha ka por mynstep bad mynsngi, hynrei wat ha ka por janmiet bad kumjuh ruh ha ka por miet.
Katkum ki jingtip barit kiba long ki daw jong ka jingkiew ka jingshit ka dei na ka jingpom ïa ki dieng ki siej, ka jingsyllen jong ki khlaw ki btap bad khamtam lei ka jingmih jong ki ïing paki katba shaba phai bad ka jingnang bun jong ki kali ki motor kiba khlem ai jingshongthait satia ïa ka mei mariang. Ka jingkiew ka jingshit ym tang ba ka wanrah ka jinglynga ha ki briew, hynrei ngi lap ba ka long pat sa kawei ka daw kaba wanrah ïa ki jait jingpang bapher-bapher, namar tang bakla tiak ka bam ne bam ïa ka jingbam kaba la ieh bun kynta ne shisngi ruh ka la wanrah ka jingktah ha ka koit ka khiah jong ka met.
Lah ban kdew ruh ba dang shen u Symbud Myntri Rangbah ka Jylla, Bah Prestone Tynsong ha ka dorbar synrai kaba dang shu dep u la pyntip ba ka Sorkar ka la shimkhia ban khmih ïa ki jingtynjuh jong ka jingkylla suiñ bneng lyngba ki saiñdur mat treikam bad ki sienjam bapher-bapher. U la ong, katba ka jingkylla suiñ bneng ka bteng ban ktah ïa ka thaiñ, ki sienjam ka jingmanbha jong ka Jylla ki long ka ‘Model’ na bynta kiwei pat ki Jylla bad ki thaiñ kiba mad ïa kijuh ki jingtynjuh.
Haba kdew ba ka Jylla ka la ïohi lypa ïa ki jingkylla suiñ bneng ba kynthup ïa ka jingkiew ha ka jingshit bad ka jingkylla ha ka rukom hap slap, u Bah Prestone u la ong ba ka jingwad bniah da ka Water & Climate Lab IIT, Gandhinagar, ka kdew ba ka jingshit jong ka Jylla ha ka shi snem ka la kiew da 1° hapdeng u 1981 bad 2021 bad kane ka lah ban kiew sa da 1° hapoh u 2040.
U la pyntip ruh ba ka Sorkar ka la wanrah ïa ka ‘Climate Action Budget’ kum shi bynta jong ka Mang Tyngka ka Jylla (2022-23). Ïa ka ‘Climate Action Budget’ la pynwandur ban pyntikna ïa ka jingpyndonkam hok ïa ka pisa paidbah ban khmih ïa ki jingtynjuh kiba mih na ka jingkylla suiñ bneng.
Ka Mang Tyngka na bynta u snem mang tyngka 2024-25 hapoh jong ka ‘Climate Action Budget’ ka long `4501 klur, `3181 klur la mang na bynta ki kam bapher-bapher ha 12 tylli ki tnat treikam bad `1320 klur la buh bynta na bynta ki sienjam ban pynduna ïa ki jingma na ki jinglyngshop ha ki 7 tylli ki tnat treikam.
Nalor kine, ka Sorkar ka la pyntreikam ruh ïa katto-katne ki sienjam ba ïadei bad ka jingkylla suiñ bneng ban khmih ïa ki jingtynjuh jong ka jingkylla suiñ bneng ba kynthup ïa ka State Governing Change Governing Council, Payment for Ecosystem Services (PES), State Water Policy, Carbon Finance Projects, Public Awareness Campaign bad kiwei-kiwei.
Namar kata, mynta ka la long kaba donkam bha ban shimkhia ha ka ban pynsted ban wad ki lad ki lynti kumno ban ïaleh ban ïada ïa ka mariang bad ban ïada na ka jingkylla jong ka suiñ bneng bad ka jingkiew jong ka jingshit.
