Raphael Warjri
Ka jingeh kaba khraw ha ka jinglong jong ki briew ha ka imlang sahlang Khasi ka long ba bun na ki nongïalam ki dei kiba buhnud ïa la ki paradoh parasnam lada dei para nongïalam lane ïa ki paidbah. Kaba buhnud ka dei kawei na ka jinglong kaba buh diengpyngkiang ha ka lynti sha kaba ïaishah bam tehsong shitylli hapdeng ki paradoh parasnam. Wei ba la shah ktah matïong katta la sah sohkhliang ba la jwat ban lape ne syrpud ïa kata ka sohkhliang da kaba ïa mab markylliang ban tehsong shitylli ha kawei ka kynhun. Kata ka jingbuhnud ka lah ban kyrsoi na ka mynsiem sngewmeng lane ka lah ban kyrsoi na ki nongrim jong ka jingim briew kaba ym lah da lei lei ban ïaishah, bad kaba thmu pat ban siew kylliang da ka kput. Ha ka jylli saiñpyrthei pat ka kylla khlieh tdong katkum ka sur jong ka bor bad pisa. Ynda la kyrni ha ka bor bad pisa la jwat ban lam da ka jingim ha ka hok ka jingshisha. Kat haduh mynta kane ka juk ka dang dei hi ka juk ba dang bam shngiam u Lapalang ïa ki jangew jathang jong ka rilum Khasi. Ka dang dei ka juk ba u Sier Lapalang u dang kyrñiom ïa u siej u shken, dang thom ïa u kdait u tyra, dang iuhroit ïa u khlieng u kbeit, dang kyrdem ïa u phlang u kynbat ha ban da lko hi pom. Lada dang dei ban ksan rngiew katkum ka khanatang u Sier Lapalang, kita kiba saphit saphai ha kylleng ka bri ki dei ban tehsong ban shna da ki atiar jong ka ksaw ka kpong. Lada ka khanatang jong u Sier Lapalang ka dei kaba ïathuh lypa, kata dang don ka jingkyrmen ïa ka imlang sahlang ba kan khie khlieh.
Lehse ki paidbah paidsan, paidknup paidtrap kin ym da peiphang, kumta lah ban nujor bad ka jinglong jingman ha ka imlang sahlang ha kane ka juk mynta. Ka pharshi jong ka khanatang u Sier Lapalang bad ka Iew Luri Lura ka dang dei ha ka khep ba u Sier Lapalang u dang bam shngiam ïa ki jangew jathang bad ki skei ki sier ki dang iuhroit ïa ka tungtoh tungrymbai jong ka Dom, kata ka mut ïa ka ksew. Kum ka jaitbynriew ki paidbynriew Khasi ki dei ban tip ïa ka bor ba maian jong u siej u shken, jong u kdait u tyra, jong ka nar ka isbad, jong ki kbeit ki khlieng kiba lah ban tehsong lang ban thaw ka tiehpongdeng bad namsarang. Haduh mynta ym pat don ki ban poi sha kata ka phang, namar dang jngi lyngngai ha ka ramia jong ka spah iapan. Lada kdew plak na mationg, ki dkhar ki lyngkien ki dang bat lakam ïa ka khaiï pateng bad ka kamai kajih ha ka jylla, namar ba ym don ki khlieh rangbah na ka lyngwiar synshar khadar, na ka lyngwiar sengbhalang, na ka lyngwiar khaiï pateng ki ban tipthuh ïa la ka bor marwei marwei kaba lah ban tehsong lang shitylli na ka bynta ban pynkhyllem ïa kita ki mynder kiba bat lakam ïa baroh ki kam korbar ha jylla. Lada pynïasyriem ïa ka jinglong jingman ha jylla, lah ban pynkap ba ki nongïalam naduh ka juk u Tirot Sing Syiem, u Woh Kiang Nangbah, u Bormanik Syiem, u Sngap Sing Syiem haduh ha ki snem ïakhih jylla rilum ki dei kita ki siej ki shken ba shah syllad ha ka lehbor jong u Sier Lapalang ba phalang ha ki mynder ki nongwei ki ba wan tyllep ha rilum Khasi. Wat haduh ki nongïalam ha ki snem 1979 ter ter 1987 ter ter haduh kine ki sngi ki dang dei hi kum ki siej ki shken, ki nar ki isbad, ki kbeit ki khlieng kiba dang sakma ha la marwei marwei. Lada kan poi ka pali ba kine baroh kin ïa tylli lang ban tehsong na ka bynta ban lah ban shna ïa ka ryntieh na u siej, u saisiat na u shken, ki namsop na ka nar ka isbad, ki sner na u kbeit u khlieng, katta ka la biang ban thew ha ka soh-pdung jong ki mynder ki nongwei, ki dkhar ki lyngkien ba kin troiñ kumba shei u nam sarang ha krung jong u Sier Lapalang. Ki khyndai bahryntieh ha la ki sewbeh ki la dei ban apktem na ka bynta ban bah khala ïa ka jaitbynriew na kaba shah teh shah khum ha ki shrip shangkhawiah jong ki mynder ki nongwei, ki dkhar ki lynkien ha baroh ki liang.
Kumta ka imlang sahlang ka donkam ban ksan rngiew na ka bynta ban mih ki nongïalam ba shlur, ba shemphang, ba lenlade bad kiba imsngi ha kita ki laitylli ki tien sneng tien kraw ba khia thew ha ka jingim Khasi, kata ban kamai ïa ka hok, ban tipbriew tipblei bad tipkur tipkha. Kita ki nongïalam ba dang ïai ap khmihlynti ki dei ban long shityllup naduh ki shlem saiñpyrthei, shlem khihpyrthei, shlem khaii pateng, shlem riewblei riewniam bad baroh ki kynhun kiba dei ban tei ïa ka imlang sahlang. Lada ki nongïalam ha ka saiñpyrthei ki tehsong ban mih pyrthei kum u siej u shken, u kdait u tyra, u nar u isbad, u khlieng u kbeit ha kaba yn lah ban thaw ryntieh, yn thaw saibsiat, yn thaw khnam, ban thew lang shirup ha kawei ka sohpdung, katta hi ki khar lum ne khar thor kin ym iohlad shuh ban leh trai khlieh ha ka synshar khadar. Lada ki nongïalam ha ki sengbhalang ki tehsong shitylli ban mih pyrthei kum u siej u shken, u kdait u tyra, u nar u isbad, u khlieng u kbeit ha kaba yn lah ban thaw ryntieh, yn thaw saibsiat, yn thaw khnam, ban thew lang shirup ha kawei ka sohpdung, katta hi ki khar lum ne khar thor kin ym iohlad shuh ban leh trai khlieh ha ka ba shim kabu ïa ka hok jong ki khun ki hajar, ba ki raiot kin dang ap la ka pali ynda lah dep shwa ban pynbiang ïa la ki paradoh parasnam.
