Raphael Warjri
Na kawei ka por sha kawei ka por haba ka dor jong ka pisa ka la nang kiew, kumta ruh ki tyngka kot ruh ki la sdang kiew dor bad la dawa ban shna sa ki kot arspah tyngka, sanspah tyngka, shihajar tyngka bad khatduh ïawai ka arhajar tyngka. Ha ka kheiñ ka diah na ka bynta ban suk ki paidbah ha ïew ha hat ne ha kino kino ki jylli khaii pateng la shna khnang ïa kita ki pisa nar bad pisa kot kat ban lah pynbiang ha ka ba biah khutia mar kylliang kiba die bad kiba thied. Katba lah ban sngewthuh na ki tyllong jingtip shaphang kaba shna pisa tyngka ka long ba la shna ha kata ka rukom ban pynsuk ïa ki paidbah ha ka die ka thied ka siew ka pet, nangta ban pynshongdor ïa ki jingkylla ha ka khaiï pateng ka kamai kajih katkum ka jingsan jong ka kam ha ka imlang sahlang bad jingdawa jong ki paidbynriew ha satlak ka Ri India. Ha ka ba pynshongdor ka kylla long ba ki dor ba rit ki donkam ban pynduh noh bad ki dor baheh ki dei ban mih thymmai bad ki dor pdeng ki ïaineh ban biang ka khaiï pateng kamai kajih ha ka die ka thied ka siew ka pet. Ka iktiar sorkar ba dei khmih ïa ka jingïaid ka pisa ha ïew ha hat ka jurip ban shem ïa ka rukom pyndonkam ïa ki pisa nar bad pisa kot kaba long kyllum khnang ban lap ba kino kiba ïaid kham bunsien na kawei ka kti sha kawei pat ha ka die ka thied ka khaiï pateng. Ha kata ka rukom ki don ki ba kham duna ka rukom pyndonkam ba dei ban sangeh noh bad kiba kham kynrei ban ïai pynmih barabor. Kita baroh ki leit jia na ka daw ka jingkylla jong ka ïew ha ka die ka thied ka khaiï pateng. Ban sngewthuh kham kloi lan ïa kane ka long ba ynda la kham kiew dor bad rem ki tiar ki tar ki mar ki mata ki pisa rit dor kim da shongdor bad ki pisa heh ki dawa kham byllai ban ïa kiwei ha ba shim kyllum. Kum ka nuksa ki pisa khutia kum san naïa, shiphew naïa wat haduh shipiah shisuka ym da donkam shuh namar ba ki mar ki mata ki la kiewdor bad la kham ïaid kam naduh shityngka, artyngka, san tyng-ka bad kumta ter ter. Ha kane ka rukom kiba kham rit dor ki la nang jah bad pynduh pyndam noh ban bujli da kiba kham heh dor.
Ka don ka jingtbit jong ki riewtbit ha ka rukom shna pisa nar ne pisa kot ka ba dei ban don ruh ka shab ka nishan ne kano kano ka matti ban ïada ïa ki paidbah na ka ba shah thok shah shukor ha ki riew bymman bad ki nongtuh nongthiem kiba lah ban shna thok ïa ki pisa. Nalor kata ka dur ka dar jong ka pisa ka don ïa ka snap tynrai jong ki briew ba im ha kata ka jaka bad kino kino ki snap jong ka imlang sahlang. Ka rukom pynwandur ïa ka dur ka dar jong ka pisa ka phalang ïa ka jinglong jong ka imlang sahlang ka longbriew manbriew bad ka deiriti jong kata ka jaka. Kumba long ha Ri India, ka shab jong ki khla laikhlieh ne Dharma Chakra ka dei ban don ha man la ki pisa nar bad pisa kot ban tip ba ki dei kiba mih tynrai na ka Ri India. Ha ba don kino kino ki lyngkhuh snem ba kongsan ha ka Ri ruh lah ban rakhe da kaba shon shab ha ki pisa bad kiwei kiwei ki snap kiba phalang ïa ka deiriti jong ki paidbynriew. Kawei kaba kham shynna eh ka long ba u khlur bad bnai ki long ki snapdur kiba lah ban sngewthuh ba ki dei ki tynrai na ki Ri Muslim. Ka lyngwiar ka ba donbor tam ha ka rukom pynmih ïa ki pisa ka dei ka jinglong jingman jong ka seispah (economy) ha ka jylla ne ha ka Ri bad ka shlem iktiar korbar ïa ka seispah (economy) kaba dei ban shna pisa ba ju tip kum ka Reserve Bank of India. Kine artylli ki long ka daw bah ba ka shaipyrthei ha kaba ïadei bad ka spah ka phew jong ki paidbah bad jong ka imlang sahlang ki treikam ha kaba rai ïa ka rukom mih bad saphriang ka pisa kum ka lad ban pynsuk ïa ka die ka thied ka khaiï pateng bad kino kino ki kam kiba dei ban kamai kajih ne khaiï pateng.
Ka pisa ka long ka bynta jong ka deiriti jong kano kano ka imlang shalang ha ka pyrthei ba ym lah shuh ban kiar bad ka byrshem ha man la ki deiriti ha baroh ki paidbynriew jong ka pyrthei. Mynta yn phai sha ka nongrim tynrai katkum ki riti dustur jong ki longshwa manshwa ha kaba ïadei bad kane ka kam ban pyndonkam ïa ka dor jong ka pisa ha kaba kylliang ia kiei kiei ki jingdonkam ha ka imlang sahlang. Ka saiñpyrkhat Khasi ha ka liang jong ka ïew ka hat lada dei ka khaiï pateng ne kamai kajih ka long kaba ïapher na kiwei pat ki paidbynriew bad kaba ym ïahap bad ka juk mynta. Kumba la kdew ha shwa shaphang ka ïew luri lura, kaba phalang ïa ka pharshi jong kata ka khanatang ha ka jinglong jingman ka ba ïai jia pateng la pateng bad ka dang ïadei dur haduh mynta mynne. Ka khana mynnor ka ïathuh ba ki mrad ruh ki kwah ban tynneng ïa ki briew ha ka khaiï pateng, kamai kajih haduh ba la kulmar thlim bad ba la jer da ka Ïew Luri Lura namar ba ki mrad kim lah ban ïa ryngkat ka pyrkhat bad ki bynriew.
