Raphael Warjri
Ka pharshi kaba kyllum ka long ba kita ki mrad kiba kwah ban tynneng ïa ki briew ki dei ki jynthaw kiba ym lah ban shaniah ba kin pynïaid ne korbar kat ïa ka khaiï pateng, kamai kajih ne ïa ka seispah (economy) jong ka imlang sahlang ne jong ka jylla. Kata ka dei ka pharshi ba ki khlieh nongsynshar ha jylla lada ki long ki ba bamsap bampong, ki la ïa kop kum kita ki mrad kiba kwah ban tynneng ïa ki bynriew. Ki bynriew ba shisha ki dei katkum kata ka dak syrwet (code) jong ka akor ba dei ban kamai ïa ka hok ha pyrthei khnang ba ka nong babha kan wan urlong. Ka saiñpyrkhat synshar paidbah ka dei kaba ki bynriew baroh salonsar ki ryngkat ka kyrdan ha kano kano ka lyngwiar, ym ju don ban ñiewpoh ne ñiewkhraw ïano ïano. Ka saiñpyrkhat imlang sahlang ka long ba ki khun ki hajar ki dei kiba ryngkat barabor bad ki longsan mansan kiba dei ban shim ka jingkitkhlieh ha ka synshar khadar. Ha kata ka rukom ka iktiar ba shisha ka shong ha ki paidbah, kiba kdup ïa ki paidkar bad kiba kyntait ïa ki paidbhur. Ha kaba sdang jong kaba seng ïa ka ïew ha ki Hima Khasi ka long ba ka dorbar ki longsan mansan ki phikir shwa ïa la ki khun ki hajar bad ym bit da lei lei ban paiñ ïa ki raiot, hynrei la ju shah ba kin seng khaiï na sharud shakiar jong u pud u sam ka ïew. Kumba kaba seng ïa ka longbriew manbriew ka long kaba kyntang, kumta ruh ka shongkha shong-man ka long kaba kyntang. Kumba ka lawlyngdoh ka long kaba kyntang kumta ruh ka ïew ka long kaba kyntang ha ka rukom saiñdur ha ka dustur Khasi. Na kata ka daw ba ïa ka lawlyngdoh la kham tip paidbah kum ka lawkyntang bad ka ïew ruh ka dei ka ïew kyntang kaba da don ki riti lehniam ban ainguh ïa ki riewblei kiba la kyrkhu kyrdoh ban pahuh pahai ka kamai kajih jong ki khun ki hajar ha ka imlang sahlang.
Kaba seng ïa ka ïew ha kaba nyngkong ka ïa snoh ruh bad ka synshar hima, ha ka ba ka dorbar hima ka da pynleit da ka niam ka rukom. Ka dorbar ki longsan mansan lane ka dorbar ki basan bakhraw bad u syiem ki mang lypa ïa ka hok jong ki khun ki hajar kiba donkam ban kam basa ha ïew ha hat na ka bynta ban ïapeiñ la ki mar bad kiwei kiwei pat ki para bynriew kiba dei ki khun ki hajar. Nangta kaba bud ka long ban phikir sa ïa ki sohshnong sohhima kiba dei hi ki parakur parakha, paradoh para-snam ha kawei ka bri. Ka ba palat nangta sharud shakiar jong u pud u sam ka ïew kyntang lah ban paiñ ïa ki raiot kaba kynthup ïa baroh ki dhkar ki lyngkien kiba wanlan la ki mar khaiï ban ïa die ïa thied. Kata ka dei ka aiñ jong ka riti tynrai shaphang kaba seng ïa ka ïew ha ka Ri Khasi. Haba khmih mynta pat kata ka jinglong kyntang ka la kylla khongpong namar ba ki dkhar ki lyngkien ki la kham jyllei bad long trai palat ban ïa ki khun ki hajar.
Ban kham shai shuh shuh lah ban shim nongmuna na ka Hima Shyllong mynnor ba kumno la seng ïa ka iew ha kiba bun ki jaka tat ynda la poi tiap ha ka jaka ba mynta la tip kum ka Ïewduh. Lehse ym da donkam ban da batai bniah, hynrei yn sot tang ïa ki mat ki jura kiba ïadei bad ka phang shaphang kaba seng ïa ka ïew. Ki paid riewlum jong ka Hima Shyllong, kumba long lem kiwei ki soh-hima ba marjan bad kiba pajih ki dei kiba imsngi ha ka rep ka riang. Kumta ynda la poi ka aïom ot aïom kheit ne ka samoi siengsoh siengsyntiew, ka la dei ka pali ban pynlong ïa ka riti niam Pomblang Hima ban pahuh pahai ka kamai kajih ban lait na ka khlam ka ngoh. Lait na ka Pomblang Hima ka don sa ka Nguh Lei Shyllong bad ka Kñia Lyngdoh ha Ïewduh. Kine ki laitylli ki riti lehniam ha Hima Shyllong ki long kiba kongsan na ka bynta ka bha ka miat jong ki sawdong sawkun ka Hima bad jong ki khun ki hajar. La ïathuh pateng ba ka la don ka shat ka kheiñ shwa ban seng ïa ka ïew ka hat khnang ban biang ka khaiï pateng katkum ba monjur ki ryngkew basa. La pyrshang ban seng ïew ha ki katto katne ki jaka bad la ju tip pateng ba ka nongbah ka dei ha Nongkseh ba la don ka ïew hangta ha markhap ba don ki mawbynna. Hadien ba la shah thang ka ïingsad bad kiwei kiwei ki kynrum kynram ha ka Hima Shyllong, ka la dawa ban kynriah noh ïa ka ïew na Nongkseh. Kumta la kynriah sha Iewrynghep kaba don ha shnong Laitumkhrah ba mynta, hynrei ym long kaba bit ba biang. Hadien ba la khan la bishar sani khatduh ka la kup ka shat ka kheiñ ban seng ha ka jaka ba ïeng mynta ka Ïewduh, bad dei na kata ka daw ba la kup ha kaba khatduh hangta katkum ka shat ka kheiñ ba la jer artat da ka Ïewduh haduh mynta mynne. Ka aiñ ka kanun jong ka Dorbar Hima ka dei ban ai bynta ïa ki basa ha Ïewduh sha la ki khun ki hajar ban kamai kyndoi jakpoh ha la ka longiing longsem. Ka jingthmu ka long ban ym shah thngan ban ym tyrsaw ki khun ki kti, ki tymmen ki kro, bad da lei lei ym dei ban khaiï da ka ba rhah ne ban lum spah, hynrei tang ban ïa roi parum pareh markylliang ha ka imlang sahlang.
