U Nongsaiñ Hima,1985
Ki jingdonkam jong u briew ha kane ka sla khyndew ki long kiba bun jait. Hynrei, kiba u briew hi u sngewdonkam eh ha la ka jingim man ka sngi, dei ka bam – ka – dih bad ka kup ka sem. Bad na ka bynta kine, u briew u trei – shitom man la ka sngi, bad u imsngi ha ka pyrkhat – pyrdain jong u, kumno ban pyndap na ka bynta lashai – lashisngi. Pynban nalor kine artyli, don sa kiwei pat kiba donkam eh ïa u briew. Kine ki long ka Um, ka Lyer bad ka Ding. Kine baroh lai, ki long ki shakri babha hynrei k I kynrad ki basniew shibun. Na ka bynta kine, u briew um da donkam ban trei shitom.
Ha ka jingim jong ngi kaba man ka sngi, ngi donkam shibun eh ia ka um. U briew, u mrad bad ki jingthung baroh kin tyrkhong bad kin iap lada ym don um. U briew un ym lah ban pynkhreh ïa la ka bam – ka – dih, khlem um, um lah ban sum ban siat ïa la ki tiar ba u pyndonkam, ne ïalade. Lada ym don um. ïa kane ngi iohi bad ngi iohmad khyndiat wat tang haba ka poi ka Tlang. Ki umpohliew bad ki pung ki rngat, ka sla – khyndew ka tyrkhong, bad ki jingthung – jingtep baroh, kim khie kim san, bad ki iapstai – noh. Ka lum – ka – wah baroh ka i kumba ym don jingim shuh. Ka um ka don ruh ka bor ban pyrkhih ïa ki kynja kortrei laiphew jait.
Ka lyer ka long kawei pat ka jingdonkam ka bakhraw ïa u briew ne ïa u mrad, ha kano kano ka jaka kaba ym don lyer, uta u briew ne uta u mrad hadien katto katne por kin iap, wat lada ki lah ban ioh ka – bam – ka – dih bad ka kup ka – sem ka babiang.
U briew bad u mrad kumjuh, ki iap jyllop hapoh um, namar kim lah ban ioh lyer. ‘Ki riewstad ki ong ba kane ka lyer ka sop ïa ka sla – khyndew kumba haduh sanphew mer shajrong. Kata ka mut, ba lada ngi kiew shajrong, palat sanphew mer ngin iap shisyndon, namar ngin ym lah ban ring ne ban pynhiar – mynsiem. Man la ka khyllipmat, ngi don kam ka lyer ban ring – mynsiem. Kane ka haw – haw ha ka sla khyndew jong ngi, ka long ka kynja lyer, ha kaba ngi im ngi khih. Na ka bynta ka jingkoit – jingkhiah jong ka met jong ngi, ngi donkam borabor ka lyer ka bakhuid ka ban rung sha ki Tor jong ngi, ban pynkhuid ïa ka snam ha ka met.
Sa kawei pat ka jingdonkam ka bakhraw ïa u briew, ka long ka Ding. Ka Ding ka pynih ïa ka jingbam jong u briew, bad ka pynsyaid ïa u. Ka ai jingshai ruh ïa u ha ka por – miet bad haba dum. Bun ki kynja kor – kali, la pynïaid da ka bor jong ka Ding. Ka Ding ka long da shisha ka shakri ka babha, hynrei ka kynrad ka batriem shibun.
U briew u shna ïa la ki tiar – rep bad tiar – trei kum ki mohkhiew ki wait ki lyngka, ki sdie bad kiwei kiwei, da ka bor jong ka Ding. U Kamar un ym lan ban leh ei ei ruh khlem Ding, bad un ym lah ban pynioh – tiar ïa u misteri – dieng ne kiwei kiwei ki nongtrei kiba kum kita. Khlem Ding, ki kor – kynphad kin ym lah ban ai jain ïa ngi.
Kine baroh lai tylli ki jingdonkam bakhraw jong u briew, kim lonbg da lade hi, hynrei la pynlong da kiwei pat ki jinglong tynrai, kiba long ki kynja jinghaw ne Gas. Kine ki long khamtam ka Oksijen, ka Hydrojen bad ka itrojen.
Na kine baroh lai tylli, dei ka Oksijen kaba kham kynrei eh. Ka jingïa don bynta borabor ha ka um, ha ka lyer bad ha ka ding. Khlem ka Oksijen, ym lah ban ioh um, ne ioh lyer ne ioh ding. Ka long ka Gas, ka bym don jingmad ne jingsma, ne rong, namarkata, ka long kaba eh shibun ban tip ba ka don ne kam don.
Ka Hydrojen ka long kawei pat ka gas, ka badonkam shibun ia u briew. Ka long ka basting shibun, namarkata, ka lah ban kynting kham jrong ban ïa ka lyer. Kane ruh kum ka Oksijen, ka long khlem rong, khlem jingmad bad khlem jingiw. Hynrei, ka iapher na ka Oksijen ba kam iarap ei ei ia ka ding, la maka hi ka ïing ha ka ding, hynrei kam pynmeh – ding kum ka Oksijen.
Ka Nitrojen ka long ka gas kaba kynrei tam ha ka pyrthei, ka long kumba saw ne san bynta ha ka haw haw. Kam don jingmad bad ka long khlem rong. Kam ing ha ka ding, bad kam kyrshan ia ka ding ha ban meh.Kumta ka ïapher na ka Oksijen bad na ka Hydrojen. Kam ju kham iakhleh koit bad kiwei kiwei pat ki jinglong tynrai.
Da ka jingïakhleh jong ka Oksijen shibynta, bad ka Hydrojen arbynta, ngi ioh ïa kawei na ki jingdonkam bakhraw ha ka jingim jong u briew, kaba long ka Um. Haba kine artylli ki gas ki ïa kynduh para maki, ka mih ka jingbthei ka bajur, bad ki pynlong um.
Kumta, ka um ba ngi ioh ban bam ban dih, bad ban sait ban khlieng, ka long da ka jingïakhleh jong kine ki artylli ki gas.
Ngi la iohi ba ka lyer ka long ka badonkam leh ïa ka jingim jong u briew, namar da ka u ring – mynsiem bad u pynïar – mynsiem. Ha ka lyer, ka Nitrojen ka kynri shibun, hynrei ha ka don ruh bun ka Oksijen. Kane ka Oksijen, haba ngi ring – mynsiem, ka thang ïa ki jakhlia jong ka snam ha ki Tor jong ngi, bad haba ngi pynhiar – mynsiem pat, ka kynja jinghaw – rnga kaba khot ka karbon diokside ka mih na ka met jong ngi. Kane ka karbon diokside ka mih na ka met jong ngi. Kane ka karbon diokside ka long ka jingbam ka babha shibun na ka bynta ki kynja – jingthung, bad ki jingthung ki ring – mynsiem ïa ka kumba u briew u ring mynsiem ïa ka lyer ka bakhuid. Hynrei kine ki jingthung bad kai sladieng, ki khlei noh shabar ïa ka Oksijen.Kumta u briew bad u mrad ki ioh ïa ka Oksijen na ki jingthung – jingtep, bad ki jingthung – jingtep pat ki ioh na u briew bad na ki mrad ïa ka karbon diokside. Ka Oksijen ka mih na kine ki sladieng da ka jingtrei jong ki Kjatsngi.
Kawei pat ka jindonkam bakhraw jong u briew, ka long ka Ding. Ka Ding kam lah ban meh, ne ym lah ban ioh ding eiei lymda don ka Oksijen, namar ka Oksijen ka ïarap ïa ka Ding ba kan meh. Lada na kano kano ka jaka kaba don ding, lah ban shim – noh ia ka Oksijen kata ka ding kan lip syndon. Haba thang ha ding, ïa ka dewiong ne ka dieng ne ka kynja skum. Kiba don karbon, ka lyer jong kata ka ding, ka ïakhleh bad ka Oksijen, bad ka mih kawei ka kynja Gas kumba la ong haneng, ba la khot ka Karbon Diokside. Na kane ka gas, ka ding ka lip noh lada ym don Oksijen. Lada pynngam ha ka ïa i diengjympruid ba la tbeh, shisyndon in lip noh.
Ka jingkhleh ïa u shyiap, ka shun bad ka um, ïa kaba ngi khot ka sorki, ka kylla eh kum u maw – shyiap, namarba kato ka jingkhleh ka kjit ïa ka Karbon diokside na ka lyer, bad ka pynkylla ïa kata ka jingïakhleh ba kan long mawshun.
Ngi iohi na kaba la ong baroh haneng, ba ka Oksijen, ka long ka badonkam eh ha ka jingim jong u briew bad u mrad. U briew bad u mrad ki lah ban im katto katne por, khlem bam khlem dih, hynrei kin ym lah ban im khlem ka oksijen kaba don ha ka haw – haw.
