U Nongsaiñ Hima, 1981
Ha ka snem 1951 ki nongïaidkai pyrthei kiba la wan sha India ki long baroh tang 16,829 ngut. Lyngba jong ki, ka India ka la ioh 7.7 klur tyngka ka kamai bar – ri. Ha ka snem 1980, ka jingwan jong ki nongïaidkai pyrthei kiba la wan sha India ka la kiew sha ka 800, 150ngut. Ka kamai bar ri ba ka India ka la ioh na ki, ka long 482 klur tyngka. Ka jingroi jong ki briew ha ka liang ka ioh ka kot ha kylleng ka pyrthei hadien ka thma bah kaba Ar bad ka jinglong ba khambha ha ka liang ka ïaid ka ïeng bad ki lynti suiñ, ka kam ïaidkai pyrthei ka la ioh ka jaka ba ha kliar kum ka phang ne ka bynta treikam ha ki ri ka pyrthei. Ka la long mynta ka phang treikam kaba ar ha ka jingheh duh ha ka pyrthei. Ka kam ïaidkai pyrthei, ha ka jingshisha kam dei ka kam ne jingtrei kaba dang thymmai. Ki briew kila ju mlien ban leit jingleit na kawei ka jaka sha kawei pat naduh ki hajar snem mynshwa, kum ka jingïaid pilkrim lane ha kaba wad ïa ki jaka ne ki ri bad kumta ter ter. Hynrei ka kam ïaidkai pyrthei, kumba ngi tip mynta, ka dei ka kam ne ka bynta jong ka jingtrei kaba mih hadien ka Thma Bah kaba Ar. Ka la long ka jaid jingtrei kaba ïaid sted shibun ha kine ki laiphew snem ba la dep.
Ha India, shwa ïa ka snem 1980, kane ka jaid kam ka long ka bym shym da tip ne paw pyrthei. Dei tad haduh ka snem 1951 ba kane ka kam ka la sdang ban kyndit thiah. Ha katei ka snem, ki nongïaidkai pyrthei kiba la wan sha India ki long tang 16, 829 ngut bad ka kamai bar rib a la ioh na ki ka long tang 7.7 klur tyngka. Kat ahduh ka snem 1955, 33,269 ngut ki nongïaidkai pyrthei ki la wan sha India, kaba la wallam 10.30 klur tyngka ka kamai bar – ri. Ha ka snem 1970, ki nongïaidkai pyrthei kiba kla wan sha India ki la kynjoh sha ka 280, 821 ngut bad ka kamai bar ri ka la kiew sha ka 40.60 klut tyngka. Ha ka snem 1980, ki nongïaid kai pyrthei ki la kynjoh sha ka 800, 150 ngut bad ka kamai bar – ri ruh ka la kiew sha ka 482 klur tyngka. Ka jingwan jong ki nongïaidkai pyrthei sha India, lada ïa nujor bad ka jingbun jong ki nongïaidkai ha ka pyrthei shityllup ka long tang 0.21 bynta na ka 100 bynta bad kamai bar – ri ka long tang 0.65 bynta na ka 100 bynta. Kane ka jinglong kam shym ai satia ka jingsngewhun.
Ha kane ka bynta, ka India ka don shibun ki lad ban nand pynïar bad pynïaid shaphrang shuh shuh la ka kam ïaidkai pyrthei. Ka jingïaid shaphrang jong ka kam ha India ha kine ki laiphew snem ka long kaba ai jingkyrmen bad kan nang ïai roi katba ki snem ki nangwan. Ha ka snem 1979, ka jingkiew ha ka liang ka jingbun ki nongïaidkai pyrthei kiba la wan sha India ka long tang 2.2 bynta na ka 100 bynta. Ha ka snem 1980 ka la kham kiew, kata, 4.6 bynta na ka 100 bynta. Hynrei ha ki hynriew bnai banyngkong jong kane ka snem bamynta, ka jingkiew ka la long haduh 10 bynta na ka 100 bynta. Wat la kane ka jingkiew kam shym long kaba pynhun pynban ka long tang ma ka, ka tnat treikam kaba ïai kiew ha ka liang kamai kajih, kaba long 14.6 bynta na ka 100 bynta ha ka shiphew snem (1968 – 78). Nalor ka kamai bar – ri shibeit, kaba long kum ba 500 klur tyngka, ka kam ïaidkai pyrthei, ka kyntiew ruh ïa ka khih ka khan jong ka ri, kaba long haduh 3.27 shah. Kane ka mat ba ka 500 klur tyngka ka kamai bar – ri ka kyntiew ïa ka khih ka khan jong ka ri baroh kawei haduh 1635 klur tyngka ha ka snem 1980.
ïa ka kam ïaidkai pyrthei ym dei satia ban thew ban woh ne shim jingmyntoi tang ha ka liang ka pisa – tyng-ka.Don shibun kiwei pat ki jingmyntoi kiba kham khraw ba ngi lah ban ioh na ka. Ka kam ïaidkai pyrthei ka wan rah ïa ka jingïabynta ba mar ryngkat ha ka liang ka kamai kajih ne ka ioh ne ka kot, ka jingpynmih jingtrei jingktah ïa ki briew khamtam ha ki nongkyndong bad ha ka juh ka por ka wan rah ruh ïa ka jingsngew bad jingïalong kawei hapdeng ki jaidbynriew bapher bapher hapoh ka ri, ka jingïasngewthuh jingmut bad ka jingïa-bha salonsar hapdeng para – bynriew.
