Ki Kbeit Amur

Ha ki jaka shathie jong ka Africa pat, ki shong ki sah haduh da la poi Pyrem. Ha kata ka por ki sa leit phai biang sha ki jaka kha jaka pynroi jong ha thaiñ...

Ezra Lawanker Rynjah

Man la u snem, ha u bnai Risaw, ki ju wan hiar ki kbeit da ki kynhun sha Ri Bhoi na ka thaiñ Amur kaba don sha liang mihngi jong ka Russia, China bad Mongolia. Kumta, la khot ïa kine ki kbeit ki “Amur Falcon” (Falco amurensis) da ktien phareng. Haba ki poi shane, ki sah ki dem ha shnong Tyrso bad ki jaka marjan, sha liang mihngi jong ka Ri Bhoi. Kaba phylla shaphang kine ki kbeit ka long ba ki wan hiar shane da ki hajar hajar tylli haba ki her lynti sha ki jaka syaid ban lait na ka tlang kaba khriat eh shata sha thaiñ Amur. Ha thaiñ Northeast India jong ngi pat ki bun eh ha ka shnong Pangti kaba don sha Nagaland.

 Dur 1: Ki kynhun Amur Falcon ha dam Doyang ha Nagaland (Dur na : Wikimedia Commons)

Ha Northeast India ki shong hangne kumba lai ne saw taiew katba ki bam ïa ki khniang kum ki kber bad kiwei kiwei de. Ki hap ban bam kdang shuwa ba kin bteng biang ïa ka lynti jong ki namar ba ki hap ban her lyngba ka India, bad hadien kata sa jam sha shiliang ka duriaw Arabian Sea ban poi khyndew biang ha Africa. Kane ka jrong kumba 4000km bad ka long kaba jngai eh jong kano kano ka sim ba bam doh ban her nalor duriaw. La lap ba ki lah ban pyndep Ïa kane ka jam duriaw hapoh lai sngi! Haba ki her nalor duriaw ki bud lem ïa kiwei ki jait khniang “dragonfly” (Pantala flavescens) kiba her lynti lem nangta ha kajuh ka por. Ha ki jaka shathie jong ka Africa pat, ki shong ki sah haduh da la poi Pyrem. Ha kata ka por ki sa leit phai biang sha ki jaka kha jaka pynroi jong ha thaiñ Amur. Kata ka mut ba ki her kumba 22000 km shi lynti na Amur sha Africa!

Wat lada ki her katta ka jingjngai ruh, kine ki Amur Falcon ki dei ki kbeit kiba rit bha. Na khlieh haduh tdong ki don tang kumba 30cm ei ei, ki thapniang na shiliang sha shiliang ki don tang kumba 70cm, bad ki khia hapdeng 97 haduh 188g.

Ki kynthei bad shynrang jong kine ki kbeit ki pher rong. Ki kynthei ki long rong dpei nalor bad kham dum sha ki thapniang. Ka khlieh, hajan ki kmat, ka kham dum rong, bad ka ngab pat ka long rong lieh. Narum ki thapniang bad ha ka shadem pat ki thoh riaw. Na kpoh sharum pat ki don rong khyndew. Ki sner tdong ki long lieh napoh bad tengkhat ki don ki dak ba dum ha thmit u tdong.

Dur 2: Ka Amur Falcon kynthei (Dur na : Wikimedia Commons)

Ki shynrang pat ki lah ban pher na iwei ha iwei pat. Ki sner met ki ju long shi rong – rong thwei lane dpei-iong. Ka khlieh ka ju kham dum bad ka shadem pat ka blad rong. Ki bynta ba narum pat ki rong ktieh. Ki sner thapñiang bad ki sner tdong pat ki long rong thwei rong dpei-Ïong. Ki sner narum ki thapñiang pat ki shai lieh.

 Dur 3 : U Amur Falcon shynrang (Dur na: Wikimedia Commons)

Kine ki kbeit ki juh ban sah ha ki jaka khlaw kiba kylluid, bad bunsien lah ban lap Ïa ki halor ki dieng ba don ha rud khlaw. Lah ruh ban lap Ïa ki ha ki jaka shrah ba lang um hynrei kim mlien ban shong ha ki jaka phlang lane ki khlaw ki btap ba rben.

Ym pat lah ban ong thikna ba ki bun katno kine ki sim hynrei ka seng Birdlife International ka antat ba don hapdeng kumba 2,00,000 bad 6,67,000 tylli kine ki kbeit. Wat lada don katta tylli ruh, kine ki kbeit ki long kiba kongsan bad kiba kordor haduh katta katta. Ki ïarap shibun eh ban pynduna kynhun ïa ki khñiang bapher bapher ba pynjynjar jingim ïa ngi.

 Author Bio :

U Ezra Lawanker Rynjah u dei u ecologist uba pule shaphang ki sim ki doh ki mrad ki mreng bad ka rukom im rukom sah jong ki ha ki khlaw ki btap bad ki lum ki wah. U la lum ïa kane ka jingnang jingstad na ka pule puthi bad na ki kam ki jam bapher bapher ba u lah trei ha kylleng satlak pyrthei. U pyndonkam ïa kane ka jingtip ban wad ïa ki lad ki lynti kiban don ka jingïasuk hapdeng ka jingthmu ka imlang sahlang jong ki briew lem bad ki jingthmu sumar mariang.