D H Kharkongor
Ka ‘jingim’ ka dei ka jingaisngewbha ka jong U Blei uba u Trai bad u Kynrad halor kiei-kiei baroh. Ba dang ïoh sa ïa kawei ka sngi (day) ka dei ka jingaisngewbha (Gift) ka jong U. Kiba bun kiba thiah mynmied khlem da kyndit shuh ynda step. Ngi dei namar kata ban don ïa ka daw ka dong ban sngewnguh ïa U Blei. Ha man ba ngi kyndit mynstep bad tang shu mar ïa kyndit ngi dei ban ainguh ïa U Blei.
Ngi lah ïa rung sa sha ka taïew kaba ar ka jong une u Nohprah, u bnai uba khatduh jong une snem. Kumta ngin don satang kumba artaïew tam, shwa ba une u 2024 un kut noh. La ngi baroh ngi angnud ban ïoh ban rakhe sa shishien ïa u snem uba thymmai hynrei ka jingshisha ka long ba ym duh ki ban nym ïoh ban rung sha u snem thymmai, u 2025. ïa ki une, u 2024, un dei u snem uba khatduh hangne ha sla pyrthei. Ym duh noh ruh ki ban duh noh wat ïa ka ‘Christmas-2024’.
Katba nang ïaid ki kynta, ki sngi, ki taïew, ki bnai bad ki snem ba katta ngi baroh ngi nangjan sha ka por, kaba la mang kyrpang ïa ngi shimet shimet, ba ngin hap ban iehnoh ïa kane ka pyrthei. Kane ka dei ka jingshisha kaba ngim dei ban klet. Ngim dei ban klet ba ngin nym im sah junom hangne ha sla pyrthei. Ha kawei ka sngi ngin hap ban iehnoh ïa ka. Ngin nym lah ban batai lypa lymne jied lypa ha kano ka khyllipmat ngin khlad noh, da kumno ngin khlad noh bad hangno ngin khlad noh. Kata baroh kan long kat kum kaba U Blei u lah dep lypa ban rai. Kumba ngi wan thylli ne lymboit lymbiang sha kane ka pyrthei, ba kumta ruh ngin leit phai noh na kane ka pyrthei. Kumba ngi wan na ka dew met ba kumta ruh ngin leit phai biang sha ka dew met, bad kampher lada ngin leit phai biang ha ka dur ka jong u dpei. Kane ka dei ka jingshisha kaba ngim dei ban klet.
Ynda kumta ka spah ka phew ne ki jingdon ki jingem (materialistic possession) ki jong ngi baroh, kiba ngi la lum bad ngi la kynshew shitom, da ki bun bun ki snem, kin sa long lehnohei. Ka kyrdan (social status) bad ka bor (power), kiba ngi ju rhahseh bad sarong biej ruh, kin sa long lehnohei. Kam pher kaba kumno ka nam (reputation) ngi ïoh, naba wat ka ruh kan sa long lehnohei. Kam pher naba shen shen kiba bun kin nym kynmaw shuh ïa ngi. Lehse tang ka tnga ne u tnga, lem bad ki khun ki kti, ki ban kynmaw ïa ngi. La katta wat ma ki ruh kin kynmaw bad kin pangnud tang katto katne por. Lehse tang ar ne lai snem eh.
Te wei ngi la leit noh na kane ka sla pyrthei ngi la leit noh junom, naba ngin nym wan phai shuh. Ngin nym long trai shuh halor kiei kiei baroh kiba ngi ju long trai, mynba ngi dang im. Ngin nym don bor shuh hi ruh halor kita kiei kiei baroh, kiba ngi ju long trai mynba ngi dang im. Ngin nym tip shuh hi ruh da kumno ki nongïoh pateng kin pyndonkam ïa kita kiei kiei baroh, kiba ngi la iehnoh shadien. Ngin nym lah leh eiei shuh wat lada kin pyndonkam ïa ki mar khongpong na kaba ngi ju angnud, katba ngi dang im. Ngin nym tip shuh lada kin pynroi ne kin pynbijai ei.
Sa kawei ka jingshisha ka long ba wei haba ngi la ïap ngi la ïap junombad nginnym lah shuh ban ‘kyrkhu’ lane ban ‘tim’ ïa ki, kumba kiba bun ki ngeit, na shata sha lyndet. Da kumno hi ruh ngin lah ban leh kumta haba wat tang ba ngin kiew hi dalade ha la ka jong ka synduk met ïap ne ngin hiar hi dalade shapoh la ka ‘liewtep ruh ngimlah. Lane tang ba ngin kylla thang hi dalade, ïa la ka jong ka met ïap, ngim lah. Kaba katno tam ba ngin lum ngin lang hi dalade ïa la ki jong ki shyieng tyrkhong. Tang ïa kita shwa ruh ngin donkam pynban ïa ka jingïarap lem ka jong kita kiwei kiba dang im.
Kitei ki jingshisha ki dei ban pynlah ïa ngi ba ngin ïa saiñdur thymmai ïa la ka jong ka saiñpyrkhat. Kaba katno tam ynda haba ngi la nang noh arsut ka rta. Kam pher lada ïa kumne mynta ngim pat kynjoh shaduh ka 70 ka 80 snem. Kumta ha man ba ngi khie mynstep ngi dei ban shim la kumba kan dei ka sngi kaba khatduh ïa ngihangne ha sla pyrthei. Ban lah ban im la kumba kan dei ka sngi kaba khatduh ïa ngihangne ha sla pyrthei. Ka dei tang da kata ka rukom ba ngin sa lah ban shim ba ïano ïano kiba ngi ïakynduh ka lah ban dei ka jingïakynduh kaba khatduh khatwai bad ki. Ynda kumta ngin lait na kano kano ka jingbishni ka jingpihuiñ la ïano ïano. Ngin lait ruh na kaba ïa tynneng (imitate) lane na kaba ïa pyrshang (compete) badno badno, bad ruh da kano kano ka rukom. Ngin lait na kaba ïathan ïakynad badno badno. Ngin lait namar kata na ka lehmeng lehsarong (haughtiness) ne na kaba pynmong pynsngewsih la ïano ïano. Ym tang kumta hynrei ngin lait wat na kaba wad daw wad dong lane thew bad woh ïa ka lait ka leit ka jongno jongno. Yn lait na kaba bitar la ïano ïano. Kan ïarap ba ngin lah ban map ïa ka lait ka let jong baroh. Kan ïarap wat ba ngin nym rhah biej lymne pangnud ne sahnud la ïa kaei kaei ruh.
Ka jingim ha pyrthei ka lyngkot than eh ba kumta kam myntoi ban ïa tai nia halor kiba bun kiei kiei. Kam myntoi wat lada lah ban pynksan lane pynïeng ïa la ka jong ka nia ka jutang. La katta, ïa kiba ngim lah ban ïa ieit ngim dei pat de ban ïashun ïapen. ïa kiba ngim lah ban kyrkhu kyrduh ngim dei patde ban tim ban tla. Namar kata im la kumba ka dei ka sngi kaba khatduh hangne ha sla pyrthei.
